اظهارنظرهای گاندی درباره حسین بن علی

چند تن از مخاطبان فکت‌‌نامه از ما درباره پست‌های شبکه‌های اجتماعی و مطالبی که در سایت‌ها به نقل از مهاتما گاندی درباره امام حسین نقل‌قول می‌شود، پرسیده‌اند و از ما خواسته‌اند این گفته‌ها را بررسی کنیم.

در این میان یک نقل قول، بیشتر از بقیه دست‌به‌دست می‌شود و می‌توان آن را به در سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی مشاهده کرد و آن هم «توصیه گاندی به هند برای سرمشق قراردادن امام حسین برای موفقیت و پیروزی» است.

آیا گاندی به سرمشق‌گرفتن از امام حسین اشاره کرده است؟

با وجود اینکه نشانه‌های زیادی از آشنایی گاندی با امام حسین و اسلام وجود دارد و اشاره‌های او به عاشورا و امام حسین، در آنچه از او به جا مانده به چشم می‌خورد اما ما در بررسی‌هایی که در منابع مختلف انجام دادیم، به جمله یا عبارتی نرسیدیم که در آن گاندی به این مساله اشاره کرده باشد که هندوستان باید برای پیروزی، امام حسین را سرمشق خود قرار دهد.

پس این نقل قول از کجا می‌آید؟

به نظر می‌رسد منبع اصلی این نقل قول در زبان فارسی، کتابی باشد که در سال ۱۳۴۷ نوشته شده است.

اشاره به یک کتاب مشهور در ایران

منبع بسیاری از سایت‌ها از جمله سایت رهبر جمهوری اسلامی و حساب‌های شبکه‌های اجتماعی، کتاب «درسی که حسین علیه‌السلام به انسان‌ها آموخت» نوشته سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد است.

این کتاب در سال ۱۳۴۷ منتشر شده و یکی از مشهورترین کتاب‌هایی است که یک روحانی شیعه درباره عاشورا و حسین‌بن‌علی نوشته است.

نویسنده در بخش پایانی کتاب با عنوان «نهضت حسین از نظر رهبران مذهبی، علمی و سیاسی جهان» نقل‌قول‌هایی را از افراد گوناگون می‌آورد که گفته می‌شود در این باره اظهارنظر کرده‌اند؛ از مهاتما گاندی، محمدعلی جناح و لیاقت علیخان تا چارلز دیکنز و ادوارد براون.

او به نقل از گاندی می‌نویسد: «من زندگی امام حسین آن شهید بزرگ اسلام را به دقت خوانده‌ام و توجه کافی به صفحات کربلا نموده‌ام و بر من روشن شده است که اگر هندوستان بخواهد یک کشور پیروز گردد بایستی از سرمشق امام حسین پیروی کند.»

استناد بسیاری از این نقل قول‌ها، مجله‌ای است به نام «نور دانش» و در آن کتاب هم به هیچ کدام از یادداشت‌ها، کتاب‌ها یا سخنرانی‌های گاندی اشاره نمی‌شود.

در واقع نویسنده این کتاب نیز در بیان این نقل قول، به این مساله اشاره نمی‌کند که در کدام منبع از مهاتما گاندی، چنین نقل قولی آمده است.

آیا گاندی با قیام عاشورا و حسین علی آشنایی داشته است؟

مروری بر یادداشت‌ها و همچنین گزارش‌های مربوط به مهاتما گاندی نشان می‌دهد او با اسلام، پیامبر اسلام و همچنین امام علی، حسن و حسین، آشنا بوده و چند بار در طول سال‌های مختلف، در یادداشت‌های خود به آنها اشاره کرده است.

به عنوان مثال گاندی در یادداشتی که ژانویه سال ۱۹۳۲ نوشته به این موضوع اشاره می‌کند که کتاب «زندگینامه امام حسین» و همچنین کتاب «زندگینامه خلیفه علی» را خوانده است.

اما به جز این، به نظر می‌رسد او سال‌ها پیش‌تر از اینکه این کتاب‌ها را بخواند، با شخصیت‌هایی چون امام حسن و امام حسین آشنا بوده و در مقاطعی برای مثال‌زدن از چهره‌های تاریخی به آنها اشاره کرده است.

نگاهی به مجموعه سخنرانی‌ها، صورتجلسه‌ها و یادداشت‌های او نشان می‌دهد گاندی در سال‌های ۱۹۱۷، ۱۹۲۰، ۱۹۲۱، ۱۹۳۰ به امام حسین اشاره کرده است. او کشته‌شدن پسران علی‌ ابن ابی‌طالب را به عنوان نمونه‌هایی از مقاومت بر سر آرمان‌ها می‌داند و در کنار آنها به افراد دیگری نیز که در کشورهای دیگر و فرهنگ‌ها و ادیان دیگر، جان خود را بر سر آرمان‌هایشان از دست داده‌اند، اشاره می‌کند؛ از جمله به عیسی مسیح به عنوان چهره مهم در میان مسیحیان.

به عنوان مثال این نقل قول از گاندی در جلد هفتم آثار او به چشم می‌خورد:«امام حسن و حسین، از پذیرش ولایت یزید، امتناع کردند زیرا این پذیرش، کار اشتباهی بود. به همین دلیل، برای حفظ شرافت خود، شهید شدند.»

یا مثلا گاندی در جلد سیزدهم آثار خود پس از اینکه به کشته‌شدن امام حسن و امام حسین می‌پردازد می‌نویسد: «به نظر من، اسلام با قدرت شمشیر به عظمت نرسید بلکه دلیل آن کشته‌شدن این افراد مقدس بود.»

مجموعه این نقل‌قول‌ها را می‌توان در این پست وبلاگی پیدا کرد.

ما با جستجو در مجموعه آثار گاندی که در مجموع در آنها، پنج بار به اسم امام حسین اشاره شده، مطلبی پیدا نکردیم که در آن به مساله قیام هندوستان و سرمشق قرار دادن حسین‌ابن علی اشاره شده باشد.

نقل قولی از مهاتما گاندی، در سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که ادعا می‌کند او گفته هندوستان باید برای پیروزی، امام حسین را سرمشق خود قرار دهد.

با وجود اینکه در آثار به‌جا مانده و سخنرانی‌های گاندی، چند بار به امام حسین به عنوان شخصیتی در تاریخ اسلام اشاره شده اما بررسی ما نشان می‌دهد منبع این نقل قول خاص، کتاب «درسی که حسین علیه‌السلام به انسان‌ها آموخت» از عبدالکریم هاشمی‌نژاد است که سال ۱۳۴۷ نوشته شده و در آن کتاب هم منبع این گفته، یک مجله مذهبی مربوط به اوایل دهه ۱۳۴۰ چاپ ایران عنوان شده است.

فکت‌نامه نیز به دلیل اینکه سند معتبری این ادعا را تایید نمی‌کند به اینکه گاندی نوشته باشد هند باید برای پیروزی، گاندی را سرمشق خود قرار دهد نشان «نادرست» می‌دهد.