ادعای گمراه‌کننده جبرائیلی درباره قیمت دلار و قدرت خرید دلار

یاسر جبرائیلی، استادیار تمدن اسلامی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در شبکه اجتماعی ایکس با انتشار تصویری نوشت:

«آیا می‌دانید صندوق بین المللی پول نرخ دلار در برابر ریال را بر اساس شاخص برابری قدرت خرید ۱۴۷۰۰ تومان اعلام کرده است؟ بله عزیزان! دلار ۶۶ هزار تومانی و ۸۲ هزار تومانی محصول سپردن تعیین ارزش پول ملی به بازار حراج است. ارزش واقعی ریال با هیچ محاسبه‌ای این نیست.»

تصویری که جبرائیلی همراه با مطلب خود منتشر کرده، تصویر یکی از صفحات وب سایت صندوق بین‌المللی پول است که برابری ارز کشورهای جهان در برابر دلار بین‌الملل را بر حسب قدرت برابری خرید روی نقشه‌ای از جهان، نشان می‌دهد.

برای آنکه روشن شود این نمودار بیانگر چیست و عددهای نشانگر روی نقشه هر کشور جهان به چه معناست، باید ابتدا چند مفهوم را تعریف کنیم.

تعریف برابری قدرت خرید

برابری قدرت خرید (Purchasing Power Parity) که به اختصار در متون و ادبیات اقتصادی PPP نوشته می‌شود، قدرت خرید ارزهای متفاوت را یکسان می‌کند و با حذف‌کردن اختلافات سطوح قیمتی در کشورهای مختلف، شاخص‌های قابل مقایسه‌ای را برای کشورها ارائه می‌دهد.

در این روش ارزش‌های یک سبد واحد کالا در دو کشور بر اساس میزان پول محلی در هر کدام سنجیده شده و ارزش اسمی این پول‌های محلی بر مبنای این سبد‌های واحد برابر در نظر گرفته می‌شود.

با استفاده از این برابری نسبی ارزش دو پول ملی، می‌توان شاخص‌هایی کلان همچون تولید ناخالص داخلی کشورها را بر یک مبنای واحد محاسبه و رده‌بندی کرد.

در واقع با استفاده از معیار برابری قدرت خرید می‌توان ارزش تولید ناخالص داخلی یا سرانه تولید ناخالص داخلی کشورهای مختلف را بدون مشکل انحراف قیمت‌ و ارزش‌های اسمی کالاها و خدمات در این کشورها و ارزش‌های اسمی و نرخ برابری متفاوت پول‌های ملی آنها با یکدیگر سنجید.

به طور معمول کالاهای مبادله‌پذیر در اقتصادها با مشکل کمتری برای ارزش‌گذاری بین‌المللی مواجه می‌شوند، اما در ارزش‌گذاری کالاهای مبادله‌ناپذیر یا کالا و خدمات محلی با مشکل همگن بودن ارزش آنها و برابری قیمت‌ها در مقایسه با یکدیگر مواجه می‌شویم.

یعنی اگر قرار بود یک ایرانی سبد کالا و خدمات یکسانی را که در ایران مصرف کرده و آن را با میزان معینی ریال خریداری کرده بود در آمریکا و با دلار آمریکایی به دست بیاورد، چه میزان دلار باید برای آن می‌پرداخت یا برعکس یک آمریکایی با میزان دلاری که برای یک سبد یکسان کالا و خدمات در آمریکا می‌پردازد چه میزان از همان سبد یکسان را می‌تواند در ایران بخرد.

قدرت برابری خرید در ایران

در اقتصادهایی همچون ایران که برخی کالاها و خدمات با قیمتی غیر واقعی و اصطلاحا با پرداخت یارانه به دست مصرف‌کننده می‌رسند یا قیمت خدمات، به طور نسبی پایین‌تر از دیگر کشورهاست، قدرت برابری خرید بالاتر محاسبه می‌شود.

به طور مثال اگر بخواهیم هزینه یک سبد یکسان از دارو، بنزین، آب، برق و دیگر کالاهای مشمول یارانه‌ را در ایران بر حسب ریال و در آمریکا بر حسب دلار در مقابل یکدیگر قرار دهیم، ارزش برابری ریال و دلار بسیار بالاتر از نرخ معمول بازار خواهد شد.

تعریف دلار بین‌المللی

مفهوم بعدی، مفهوم دلار بین‌المللی است.

یک دلار بین‌المللی در هر کشور، مقدار قابل مقایسه‌ای از کالاها و خدمات است که با یک دلار آمریکا در ایالات متحده می‌توان خرید.

به طور معمول در گزارشگری شاخص‌های کلان اقتصادهای مختلف از جمله تولید ناخالص داخلی یا برابری قدرت خرید سرانه این شاخص‌ها را با واحد «دلار بین‌الملل» اندازه می‌گیرند. این اصطلاح اغلب در رابطه با داده‌های برابری قدرت خرید (PPP) استفاده می‌شود.

ارزش دلار بین‌المللی، ارزشی تصنعی است که تنها برای مقایسه همگن بین اقتصادهای مختلف استفاده می‌شود.

معیار PPP با توجه به اینکه انحراف تبدیل ارزهای محلی و مشکل قیمت‌های اسمی به ویژه در مورد خدمات و کالاهای مبادله‌ناپذیر در اقتصادها را مرتفع می‌کند، معیار مناسب‌تری برای مقایسه اقتصاد کشورهای دنیاست.

با این تعاریف روشن می‌شود که برابری اعلام شده برای هر کشور، مفهومی تصنعی و فرضی است و با نرخ برابری واقعی بین ارزها که در بازار فارکس یا در بانک‌ها ملاک عمل قرار می‌گیرد، ارتباطی ندارد.

به طور مثال در همین نمودار و نقشه‌ای که یاسر جبرائیلی منتشر کرده، ارزش یورو (ارز واحد اروپایی) که در عالم واقع در مبادلات بانکی، صرافی‌‌ها و بازار فارکس با نرخی یکسان در برابر دلار تعویض می‌شود، در محاسبات صندوق بین‌المللی پول در بین کشورهای مختلف عضو یورو، ارزش‌های متفاوتی دارد که بنا به برابری قدرت خرید مختلف این کشورها محاسبه شده است.

از این رو، آنچه صندوق بین‌المللی پول به عنوان نرخ برابری ریال در برابر دلار بین‌المللی بر حسب قدرت برابری خرید اعلام کرده با مفهوم نرخ برابری ارزش ریال و آمریکا که در بازارها و بانک و دادوستدها مرسوم و معمول است یکسان نیست و نرخی فرضی و محاسباتی است.

یاسر جبرائیلی می‌گوید صندوق پول نرخ دلار در برابر ریال را بر اساس شاخص برابری قدرت خرید ۱۴۷۰۰ تومان اعلام کرده است.

او برای اثبات ادعای خود تصویری از یک نقشه سایت صندوق بین‌المللی پول را منتشر کرده است، اما این برداشتی سطحی و به شدت گمراه‌کننده از مفهوم برابری قدرت خرید است. آنچه گفته شده در واقع معادل قدرت خرید «یک دلار بین‌المللی» است و ارتباطی با ارزش پول ملی یا نرخ برابری ارزها ندارد.

یک دلار بین‌المللی در هر کشور، مقدار قابل مقایسه‌ای از کالاها و خدمات است که با یک دلار آمریکا در ایالات متحده می‌توان خرید. برابری قدرت خرید، با یکسان کردن قدرت خرید ارزهای متفاوت و حذف اختلافات سطوح قیمتی در کشورهای مختلف، شاخص‌های قابل مقایسه‌ای را برای کشورها ارائه می‌دهد. طبیعتا هرچه میزان پرداخت یارانه به کالاها در کشورهای مختلف بیشتر باشد و هزینه خدمات محلی در آن کشورها ارزان‌تر باشد، ارزش برابری قدرت خرید آن ارز بالاتر خواهد بود.

برای درک بهتر این موضوع می‌توان به تجربه کشورهایی اشاره کرد که واحد پول مشترکی دارند اما قدرت خرید هر واحد پول در آنها یکسان نیست. به عنوان نمونه یورو واحد پول مشترک اغلب کشورهای اروپایی با ارزش ثابت است، اما قدرت خرید آن در مناطق مختلف مختلف با هم متفاوت است.

با این اوصاف فکت‌نامه این گفته را که «صندوق بین المللی پول، نرخ دلار در برابر ریال را بر اساس شاخص برابری قدرت خرید ۱۴۷۰۰ تومان اعلام کرده» به شدت «گمراه‌کننده» می‌داند.