ادعای نادرست درباره شیر و گوشت گاو و گوسفند

در اینستاگرام فارسی ویدیویی منتشر شده که مدعی است خوردن شیر گوسفند و گوشت گاو، موجب مریضی می‌شود.

در این ویدیو، فردی که به شیوه مروجان طب سنتی و شیوه‌های موسوم به طب اسلامی، خود را «حکیم دیبا» معرفی می‌کند، می‌گوید:

«شیر گاو شفاست ولی گوشتش مرضه. برعکسش، گوشت گوسفند، هر کجای بدنت که مریضه همون قسمت گوسفند رو بخور، شفاست؛ ولی شیرش باعث مریضی میشه.»

در توضیحات چند پستی که در این حساب کاربری اینستاگرام با همین مضمون و ویدیو منتشر شده، نوشته شده است:

«تا میتونی شیرشو بخور‌ ولی گوشتشو نه!!
گاوو میگم
و بالعکس گوشت گوسفند بسیار مفیده ولی شیرش خیر!»

در پاسخ به برخی از کامنت‌ها که کاربران درخواست ارائه سند و مدرک برای این ادعاها کرده بودند، «حکیم دیبا» نوشته که این مطالب در کتاب «طب الصادق» آمده است.

در معرفی این حساب کاربری نیز عبارت «محقق و مشاور در زمینه طب سنتی» نوشته شده است.

آیا ادعاها، علمی و اثبات‌شده است؟

پاسخ کوتاه این است که خیر. هیچ مطلب علمی و اثبات‌شده معتبری وجود ندارد که نشان دهد مصرف شیر گوسفند و گوشت گاو برای انسان به طور کلی موجب بروز بیماری می‌شود. تحقیقات مختلف برای هر کدام از این خوراکی‌ها مزایا و معایبی را بیان می‌کند که البته ممکن است برای هر فرد با فرد دیگر نیز متفاوت باشد.

مثلا توصیه‌های علمی درباره مصرف شیر و لبنیات، در واقع انواع شیر را شامل می‌شود؛ هرچند که به ویژگی‌های هرکدام از آنها نیز اشاره دارد. برای نمونه مرکز معتبر تحقیقات مایوکلینیک آمریکا در مقاله‌ای به احتمال واکنش‌های آلرژیک شیرهای خوراکی پرداخته و ضمن اشاره به اینکه شیر گاو نیز می‌تواند به بروز چنین مشکلات آلرژیک شود، تاکید دارد که شیر گوسفند، بز، گاومیش و سایر پستانداران نیز می‌تواند باعث واکنش شود. در نمونه ای دیگر، سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA)، در توصیه‌های خود برای مصرف شیر، بر پرهیز از مصرف انواع شیر خام تاکید می‌کند، نه یک نوع شیر خاص.

در مورد شیر گوسفند که در این ویدیوها ادعا شده موجب بیماری می‌شود، معایبی وجود دارد، نظیر اینکه نسبت به شیر گاو، چربی و کالری بیشتری دارد که ممکن است برای افرادی که میزان چربی مصرفی خود را کنترل می‌کنند، باعث بروز مشکلاتی شود. نکته دیگر، احتمال ایجاد حساسیت است. افرادی که به پروتئین‌های لبنی حساسیت دارند، ممکن است به شیر گوسفند نیز واکنش نشان دهند. بدین ترتیب، احتمال بروز حساسیت، منحصر به شیر گوسفند نیست و شیر گاو نیز می‌تواند موجب بروز مشکلاتی از جمله حساسیت به پروتئین شیر گاو (Cow's Milk Protein Allergy - CMPA) شود. ضمن اینکه برخی حساسیت‌ها مانند «عدم تحمل لاکتوز» (Lactose Intolerance) می‌تواند درباره مصرف تمام انواع شیر و مواد غذایی حاوی لاکتوز ایجاد صدق کند.

بنابراین، هیچکدام از این دو ماده غذایی، یعنی شیر گاو و شیر گوسفند، لزوما برتری خاصی بر دیگری ندارند و هیچکدام نیز به طور کلی باعث بروز مشکلات جسمی و بیماری نمی‌شود. در مقاله‌ای که «معاونت آموزشی سازمان نظام پزشکی ایران» منتشر کرده، به «سندروم‌های آلرژی به پروتئین شیر گاو» به وضوح اشاره شده است؛ یعنی همان ماده غذایی که در این ویدیوها از آن با عنوان «شفا» یاد می‌شود. در نتیجه، اثرات هر کدام از این‌ها برای افراد مختلف، متفاوت است و تنها از طریق مشورت با پزشکان و آزمایش‌های معتبر است که می‌توان به این حساسیت‌های احتمالی و راه‌های پیشگیری و درمان آن پی برد.

در مورد گوشت گاو (که در این ادعاها آن را «مرض» توصیف کرده‌اند) و گوشت گوسفند (که این ویدیوها می‌گویند «شفا» است) نیز همین وضعیت وجود دارد. به طور کلی تحقیقات مختلفی نشان داده مصرف دائم و بی‌رویه «گوشت قرمز» می‌تواند مشکلاتی برای سلامتی ایجاد کند و این، منحصر به گوشت گاو یا گوشت گوسفند نیست و انواع گوشت قرمز را شامل می‌شود.

مایوکلینیک می‌گوید «تحقیقات نشان داده مصرف مداوم گوشت قرمز، بویژه انواع فرآوری‌شده آن، خطراتی برای سلامتی دارد.» با این حال همین مرکز تاکید می‌کند که «لازم نیست به طور کامل مصرف گوشت قرمز را متوقف کنید، اما بخش عمده‌ای از رژیم غذایی باید شامل سبزیجات، میوه‌ها، آجیل، حبوبات و غلات کامل باشد. در ضمن، وقتی گوشت می‌خورید، گزینه‌های سالم‌تری مانند ماهی و مرغ را نیز در نظر بگیرید.»

این مورد و موارد معتبر و متعدد دیگری نشان می‌دهد که توصیه‌های علمی، بر مصرف متعادل مواد غذایی تاکید دارند و البته در مواردی، درباره معایب مصرف منظم «گوشت قرمز» نیز هشدارهایی داده شده است و ارتباطی با «شفا»بخش بودن یکی «مرض»آور بودن دیگری ندارد.

کتاب «طب الصادق» چیست و آیا چنین ادعایی در آن مطرح شده است؟

کتاب «طب الصادق» که «حکیم دیبا» به عنوان منبع خود به آن اشاره کرده، مجموعه روایت‌هایی از امام ششم شیعیان است که در آنها به موضوعات مرتبط به حوزه سلامت اشاره شده است. وبسایت دانشنامه حوزوی درباره این کتاب نوشته: «طب الامام الصادق علیه‌السلام، به زبان عربی، قسمتی از کتاب موسوعة الامام الصادق علیه‌السلام است و مشتمل بر احادیثی است با مضامین پزشکی که از حضرت صادق علیه‌السّلام نقل شده است.» اهمیت این روایت‌ها برای مروجان و هواداران «طب اسلامی» به این خاطر است که معتقدند: «در طول تاریخ علم پس از پیامبر اعظم اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و حضرت مولى الموحدین حضرت على علیه‌السلام هیچ یک از نوابغ جهان و بزرگان علم و دانش بشرى به اندازه‌ امام جعفر صادق علیه‌السلام براى جامعه‌ى انسانى مفید فایده و بهره‌ورى از خوشه‌هاى نبوغ بشرى نبوده است.» نسخه فارسی این کتاب با عنوان «طب جامع امام صادق» به چاپ رسیده است.

هرچند در برخی وبسایت‌های مذهبی داخل ایران یا سایت‌های ترویج «طب اسلامی» به مضامینی مشابه این ادعا اشاره شده، اما در نسخه‌های عربی و فارسی کتاب «طب الصادق» چنین ادعایی نشده است. در کتاب «طب الصادق» چیزی درباره اینکه گوشت گاو و شیر گوسفند «مرض» هستند، نیامده است. برعکس، در این کتاب نقل شده که خوردن گوشت گاو به صورت آبگوشت و همراه با چغندر موجب از بین رفتن سفیدی و پیسی می‌شود. همچنین در همین کتاب چندین بار به خوردن «شیر» توصیه شده است، بدون آنکه به گونه خاصی از شیر اشاره کرده باشد. بنابراین، فارغ از بررسی علمی محتوای این کتاب، این بخش از ادعا که چنین توصیه‌هایی در این کتاب آمده نیز نادرست است.

در وبسایت «عباس تبریزیان»، که خود از مروجان مشهور شبه‌علم و «طب اسلامی» است، روایات متعددی درباره مصرف شیر نقل شده که برخی از آنها به شیر گوسفند نیز اشاره دارد، اما می‌گوید «اولین شیر شیرگاو است که تاکید در روایات بر آن است.» در یکی دیگر از وبسایت‌های وابسته به تبریزیان، بدون اشاره به هیچ منبعی، این جمله را نقل کرده که «شیر گاو، دوا و گوشتش بیماری است؛ ولی گوشت گوسفند، دوا و شیرش بیماری است»، اما این جمله را به «پیامبر اسلام» نسبت داده، ضمن اینکه تاکید شده که «آیت الله تبریزیان در مورد این روایت می‌فرماید منظور این روایت، این نیست که شیر گوسفند ضرر دارد. این روایت می خواهد به ما بفهماند شیر گاو، بهتر از شیر گوسفند است.»

همچنین در مطلب دیگری در وبسایت تبریزیان، نوشته شده که «در روایات معصومین علیهم السلام خوردن گوشت گاو نهی شده است مگر برای درمان برخی از بیماری‌ها» و در ادامه به برخی خواص درمانی گوشت گاو اشاره شده است. یعنی برخلاف ادعای «حکیم دیبا»، حتی در بین مروجان توصیه‌های موسوم به طب اسلامی نیز مصرف گوشت گاو و شیر گوسفند به طور کامل نهی شده و چنین جمله‌ای نیز به «امام صادق» یا «طب الصادق» نسبت داده نشده است.

در نهایت، با توجه به اینکه ادعاهای مطرح‌شده پایه و اساس علمی ندارد، منبعی که برای این ادعا بیان شده نیز نادرست است و حتی در بین مروجان مشهور طب اسلامی نیز چنین ادعایی عملا رد شده است، فکت‌نامه به ادعای «گوشت گاو و شیر گوسفند، مرض است» نشان نادرست می‌دهد.