ادعای شاخ‌دار زنده کردن مرده از طریق فصد کردن در طب سنتی

در روزهای اخیر در یکی از برنامه‌های شبکه افق صداوسیما به نام «جعبه سیاه»، گفتگویی با حسین خیراندیش، منتشر شده که او در قسمتی از آن «زنده کردن مرده بعد از تصادف یا سانحه» را آموزش می‌دهد و تاکید می‌کند «اگر نیروهای اورژانس این روش را می‌دانستند، جان بسیاری را نجات می‌دادند».

حسین خیراندیش که با نام «حکیم خیراندیش» و خود را به عنوان «پدر طب سنتی-ایرانی» معرفی می‌کند در این برنامه می‌گوید:

«هر گاه در اثر مرگ فجعه حادثه ای اتفاقی تصادفی کسی مرد، رگ بین دو انگشت کوچک دست چپ اگر خون فوران کرد زنده خواهد شد و اگر فوران نکرد، نه، چندین نفر به این ترتیب جانشان برگشته».

این اظهارنظر در سطح گسترده‌ای در رسانه و شبکه‌های اجتماعی پخش شده و بازخورد گرفته است. البته این اولین بار نیست که او درباره این روش «احیا» سخن می‌گوید و پیش از این هم در سخنرانی‌های خود به این روش اشاره کرده و او پیروانش آن را به امام صادق و ابن سینا منتسب کرده بود و این اظهارنظرش در شبکه‌های اجتماعی افرادی مانند عباس تبریزیان و اطبای سنتی دیگر منعکس شده بود. او پیش از این تاکید کرده بود که این روش بعد از آنکه او درباره آن صحبت کرده در اورژانس‌های ایران استفاده می‌شود و جان افرادی را هم نجات داده است.

اما آیا این اظهار نظر پایه و اساس علمی دارد؟ آیا از این روش می‌توان برای احیا و یا حتی کنترل علائم حیاتی بیمار و تشخیص زنده بودن و یا مرگ او استفاده کرد؟

آیا این اظهار نظر پایه و اساس علمی دارد؟

پاسخ کوتاه به این سوال این است که خیر، بریدن رگ بین انگشت کوچک و انگشت حلقه دست چپ به عنوان روشی برای احیا فرد یا به گفته خیراندیش زنده کردن مرده، هیچ پایه علمی پزشکی ندارد.

این روش می‌تواند خطرناک باشد و نه تنها کمکی به احیای فرد نمی‌کند، بلکه ممکن است باعث خونریزی، عفونت و آسیب‌های جدی به بافت‌ها و عصب‌های اطراف شود.

فصد رگ اُسَیلِم

این کار در طب سنتی ایرانی اسلامی، «فصد رگ اُسَیلِم» نام دارد. فصد همان رگ‌زنی یا Bloodletting است (گاهی به Phlebotomy هم ترجمه شده)، و یکی از روش‌های سنتی در طب اسلامی و طب سنتی ایرانی و زیر مجموعه حجامت Cupping Therapy است که شامل خارج کردن مقدار مشخصی از خون از وریدها برای درمان برخی بیماری‌ها است. «اسیلم رگ معروفی است که بین انگشت ۴ و ۵ دست است. اسیلم اسم مصغر اسلم بوده و چون هیچ شریانی در زیر و طرفین آن وجود ندارد می‌توان‌ فصد مورب نیز کرد ولی با این وجود فصد طولی ارجح است».

آیا از فصد رگ اُسَیلِم می‌توان برای احیا فردی که تصادف کرده یا دچار سانحه شده استفاده کرد؟

این روش در میان روش‌هایی استانداردی و آزموده شده‌ای که پزشکی مدرن برای احیا فرد حادثه‌دیده وجود دارد جایی ندارد.

روش‌های استاندارد احیا

احیای قلبی-ریوی (Resuscitation) شامل مجموعه‌ای از مداخلات علمی و تأییدشده است که با هدف بازگرداندن عملکردهای حیاتی در افرادی که با شرایط تهدید کننده زندگی مواجه شده‌اند، انجام می‌شود و عبارتند از:

- احیای قلبی-ریوی (CPR): این تکنیک اساسی شامل ماساژ قفسه سینه همراه با تنفس مصنوعی است تا جریان خون و اکسیژن‌رسانی در طول ایست قلبی حفظ شود.

- دفیبریلاسیون (Defibrillation): استفاده از شوک الکتریکی برای بازگرداندن ریتم طبیعی قلب، که در موارد فیبریلاسیون بطنی یا تاکی‌کاردی بطنی بدون نبض بسیار حیاتی است.

- حمایت پیشرفته قلبی-ریوی (ACLS): این روش در واقع در ادامه CPR و شامل مداخلات پیشرفته‌تری مانند مدیریت راه هوایی، دسترسی داخل وریدی، تجویز داروها و شناسایی و درمان علل قابل برگشت ایست قلبی است.

- پشتیبانی اولیه زندگی (BLS) یا Basic Life Support: به طور کلی به نوع مراقبتی اطلاق می‌شود که اولین ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی و متخصصان ایمنی عمومی به هر کسی که ایست قلبی، دیسترس تنفسی یا انسداد راه هوایی را تجربه می‌کند، ارائه می دهد. این کار همزمان نیاز به دانش و مهارت در احیای قلبی ریوی (CPR)، استفاده از دفیبریلاتورهای خارجی خودکار (AED) و رفع انسداد راه هوایی در بیماران در هر سنی دارد.

روش‌های علمی احیا نام برده؛ شامل CPR، دفیبریلاسیون، ACLS ، BLS از سوی سازمان‌های پیشرو در حوزه سلامت مانند انجمن قلب آمریکا (AHA)، سازمان جهانی بهداشت (WHO) و موسسه ملی سلامت (NIH) تأیید شده‌اند. در میان این روش‌ها به فصد رگ اُسَیلِم به طور خاص یا فصد (Bloodletting) به طور عام سخنی به میان نمی‌آید.

ریشه‌های تاریخی فصد و حجامت

بر اساس تاریخچه مختصری که مجله پزشکی دانشگاه بریتیش کلمبیا منتشر کرده است، فصد و حجامت یکی از قدیمی‌ترین روش‌های درمانی هستند که قدمت آن به تمدن‌های باستانی مانند مصر، یونان و روم بازمی‌گردد.

تفاوت‌هایی میان فصد و حجامت وجود دارد؛ فصد در واقع روش خاصی از خون‌گیری است که در آن رگ خونی بریده می‌شود و مقداری خون از بدن خارج می‌شود. در حجامت، با استفاده از یک دستگاه مکش یا شعله آتش، خلأ زیر یک لیوان ایجاد می‌شود، پس از آن، سطح پوست با یک تیغ خراش داده می‌شود و خون با مکش خارج می‌شود. در نهایت اما ایده کلی خارج کردن خون اضافی یا "بد" از بدن است.

بر اساس این منابع در طب سنتی، این روش‌ها بر اساس نظریه اخلاط چهارگانه (خون، بلغم، صفرا و سودا) انجام می‌شد. اعتقاد بر این بود که خارج کردن خون اضافی یا "بد" می‌تواند تعادل بدن را بازگرداند. پزشکان مشهوری مانند، جالینوس و ابوعلی سینا از حجامت به‌عنوان بخشی از درمان‌های خود استفاده می‌کردند. با پیشرفت علم پزشکی در قرن ۱۹ و ۲۰، حجامت به‌تدریج از محبوبیت افتاد.

مطالعات علمی نشان دادند که حجامت Cupping Therapy و فصد در بسیاری از موارد بی‌اثر یا حتی مضر است و می‌تواند منجر به عفونت، خونریزی و ضعف بدن شود. مطالعات علمی زیادی در مورد حجامت انجام نشده است و به گفته محققان بسیاری از مطالعاتی که حجامت و فصد را بررسی کردند جانبدارانه هستند و نیاز به مطالعات بیشتر است. ادعا می‌شود که از حجامت برای درمان مواردی مانند؛ اختلالات خونی مانند کم خونی و هموفیلی، بیماری های روماتیسمی، ناباروری و اختلالات زنان و زایمان، مشکلات پوستی مانند اگزما و آکنه، کمر درد و انواع دیگر بدن درد، فشار خون بالا، میگرن و سرگیجه… استفاده شود. اما در همین ادعاها هم چیزی درباره احیای بیمار یا «زنده کردن مرده» با این روش‌ها گفته نشده است.

مرکز ملی سلامت تکمیلی و یکپارچه آمریکا می‌گوید تحقیقات با کیفیت کافی برای تعیین اینکه آیا می‌توان از حجامت برای همه این شرایط استفاده کرد یا خیر وجود ندارد.

در مجموع این روش به‌طور کلی در پزشکی مدرن جایگاهی ندارد و بیشتر به عنوان بخشی از تاریخ پزشکی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

آیا از این روش می‌توان برای کنترل علائم حیاتی بیمار و تشخیص زنده بودن و یا مرگ او استفاده کرد؟

در این ویدیو حسین خیراندیش تلویحا جهش خون در هنگام فصد را نشانه زنده بودن فرد می‌داند که این ادعا هم نادرست است. خونریزی پس از مرگ هم امکان‌پذیر است.

پس از مرگ، خون ممکن است به دلیل فشار باقی‌مانده در رگ‌ها یا تغییرات پس از مرگ (مانند تجزیه بافت‌ها و تجمع گازها) تحت فشار قرار گیرد و در صورت باز شدن یک رگ اصلی، این فشار می‌تواند باعث تراوش خون به بیرون شود. مثلا در پدیده جمود نعشی (Livor mortis)، یک فرآیند غیرفعال است که در آن خون به دلیل نیروی گرانش حرکت کرده و درون رگ‌های خونی در قسمت‌های تحتانی بدن جمع می‌شود.

نظر پزشکان و متخصصان

مهدیار سعیدیان، پزشک و سردبیر «ماهنامه بین‌المللی دانستنی های پزشکی»، در واکنش به این ویدیو در صفحه X خود نوشت:

«وقتی از نفوذ شبه علم در سطوح مختلف ارگانهای دولتی حرف می‌زنیم ؛منظورمان این است:در حالی که وزارت بهداشت و فعالان سلامت پویش #نه_به_تصادف را پیگیری می‌کنند،شبکه افق صدا و سیما از«خیر اندیش»مروج شبه علم و طب موسوم به اسلامی دعوت می کند تا از تجربیاتش برای زنده کردن مردگان بگوید! مسأله اینه که پایه علوم پزشکی آناتومی‌ بدن است و قرن‌ها تحقیق و تشریح اجساد انجام شده و مقالات معتبر در این باره منتشر شده تا حالا به صورت دستورالعمل جهانی اجرا میشه. اون ناحیه پر از شریان و ورید و عصب هست و فصد باید از ورید انجام بشه چه ضمانتی هست که فرد آسیب بیشتری نبیند؟!»

او در ادامه تصویری از شریان، ورید و عصب‌های دست منتشر کرد.

محمد میرخانی، پزشک هم در صفحات اجتماعی خود در واکنش به این اظهارات نوشت:

«این صحبت ها که متاسفانه در صداوسیمای ملی پخش و قطعا در فضای مجازی طرفداران این جریان نیز بازنشر می شود در اصل دستور زخمی کردن یک بدن برای تخمین حیات اوست و به هیچ عنوان علمی نبوده و نتیجه ای جز اضافه کردن آسیب به آسیب های فرد ترومایی ندارد.

نشر و گسترش شبه علم در این ابعاد تبعات منفی زیادی بر سلامت مردم خواهد داشت.

بدون هیچ ابایی باید گفت شبه علم و انواع مکاتب نوظهور مدعی طبابت از وجاهت علمی کافی برخوردار نیستند و در طی چند سال اخیر مخل سلامت مردم بوده اند و هستند حتی اگر هر روز در همه ی شبکه های رسانه ای پخش شوند.»

فکت‌نامه نیز به این ادعا که روش فهمیدن زنده یا مرده بودن افراد، زدن رگ بین انگشتان فرد است نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.