ادعاهای نادرست درباره کوزه قدیمی کشف شده در ارسنجان

کشف کوزه‌ای عظیم در روستای جلودر در شهرستان ارسنجان در روز ۱۸ فروردین ۱۴۰۴ خبرساز شد. انتشار ویدیوهایی که افراد حاضر در محل در زمان خارج کردن این کوزه در شبکه‌های اجتماعی منتشر کردند موجب شد گمانه‌زنی‌ها و انتقادات درباره قدمت، نحوه جابجایی و محتویات احتمالی آن بالا بگیرد.

کاربری در اینستاگرام با انتشار ویدیوی زمان خارج کردن کوزه مدعی شده است که قدمت آن ۴ هزار ساله است و پر از سکه بوده است.

گمانه‌زنی تعلق این کوره به دوران هخامنشی هم پیش از در رسانه‌ها و شبکه‌‌های اجتماعی مطرح شده بود.

در مورد کوزه کشف شده و ادعاهای مطرح شده در مورد آن چه می‌دانیم؟

به گزارش رسانه‌های رسمی در ایران و با استناد به ویدیو‌های متعددی که در شبکه های اجتماعی و منتشر شد، روز یکشنبه ۱۷ فروردین ماه ۱۴۰۴ کارگران در جریان حفاری برای عملیات برق‌رسانی در روستایی از توابع ارسنجان در استان فارس، خمره‌ سفالی بزرگی را کشف کردند.

کارگران هنگام که برای نصب تیر چراغ برق در یک زمین زراعی در روستای جلودَر (آس‌چپ)، در حدود ۴۵ کیلومتری تخت جمشید زمین را می‌کندند به این کوزه رسیدند. کارگری که خمره را دیده به مسئولان محلی اطلاع داده و بعد از آن عملیات خارج کردن کوزه انجام شد.

در ویدیوهایی که منتشر شده عملیات حفاری، خالی کردن اطراف کوزه و در نهایت جابجایی آن با بالابر و انتقال آن به مجموعه تخت جمشید دیده می‌شود.(لینک ویدیوهایی که تصویر اسکرین‌شات آنها را در تصویر پایین می‌بینید لینک۱، لینک۲، لینک۳، لینک۴، لینک۵).

کوزه احتمالا مربوط به دوران ساسانی است

با منتقل شدن کوزه به مجموعه تخت جمشید گمانه‌زنی‌ها در مورد تعلق آن به دوره هخامنشی بالا گرفت. در واکنش به این اظهارات مدیرکل میراث فرهنگی فارس گفت: «این خمره هیچ ارتباطی به تخت جمشید ندارد و فقط برای مطالعه و مرمت به این محل منتقل شده است. گمانه‌زنی‌های اولیه بر این است که خمره نویافته به دوره ساسانی مربوط باشد». به گفته محمد ثابت اقلیدی تعیین دقیق قدمت و ویژگی‌های این خمره نیازمند انجام مطالعات تکمیلی توسط کارشناسان میراث فرهنگی است که بعد از مشخص شدن اعلام خواهد شد.

علیرضا عسکری چاوردی، مدیر پایگاه تخت جمشید هم به ایسنا گفت که این خمره در حریم تخت جمشید پیدا نشده است و ارتباطی هم با تخت جمشید ندارد، «کمکی که ما می‌توانیم انجام دهیم این است که خمره را مرمت و مطالعه کنیم، ‌ اما می‌خواهیم پس از آن، خمره به محل مرتبط دیگری منتقل شود، چون به تخت جمشید و نه به حوزه مرودشت مربوط است، بلکه به حوزه ارسنجان مربوط می‌شود».

محمد ثابت اقلیدی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فارس در مورد محتویات کوزه هم گفت: «این خمره به احتمال زیاد، ظرف نگهداری غلات و آذوقه بوده و در آن، چیزی از طلا و سکه و فلزات یافته نشده است». به گفته او ابعاد کوزه یک‌ونیم در یک‌ونیم متر است.

مجتبی درودی، باستان‌شناس و مدیر موزه تخت جمشید هم می‌گوید: « از این نوع خمره‌ها در دشت مرودشت پرشمار است و اغلب متعلق به دوره ساسانیان است». به گفته او: «هم اکنون ۲ خمره مشابه در موزه تخت جمشید به نمایش درآمده و چندین خمره دیگر نیز در این پایگاه نگهداری می‌شود». به گفته درودی، کشف این خمره‌ها، به نوعی گویای کشاورزی غالب در این منطقه بر پایه غلات است و از این خمره‌ها در بیضا، کامفیروز، مرودشت و ارسنجان کشف شده است.

کوزه را چگونه تعیین قدمت می‌کنند؟

تعیین قدمت کوزه و هر شی تاریخی نیاز به زمان دارد. یکی از روش‌های معمول برای تعیین قدمت کوزه‌ها (به‌ویژه کوزه‌های سفالی)، تاریخ‌گذاری به روش ترمولومینسانس (Thermoluminescence یا TL) با همان تاریخ‌گذاری گرماتابی است. این روش بر پایه اندازه‌گیری آخرین باری است که شیء به دمای بالا (معمولاً هنگام پخت اولیه) رسیده است. تعیین قدمت کوزه به این روش متناسب حجم کاری آزمایشگاه، شرایط فیزیکی و شیمیایی نمونه و دقت و جزئیاتی که برای نتیجه نهایی نیاز است، ممکن است بین چند هفته تا یک سال زمان ببرد.

از این رو در حال حاضر که تنها یک هفته از کشف کوزه گذشته، امکان تعیین قدمت آن وجود ندارد.

حال با توجه به اینکه کوزه در اختیار سازمان میراث فرهنگی استان فارس است و با توجه به سابقه اشیا باستانی مشابهی که در این منطقه یافت شده و گمانی‌زنی‌های اولیه کارشناسان این سازمان، آنان حدس می‌زنند که قدمت کوزه حداکثر به دوران ساسانی برسد یعنی بین ۱۸۰۰ تا حدود ۱۳۷۰ سال پیش. از این رو ادعای ۴ هزار ساله بودن این کوزه بی‌اساس است.

ادعای بی‌اساس درباره وجود سکه در کوزه

درباره محتوای کوزه هم به نظر می‌رسد این ادعا که کوزه پر از سکه بوده بی‌اساس است. علاوه بر اینکه منابع رسمی این ادعا را تکذیب کرده‌اند، بر اساس ویدیوهای موجود، در تمام مراحل کشف و انتقال کوزه شاهدان عینی و افراد محلی حضور داشتند و در صورت پر بودن کوزه از سکه‌های مورد ادعا، به احتمال زیاد خبر و ویدیوی آن در همان روزهای اول از سوی شاهدان عینی منتشر و پربازدید می‌شد. علاوه بر این انتقال کوزه احتمالا در شرایط امنیتی انجام می‌شد و از حضور پر تعداد افراد محلی در آنجا ممانعت به عمل می‌آمد.

هر چند هنوز کاربرد دقیق این خمره بزرگ مشخص نشده، اما پیش از این هم در مناطق مختلف در ایران در نتیجه کاوش‌های باستان‌شناسی گروه‌های مختلف ایرانی و خارجی کوزه‌های بزرگی به دست آمد که مستندات نشان می‌دهد اغلب برای تخمیر و نگهداری مایعاتی مانند شراب و یا نگهداری غلات استفاده می‌شد.

بنابراین با توجه به اطلاعات موجود فکت‌نامه به این ادعا که کوزه کشف شده در ارسنجان ۴ هزار سال قدمت دارد و پر از سکه است، نشان «نادرست» می‌دهد.