ادعاهای بی‌اساس درباره انتشار سم از طریق آب آشامیدنی و هوا

در هفته‌های گذشته، ویدئویی در یک حساب اینستاگرامی پربازدید منتشر شده که ادعا می‌کند یک سم خطرناک از طریق آب آشامیدنی در حال انتشار است که بسیار خطرناک است.

فردی که در ویدئو دیده می‌شود در بخشی از صحبت‌های خود می‌گوید: «طبق خبری که از یه منبع آزمایشگاهی از ایران بیرون اومده سمی به نام بیسفنول که باعث اختلالات روانی، و هورمونی بدن می‌شه و حتی ضعف کلیه و پروستات و سیستم بدنی رو کامل ضعیف می‌کنه. این رو دارن از طریق آب آشامیدنی و هوا به مردم انتقال می‌دن.» او به مخاطبان توصیه می‌کند: «آب خونه رو بجوشونید. از ماسک استفاده کنید. و برای دفع مقداری از این سم هم باید ویتامین سی و چای سبز و آب زیاد بنوشید.»

آیا شواهدی مبنی بر این ادعا وجود دارد؟

مشخص نیست منظور گوینده از «منبع آزمایشگاهی از ایران» چیست و کدام آزمایشگاه یا مرکز، پس از بررسی آب آشامیدنی در ایران به این نتیجه رسیده است.

این در حالی است که نهادهای پژوهشی،‌ دانشگاهی یا آزمایشگاهی به نمونه‌های آب آشامیدنی در سراسر ایران دسترسی دارند اما تاکنون گزارشی از هیچ نهادی مبنی بر این آلودگی منتشر نشده است.

همچنان که تنها کافی است به گزارش‌های چند روز گذشته مراجعه کرد و نمونه‌هایی از آزمایش آب رودخانه‌ها در ایران را دید. مثلا در خبری که از سوی مسئولان شرکت آب و فاضلاب در کهگیلویه و بویر احمد منتشر شده، نشانه‌هایی از آلودگی آب چند روستا بعد از سیلاب، گزارش شده است.

ابعاد عملیاتی که فرد در ویدیو ادعا می‌کند اتفاق افتاده (آلوده کردن آب کشور ایران) به قدری بزرگ است که برای اجرای آن باید دستکم هزاران تن در سراسر کشور در جریان باشند و به صورت هماهنگ آب بیش از ۱۲۴۵ شهر را آلوده کنند. اجرایی کردن چنین عملیاتی در این سطح بدون اینکه هیچ نشانی از آن باقی بماند و هیچ اطلاعاتی از سوی هیچ‌کدام از افراد پرشمار دخیل به بیرون درز نکند، بسیار بعید است.

مراکز علمی درباره بیسفنول چه می‌گویند؟

به نظر می‌رسد منظور فردی که در ویدئو ادعا می‌کند آب آشامیدنی در ایران به «بیسفنول» آلوده شده، ماده شیمیایی «بیسفنول ای» یا Bisphenol A باشد که به آن به اختصار BPA می‌گویند.

بر اساس گزارش مرکز دانشگاهی و پژوهشی مایو کلینیک، این ماده شیمیایی صنعتی که از دهه ۱۹۵۰ برای ساخت پلاستیک‌های خاص استفاده می‌شده است. از BPA معمولا برای ساخت ظروف پلاستیکی (برای مواد غذایی و نوشیدنی‌ها مانند بطری‌های آب) استفاده می‌شود؛ هر چند ممکن است از این پلاستیک‌ها در سایر مواد مصرفی نیز استفاده شود.

با این حال، سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) اعلام کرده است که BPA در سطوح بسیار پایین که در برخی از ظرف‌های پلاستیکی مواد غذایی وجود دارد، بی‌خطر است. مایو کلینیک تاکید می‌کند این ارزیابی بر اساس بررسی صدها مطالعه انجام شده است و البته FDA همچنان به نظارت بر تحقیقات ادامه می‌دهد.

در واقع این ماده نیز (مانند بسیاری از مواد شیمیایی) اگر به میزان زیاد وارد بدن شود، می‌تواند مشکلاتی به وجود آورد اما گزارشی تایید نمی‌کند که در حال حاضر به طور عمومی، چنین خطری وجود داشته باشد.

کلینیک مایو توصیه می‌کند اگر نگران این مساله هستید می‌توانید برخی از پیشگیری‌ها را انجام دهید. از جمله:

• گرم‌نکردن ظروف پلاستیکی در مایکروویو.
• قرار ندادن ظرف پلاستیکی در ماشین ظرفشویی.
• استفاده از مواد غذایی تازه و کامل (به جای بسته‌بندی‌شده)
• استفاده از ظروف شیشه‌ای، چینی یا استیل به جای ظروف پلاستیکی.

یک ویدئو که بارها در اینستاگرام دیده شده ادعا می‌کند در آب آشامیدنی و همچنین هوای ایران، مقدار زیادی ماده سمی و خطرناک به نام بیسفنول وجود دارد و می‌گوید می‌خواهند مردم را از این طریق بی‌حال و مسموم کنند.

در حالی که در سال‌های گذشته به طور کلی گزارش‌هایی از برخی از آلودگی‌های محلی در آب‌های ایران در رسانه‌ها منتشر شده است و مراکز پژوهشی در ایران به آب‌های آشامیدنی دسترسی دارند، این ادعا از سوی هیچ مرکزی تایید نشده است.

ماده‌ای هم که در ویدئو به عنوان سم از آن یاد می‌شود، Bisphenol A است که از دهه ۵۰ میلادی در ساخت بسیاری از مواد پلاستیکی به کار می‌رود. مراکز معتبر پژوهشی درباره این ماده گزارش‌های زیادی منتشر کرده‌اند و می‌گویند اگر مقدار زیادی از این ماده شیمیایی وارد بدن انسان شود ممکن است باعث بروز عوارضی شود.

توصیه نهادهایی مثل کلینیک مایو این است که اگر نگران ورود این ماده به بدن خود هستید، به جای ظرف‌های پلاستیکی می‌توانید از سایر ظرف‌ها استفاده کنید.

فکت‌نامه نیز به این ادعای بی‌اساس مبنی بر اینکه سمی خطرناک به نام بیسفنول از طریق آب آشامیدنی و هوا در ایران منتشر شده است، نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.