ادعای نادرست درباره دفن زباله‌های اتمی در خلیج فارس

در هفته‌های اخیر ویدیویی در شبکه‌های اجتماعی فارسی منتشر شده است که ادعا می‌شود دفن زباله‌های اتمی در خلیج فارس را نشان می‌دهد. در توضیح این ویدیو آمده است:

«گزارش وحشتناک تلویزیون آلمان از دفن زباله‌های اتمی که جمهوری‌اسلامی ميلياردها دلار پول از مافیای جهانی دریافت کرده تا زباله‌های اتمی را از آنها دریافت کرده و در ساحل خلیج‌فارس دفن کنند».

ویدیو با توضیحات مشابه به صورت گسترده در اینستاگرام (لینک۱، لینک۲) و X منتشر شد.

آیا این ویدیو دفن زباله اتمی سایر کشورها در خلیج‌فارس را نشان می‌دهد؟

خیر، این ویدیو مربوط به ایران و خلیج فارس نیست. این تصاویر مربوط به جزیره رونیت (Runit Island) یکی از چهل جزیره در اتول انوتاک (Enewetak Atoll) در جزایر مارشال، واقع در اقیانوس آرام است. این جزیره مخزن زباله‌های رادیواکتیو است که ایالات متحده پس از انجام مجموعه‌ای از آزمایش‌های هسته‌ای در اتول انوتاک بین سال‌های ۱۹۴۶ تا ۱۹۵۸ بر جای گذاشته است. جزایر مارشال کشوری در مرکز اقیانوس آرام است که بین هاوایی و فیلیپین قرار دارد.

مستندها و گزارش‌های متعددی با موضوع دفن زباله‌های رادیواکتیو در جزایر مارشال ساخته شده در مورد آن ساخته و نوشته شده (لینک۱، لینک۲) که تصاویر مکان مورد اشاره در این ویدیو در آنها دیده می‌شود.

از این رو به وضوح مشخص است مکانی که در این ویدیو دیده می‌شود نه خلیج فارس که جزایر مارشال است.

آیا ایران در ازای پول زباله اتمی سایر کشورها را در خلیج فارس دفن می‌کند؟

در آبان سال ۱۳۹۸ شورای نگهبان در ایران لایحه الحاق ایران به کنوانسیون مشترک ایمنی مدیریت سوخت مصرف شده و ایمنی مدیریت پسماند پرتوزا را که مجلس آن را تصویب کرده بود رد کرد. (شناسنامه لایحه در شورای نگهبان)

استدلال محمد یزدی از فقهای وقت شورای نگهبان در مخالفت با این لایحه این بود که:

«اخیراً طرحی که مورد تصویب مجلس قرار گرفته بود به شورای نگهبان آورده شد. این طرح عبارت است از آنکه دولت‌های استکباری بتوانند پسماندهای انرژی اتمی خود را در کشور دفن کنند؛ استکبار همیشه این پسماندها را در کشورهای عقب مانده دفن می‌کند و همه می‌دانیم که اشعه‌های این نوع پسماندها برای افراد کشور ضرر خواهد داشت. مجلس تصویب کرده بود که توافق نامه صورت گرفته، پسماندهای سوخت اتمی می‌تواند در کشور دفن شود، اما بنده اعلام کردم که این مورد خلاف شرع، خلاف قانون و خلاف مصلحت است و سایران نیز این را پذیرفتند.»

مجلس اما می‌گفت که تصویب این لایحه به مثابه پذیرش پسماندهای هسته‌ای کشورهای دیگر نیست. به گفته حشمت‌الله فلاحت پیشه، عضو وقت کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس:

«کشورهایی که برنامه هسته‌ای دارند در زمینه مدیریت پسماندهای هسته‌ای نیز دارای حقوق و تکالیف ویژه‌ای هستند. روند اجرای الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون مدیریت و ایمنی پسماندهای هسته‌ای، صیانتی است و اینگونه نخواهد بود که تصویب آن به مثابه پذیرش پسماندهای هسته‌ای کشورهای دیگر باشد.»

بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی هم در همان زمان اطمینان داد که قرار نیست پسماند هسته‌ای دیگر کشورها در ایران دفن شود.

ما پیش از این در سال ۱۴۰۰ در فکت‌نامه درستی‌سنجی‌ای درباره اینکه آیا چین زباله‌های اتمی خود را در کویرهای ایران دفن می‌کند یا نه منتشر کردیم.

در آن درستی‌سنجی توضیح دادیم که تقریبا محال است که پسماندهای کشورهای دیگر بتواند مخفیانه به ایران منتقل شود. همچنین نگاهی به توافق‌های هسته‌ای ایران نشان می‌دهد، پسماند هسته‌ای، یکی از مسائلی بوده که درباره آن توافق‌هایی صورت گرفته است. به عنوان مثال ایران در توافق سال ۲۰۱۰ برای اتمام پروژه نیروگاه بوشهر، متعهد شد پسماند این نیروگاه را به کشور روسیه بازگرداند. مساله نگه داشتن پسماند اتمی در بوشهر، در زمان مذاکرات برجام نیز یکی از سوژه‌های خبری بود. در واقع ممکن است برخی از کشورها در شرایطی اتفاقا ترجیح دهند پسماندهای اتمی را در کشور خود دفن کنند.

در همان درستی‌سنجی توضیح دادیم که نگرانی از اینکه ایران به محلی برای دفن زباله‌های اتمی کشورهای دیگر تبدیل شود، نه فقط مربوط به این سال‌ها که سابقه‌ای در سال‌های پیش از انقلاب ۵۷ ایران دارد.

از سوی دیگر وجود چنین گنبد و محل دفع زباله‌ای در سواحل خلیج‌فارس قابل پنهان‌کردن نیست و در تصاویر ماهواره‌ای موجود از این منطقه به راحتی قابل مشاهده است. چنین تصویری از سواحل خلیج فارس وجود ندارد.

از این رو با توجه به مجموعه اطلاعات موجود فکت‌نامه به این ادعا که ویدیو منتشر شده دفن زباله‌های اتمی در خلیج فارس را نشان می‌دهد نشان نادرست می‌دهد.

[جمع‌بندی]