خبر نادرست درباره کشف منابع جدید آنتیموان در ایران

خبرگزاری فارس در روز ۲۸ اسفند ماه خبری با این عنوان منتشر کرد: «کشف منابع جدید از یک شبه‌فلز نادر در ایران». خبرگزاری فارس می‌گوید ایمیدرو (روابط عمومی سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران) گزارش داده است که «یک دهه فعالیت‌های اکتشافی آنتیموان در ایران بالاخره نتیجه داده و منابعی با ۷ هزار تن از این شبه‌فلز در ایران کشف شد». گزارش فارس همچنین تاکید دارد که «بیشترین ذخایر آنتیموان ایران در سیستان‌وبلوچستان واقع شده و برآورد می‌شود تا ۱۰ درصد از آنتیموان جهان در این منطقه قرار گرفته باشد». این خبرگزاری همچنین نقل قول‌هایی را از دو «کارشناس معدن» درباره این شبه فلز منتشر کرده است و اهمیت این ماده را در استفاده آن «در سیستم‌های الکترونیکی پیشرفته سلاح‌های پلاسما» عنوان کرد.

به دنبال انتشار این خبر در فارس، وبسایت‌هایی مانند الف و خبرگزاری دانشجو و خبر فوری هم آن را به نقل از فارس بازنشر کردند و این خبر با همین شکل به شبکه‌های اجتماعی هم راه پیدا کرد.

خبر به همین شکل و به نقل از فارس در رسانه‌های انگلیسی‌زبان وابسته به حکومت، مانند پرس‌تی‌وی و خبرگزاری مهر هم منتشر شد و از آنجا به Minexforum هم که اخبار حوزه معادن و فلزات را در سراسر پوشش می‌دهد راه یافت.

اما آیا این ادعا صحیح است و به تازگی آنتیموان در این حجم در ایران کشف شده است؟

بررسی خبرهای موجود درباره اکتشاف شبه‌فلز آنتیموان در ایران نشان می‌دهد که این خبر نه جدید است و نه دقیق. بر اساس خبرهایی که دستکم سابقه آن را می‌توان تا سال ۱۳۹۴ در وبسایت سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) پیدا کرد، وجود ۲۵ هزار تن ذخیره قطعی آنتیموان با عیار ۱۶ درصد در معادن استان سیستان و بلوچستان برآورد شده است. بعد از این، خبر جدیدی در مورد اکتشاف آنتیموان در ایران منتشر نشد.

خبرگزاری ایرنا در اردیبهشت ۱۳۹۵ با تکرار همین آمار خبر داد که نخستين كارخانه شمش آنتيموان در منطقه سفیدابه استان سیستان و بلوچستان با سرمايه گذاری ۶۰ میلیارد ریالی و با توليد ۱۷۵ تن در مدت ۳۲۰ روز كاری به بهره برداری رسید. این خبرگزاری همچنین نوشت که مطالعات زمين شناسان مشخص ساخت كه در ايران حدود ۲۴ كانسار آنتيموان وجود دارد كه معدن آنتيموان سفيدابه استان سيستان و بلوچستان یکی از آنها است. کانسار (deposit) به محل تجمع طبیعی مواد معدنی یا فلزات اشاره دارد که دارای ارزش اقتصادی هم باشد.

به گزارش Statistica در سال ۲۰۲۳، مجموع ذخایر آنتیموان در جهان تقریباً به دو میلیون تن متریک رسید که نسبت به ۱.۸ میلیون تن متریک (یا همان تن) در سال قبل افزایش یافته است.

به گزارش همین منبع تا سال ۲۰۲۳، چین بزرگ‌ترین ذخایر آنتیموان جهان را در اختیار داشت که مجموع آن حدود ۶۴۰,۰۰۰ تن متریک بود. روسیه در رتبه بعدی قرار داشت و ذخایر آنتیموان آن در همان سال حدود ۳۵۰,۰۰۰ تن متریک برآورد شد. بقیه کشورها را هم به ترتیب در جدول زیر می‌بینیم:

آیا سیستان و بلوچستان ۱۰ درصد از ذخایر آنتیموان جهان را دارد؟

بر اساس برآوردهای اداره زمین‌شناسی ایالات متحده آمریکا (USGS) ذخایر آنتیموان جهان در سال ۲۰۲۳ میلادی حدود ۲میلیون تن است. بر این اساس کشور چین با ۶۴۰ هزار تن بیشترین ذخایر را دارد و بعد از آن کشورهای روسیه، بولیوی، قرقیزستان، استرالیا، ترکیه، کانادا، آمریکا، تاجیکستان و پاکستان ده کشور اول جهان با بیشترین ذخایر آنتیموان هستند.

نمودار بالا را سایت استاتیستا بر اساس همین داده‌ها ترسیم کرده است، چنانکه پیدا است ایران در میان ده کشور نخست قرار ندارد.

با این حساب ۱۰ درصد کل ذخایر آنتیموان معادل ۲۰۰ هزار تن است. یعنی سیستان و بلوچستان برای اینکه چنانچه در این گزارش ادعا شد ۱۰درصد ذخایر آنتیموان جهان را در اختیار داشته باشد باید ۲۰۰هزار تن ذخیره قطعی از این شبه فلز داشته باشد. این در حالی است که بنابر خبرها در معادن استان سیستان و بلوچستان ۲۵ هزار تن ذخیره قطعی آنتیموان با عیار ۱۶ درصد وجود دارد (که در همین گزارش فارس هم آن را به اشتباه کمتر از این مقدار و ۷ هراز تن اعلام کرده بود) از این رو با توجه به این ارقام و اعداد مقدار این ذخیره باید حدود ده برابر مقدار موجود باشد تا رقم ۱۰ درصد ذخیره جهانی درست از آب دربیاید. بنابراین، اگر ذخیره آنتیموان ایران ۲۵,۰۰۰ تن و ذخیره جهانی ۲ میلیون تن باشد، ایران ۱.۲۵٪ از ذخایر جهانی آنتیموان را در اختیار دارد.

آنتیموان چیست و چه استفاده‌ای دارد؟

آنتیموان با حروف اختصاری (Sb) در جدول تناوبی عناصر یک عنصر شیمیایی است که عمدتاً به صورت ماده معدنی سولفیدی استیبنیت (Sb₂S₃) در طبیعت یافت می‌شود. این عنصر فلزی است با ظاهر نقره‌ای و سفید و خاصیت شکنندگی، و ویژگی‌هایی میان فلزات و نافلزات دارد. آنتیموان از زمان‌های قدیم شناخته شده بود و ترکیبات آن مانند کحل در مصارف آرایشی استفاده می‌شده است. در کاربردهای مدرن، آنتیموان و ترکیبات آن در صنایع مختلف به کار می‌روند. مثلا به صورت آلیاژ در ترکیب با سرب در تولید باتری‌ها، به ویژه باتری‌های سرب-اسید، و در کاربردهایی که نیاز به مواد کم‌اصطکاک مانند یاتاقان‌ها دارند، استفاده می‌شود. آنتیموان همچنین در تولید برخی انواع شیشه‌ها، سرامیک‌ها و رنگدانه‌ها و همچنین در کاربردهای نظامی مانند مهمات و مواد منفجره استفاده می‌شود.

از این رو فکت‌نامه به خبر منتشر شده در خبرگزاری فارس که «منابع جدید از آنتیموان در ایران به وزن ۷هزار تن در سیستان‌وبلوچستان کشف شده و این استان ۱۰ درصد از ذخایر آنتیموان جهان را دارد» نشان نادرست می‌دهد.