آمار بی‌اساس نماینده مجلس درباره پس‌انداز ارزی خانگی

علی بابایی کارنامی، نماینده ساری در مجلس دوازدهم، روز ۱۷ فروردین ۱۴۰۴ در صحن علنی مجلس گفت: «امروز پس‌انداز دلاری مردم از کل صادرات کشور بیشتر شده است».

موضوع صحبت این نماینده مجلس جذب سرمایه‌گذاری برای تحقق رشد اقتصادی ۸ درصدی است که به گفته او نیازمند ۱۵۰ میلیارد دلار است.

«تحقق رشد اقتصادی ۸ درصد نیازمند حداقل ۱۵۰ میلیارد دلار است، حدود نیمی از این سرمایه توسط مردم قابل مشارکت و سرمایه گذاری است و امروز پس‌انداز دلاری مردم از کل صادرات کشور بیشتر شده است. لازمه مشارکت مردم در اقتصاد و ورود پس‌انداز خانگی به چرخه اقتصاد، اعتماد مردم به دولتمردان است.»

ارزش صادرات ایران چقدر است؟

بر اساس گزارش‌هایی که رسانه‌ها به نقل از گمرک جمهوری اسلامی ایران منتشر کرده‌اند، ارزش صادرات غیرنفتی ایران در سال گذشته به ۵۷ میلیارد و ۸۴۴ میلیون دلار رسیده است.

این در حالی است که طبق آخرین نماگرهای اقتصادی منتشر شده بانک مرکزی در نیمه نخست سال ۱۴۰۳، ارزش صادرات نفتی ایران در ۶ ماه اول سال ۳۳ میلیارد و ۹۰۶ میلیون دلار، معادل یک و نیم برابر ارزش صادرات غیرنفتی در همین بازه زمانی بوده است. فعلا آمار جدیدتری در دست نیست، اما اگر همین نسبت برقرار باشد ارزش صادرات نفتی ایران نیز تا پایان سال ۱۴۰۳ از ۸۰ میلیارد دلار گذشته، اما اگر صادرات غیرنفتی در نیمه دوم سال رشد نداشته و ثابت مانده باشد، در این صورت ارزش صادرات نفتی در کل سال حدود ۶۰ میلیارد دلار خواهد رسید.

با این حساب به نظر می‌رسد ارزش کل صادرات شامل صادرات نفتی و غیرنفتی در سال ۱۴۰۳ باید چیزی حدود ۱۲۰ تا ۱۴۰ میلیارد دلار باشد.

مردم ایران چقدر پس‌انداز ارزی دارند؟

هیچ گزارش یا برآورد مستندی از میزان پس‌انداز ارزی مردم به صورت اسکناس در دست نیست. اما در گزارش‌های رسانه‌ای و گفته‌های مقام‌ها مسئول و کارشناسان اعداد و ارقام متنوعی به عنوان پس‌انداز دلاری اعلام شده است.

به عنوان نمونه می‌توان به این موارد اشاره کرد:

۱- دو سال پیش، در فروردین ۱۴۰۲ محمدرضا فرزین (رئیس‌کل بانک مرکزی) در یک برنامه تلویزیونی گفته بود: «طبق اطلاعات بدست آمده از سرقتی که از بانک ملی شد و آماری که از سایر صندوق‌ها داریم؛ حدود ۱۵، ۱۶ میلیارد دلار دست مردم و در صندوق هاست».

۲- عبدالناصر همتی، وزیر پیشین اقتصاد، در دی ماه ۱۴۰۳ در جلسه‌ای در مجلس گفته بود: «برآوردها نشان می‌دهد مردم بین ۲۰ تا ۴۰ میلیارد دلار ارز نگه می دارند چون می خواهند ارزش دارایی خود را حفظ کنند».

۳- غلامرضا مصباحی‌مقدم، رئیس کمیته فقهی بانک مرکزی سازمان بورس روز ۱۶ بهمن ۱۴۰۳ در همایش «مالی اسلامی» گفته بود: «ارزی که مردم خارج از جریان بانک‌ها و فعالیت‌های اقتصادی و تولید و تجارت نگهداری می‌کنند و همچنین طلای ذخیره شده مردم در سطح ملی، طبق آمارها در مجموع به ۷۰ میلیارد دلار می‌رسد که سرمایه‌های راکد است. به عبارت دیگر امروز بیش از ۷۰ میلیارد دلار و حتی بیشتر سرمایه ملی خارج‌ از چرخه اقتصادی قرار دارد».

۴- یک سال قبل از این، علیرضا گچ‌پژزاده، معاون ارزی بانک ملی در یک نشست اعلام کرد: «۲۰ میلیارد دلار از منابع ارزی ایران در اختیار افرادی است که هیچ بهره ای از آن نمی برند؛ شاید اگر ابزاری داشتیم می توانستیم از این منابع در اقتصاد استفاده می کردیم».

۵- در همین حوالی، یعنی در دی ماه ۱۴۰۳ حسن کنعانی‌مقدم، فعال سیاسی اصولگرا و دبیرکل حزب سبز ایران مدعی شد: «در حال حاضر اعلام می‌شود حدود ۶۰ تا ۷۰ میلیارد دلار پول فیزیکی در دست مردم است که به‌دلیل‌عدم اعتماد به بانک‌ها، آن را در خانه‌هایشان نگهداری می‌کنند».

این موارد محدود به اعداد و ارقام ذکر شده در دو سال اخیر است، در حالی که در سال‌های گذشته نیز اعداد و ارقام بزرگ دیگری با همین عنوان مطرح شده‌اند.

به عنوان نمونه هادی قوامی، نماینده پیشین مجلس در سال ۱۳۹۷ از این گفته بود که پیش‌بینی می‌شود ۳۰ میلیارد دلار ارز در خانه‌ها نگهداری می‌شود. یا در یک مورد دیگر در سال ۹۶ غلامحسین شافعی، رئیس اتاق بازرگانی ایران ارزش دلارهای خانگی را ۲۰ تا ۲۵ میلیارد دلار برآورد کرده بود.

آیا این برآوردها قابل استناد هستند؟

چنانکه پیداست رقم این برآوردها متفاوت از یکدیگر است و بازه‌ای ۱۶ تا ۷۰ میلیارد دلاری را در برمی‌گیرد. اما وجه مشترک تمام آنها این است که هیچ توضیحی درباره چگونگی محاسبه این برآوردها ارائه نشده است. شاید تنها موردی که روش محاسبه به صورت محدودی مشخص است، برآورد رقم ۱۶ میلیارد دلاری، محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی است که گفته بود مبنای این برآورد ارزیابی ارزش اموال سرقتی صندوق امانات بانک ملی بوده است.

با این اوصاف نمی‌توان هیچ کدام از این اعداد و ارقام به عنوان فکت و سند قطعی استناد کرد.

علی بابایی، نماینده ساری در مجلس گفته است: «امروز پس‌انداز دلاری مردم از کل صادرات کشور بیشتر شده است». او تلویحا مدعی شده که ارزش دلارهای خانگی حدود ۷۵ میلیارد دلار است که می‌تواند نیمی از نیاز کشور به جذب ۱۵۰ میلیارد دلار سرمایه برای رشد ۸ درصدی اقتصاد را فراهم کند.
اولا، ارزش صادرات غیرنفتی ایران در سال گذشته حدود ۵۷ میلیارد دلار بوده که اگر ارزش تقریبی صادرات نفتی را به آن اضافه کنیم به چیزی بین ۱۲۰ تا ۱۴۰ میلیارد دلار می‌رسد.
دوم، مشخص نیست مبنای برآورد ۷۵ میلیارد دلاری پس‌انداز ارزی خانگی مردم چیست. هیچ توضیحی درباره مبنای این عدد و نحوه محاسبه آن ارائه نشده است.
سوم، آمار نماینده مجلس با سایر برآوردها هم اختلاف نسبتا زیادی دارد. در دو سال گذشته اعداد و ارقام متنوعی در این باره ارائه کرده‌اند که از ۱۶ تا ۷۰ میلیارد دلار در نوسان است.
نحوه محاسبه و برآورد این ارقام هم، به جز یک مورد نامشخص است. آن یک مورد آمار ۱۶ میلیارد دلاری رئیس بانک مرکزی است که گفته بود بر اساس ارزش اموال سرقتی صندوق امانات بانک ملی محاسبه شده.
عبدالناصر همتی، وزیر پیشین اقتصاد نیز چند ماه پیش در مجلس گفته بود طبق برآوردها مردم بین ۲۰ تا ۴۰ میلیارد دلار ارز نگه می دارند.
با این اوصاف فکت‌نامه، با توجه به اطلاعات موجود ادعای نماینده مجلس را بی‌اساس می‌داند و به آن نشان «نادرست» می‌دهد.