ابهام‌ها و دانسته‌ها درباره حجاب اجباری در سوریه

این روزها و همزمان با سقوط دولت بشار اسد و به قدرت رسیدن گروه تحریرالشام، توجه رسانه‌ها و کاربران در شبکه‌های اجتماعی به مساله «حجاب اجباری» در سوریه جدید است.

به عنوان مثال خبری که روز ۱۹ آذر ۱۴۰۳، (۹دسامبر ۲۰۲۴) در رسانه‌های فارسی‌زبان منتشر شد، ادعا می‌کرد گروه تحریر الشام گفته هر گونه تحمیل حجاب بر زنان ممنوع است.

در متن این خبرها آمده بود که این گروه، بیانیه‌ای منتشر کرده که بخشی از آن به مساله حجاب اجباری در سوریه ارتباط دارد.

از سویی دیگر، در برخی از تصاویر مربوط به بعد از سقوط اسد، تصویر زنانی دیده می‌شود که موی خود را نپوشانده‌اند و در همین حال، گزارش‌هایی از زنان در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد اعضای تحریر الشام در اماکن عمومی به آنها «تذکر پوشش» داده‌اند.

در این فکت‌چک، بررسی می‌کنیم که تا امروز، درباره حجاب اجباری در سوریه جدید چه می‌دانیم و چه ابهام‌ها و سوال‌هایی درباره حجاب اجباری وجود دارد.

ماجرای بیانیه «دستور عمومی برای حجاب» چیست؟

منبع رسانه‌ها برای بیانیه‌ای که در آن تاکید شده «هر گونه تحمیل حجاب ممنوع است» کانال تلگرام روزنامه دولتی الوطن سوریه است. گفته شده این یک «دستور عمومی» است و بر اساس آن:

«مداخله در پوشش زنان یا تحمیل هرگونه درخواست مربوط به پوشش یا ظاهر آنها از جمله درخواست حیا اکیداً ممنوع است. ما تأکید می‌کنیم که آزادی شخصی برای همه تضمین شده است و احترام به حقوق افراد اساس ساختن یک میهن متمدن است.»

بعد از تحولات اخیر، وب‌سایت روزنامه الوطن سوریه، نزدیک به دولت بشار اسد از دسترس خارج شد، اما شبکه‌های اجتماعی (توییتر) الوطن سوریه این خبر را در روز ۱۹ آذر اعلام کردند.

پس از آن بود که رسانه‌های عربی (القبس، الأنباء، المصری الیوم، العربیه) و انگلیسی‌زبان (آسوشیتدپرس و تایمز اسرائیل) در سطحی وسیع این خبر را پوشش دادند.

به نظر می‌رسد اولین منبعی که این خبر را منتشر کرد، رسانه کویتی «جريدة أصحاب الهمم نيوز» بود. در توضیح این رسانه گفته شده، سردبیر آن «نافل الحمیدان» رئیس بخش روزنامه‌نگاری الکترونیک در سندیکای روزنامه‌نگاران کویت است.

این بیانیه به نقل از «فرماندهی کل اپوزیسیون سوریه» منتشر شد و در نسخه‌های کامل‌تر آن تاکید شد که آزادی‌های شخصی افراد تضمین خواهد شد و هیچ پوشش اسلامی به زنان تحمیل نخواهد شد.

بر اساس این خبر فرماندهی کل گروه‌های مسلح همچنین مجموعه‌ای از تصمیمات جدید را صادر کرد که در آن به انتقام‌جویی، ساعات منع آمدوشد در چندین استان سوریه و مقدار نان مجاز برای خرید اشاره شده است. بر اساس این خبر، این تصمیم شش بند مهم داشت:

۱. ممنوعیت تصفیه حساب‌ها و تهدید:
هرگونه تهدید یا تلاش برای تصفیه حساب‌های شخصی بین شهروندان با مجازات یک سال حبس روبرو خواهد شد. بر اهمیت اتحاد و دوری از هرگونه اختلافاتی که مانع از بازسازی سوریه جدید می‌شود، تأکید می‌کنیم.

۲.ممنوعیت انتقام‌جویی با خون شهدا:
هیچ‌کس حق مطالبه خون شهدا را ندارد، زیرا شهدا جان خود را برای آزادی میهن تقدیم کرده‌اند، نه برای تصفیه حساب‌ها یا انتقام‌جویی. استفاده از عبارات مانند «خون شهدا در برابر خانه یا چیز دیگری» کاملاً ممنوع است. شهید جان خود را در راه خدا و برای اهداف شخصی نداده است.

۳.محدودیت خرید نان:
مقدار نان مجاز برای هر نفر در روز به چهار بسته محدود شده است. این تصمیم برای حفظ ذخایر و تضمین توزیع عادلانه برای همه اتخاذ شده است.

۴. اعلام منع آمدوشد:
منع آمدوشد کامل در شهرهای دمشق و حومه، لاذقیه و طرطوس از ساعت ۵ عصر تا ۵ صبح اعلام شده است. متخلفان با یک ماه حبس روبرو خواهند شد.

۵. ممنوعیت دخالت در پوشش زنان:
هرگونه دخالت در پوشش زنان یا تحمیل درخواست‌هایی در رابطه با لباس یا ظاهر آنان، از جمله رعایت حجاب، کاملاً ممنوع است. تأکید می‌کنیم که آزادی شخصی برای همه تضمین شده است و احترام به حقوق افراد پایه ساختن یک وطن متمدن است.

۶.حفاظت از رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران:
هرگونه تعرض به اهالی رسانه شاغل در تلویزیون سوریه، رادیوی سوریه و صفحات اجتماعی ممنوع است. همچنین تهدید آن‌ها تحت هر شرایطی ممنوع بوده و متخلفان با یک سال حبس روبرو خواهند شد. بر اهمیت حفاظت از رسانه‌نگاران و تضمین آزادی کار آن‌ها در خدمت به کشور و جامعه تأکید می‌شود.

خبرگزاری آسوشیتدپرس هم این خبر را نه به نقل از الوطن، بلکه به نقل از شبکه‌های اجتماعی اعلام کرد و فقط به بند مربوط به حجاب زنان اشاره کرد: «هرگونه دخالت در پوشش زنان یا تحمیل هرگونه درخواست مرتبط با لباس یا ظاهر آن‌ها، از جمله درخواست برای رعایت حجاب، به‌طور کامل ممنوع است».

گمانه‌زنی‌ها و تردیدها

با توجه به اینکه هیات تحریر الشام و ابومحمد الجولانی رهبر آن بعد از به دست گرفتن کنترل اغلب مناطق سوریه در روزهای اخیر، هنوز منبع رسمی‌ و اختصاصی برای اعلام اخبار و بیانیه‌های این گروه ندارند، با وجود انتشار این خبر در رسانه‌های مختلف، تردیدهایی در درستی آن وجود دارد.

از سوی دیگر سوابق این گروه و شخص ابومحمد الجولانی و وابستگی آنان به گروه‌های اسلام‌گرای افراطی داعش و القاعده، نگرانی‌های جدی و تردیدهایی را درباره آنچه آنان برای آینده سوریه در نظر دارند به وجود آورده است.

از زمان سقوط بشار اسد تا زمان نوشته‌شدن این گزارش (۲۱ آذر ۱۴۰۳) اظهارنظری از الجولانی درباره حجاب اجباری منتشر نشده است.

هر چند ویدئویی قدیمی از او مربوط به اردیبهشت ۱۴۰۲ وجود دارد که الجولانی نظر خود را درباره حق حاکمیت در اجرای شریعت بیان می‌کند. او در این سخنرانی، می‌گوید «حکومت حق ندارد روسری را به عموم مردم تحمیل کند زیرا ما نمی‌خواهیم جامعه را به جامعه‌ای پرنفاق تبدیل کنیم.»

همان‌طور که اشاره کردیم، هنوز مشخص نیست نظر او در این باره پس از به قدرت رسیدن چیست.

مصاحبه الجولانی و خبرنگار سی‌ان‌ان

دو روز پیش از سقوط دولت بشار اسد، در روز ۶ دسامبر، ۱۶ آذر ماه ابومحمد الجولانی گفت‌وگویی با خبرگزاری CNN داشت. Jomana Karadsheh خبرنگار CNN در این گفت‌وگو حجاب بر سر داشت، در حالی که این خبرنگار در سایر گزارش‌های خبری یا گفت‌وگوهای خود باحجاب نیست.

حساب کاربری جنبش فمینیستی زنان عرب در توییتر نوشته که خبرنگار برای اینکه بتواند با جولانی مصاحبه کند مجبور به پوشیدن روسری شد.

هیئت تحریر الشام و سابقه اجرای قوانین شریعت

هیئت تحریر الشام، تحت رهبری جولانی، پیش از تسلط اخیر خود بر بخش اعظم سوریه در ادلب و مناطق اطراف آن در شمال غرب سوریه حکومت می‌کرد. در واقع HTS مستقیماً بر قلمرو حکومت نمی‌کرد، اما از دولت نجات سوریه (SSG) که بر آن منطقه حاکم بود حمایت می‌کرد. در مناطق تحت کنترل آنان قوانین شریعت اسلامی اعمال می‌شد، اما این کار را با سختگیری به مراتب کمتری نسبت به گروه‌های جهادی انجام می‌دهد.

تصاویر از زنان بدون پوشش سر

از سویی دیگر، تصاویری از فضای عمومی در سوریه پس از اسد وجود دارد که در آن زنان، روسری بر سر ندارند.

مثلا در گزارش کلاریسا وارد، خبرنگار سی‌ان‌ان روز ۱۰ دسامبر از دمشق، او و زنی که با او گفت‌وگو می‌کند، پوششی روی سر خود ندارند.

در میان عکس‌های خبری و گزارش‌های تصویری دیگر از دمشق این روزها نیز می‌توان در کنار بسیاری از زنانی که حجاب بر سر دارند، زنانی را دید که موی سر خود را نپوشانده‌اند و در فضای عمومی حضور دارند.

دو گزارش و یک جوابیه درباره «تذکر حجاب»

این در حالی است که تا کنون، دو زن به صورت عمومی درباره گرفتن تذکر حجاب از اعضای هیات تحریر الشام، گزارش‌هایی منتشر کرده‌اند که البته در یک مورد، بیانیه و عذرخواهی منتشر شده است.

در یک مورد، نفیسه کوهنورد، خبرنگار بی‌بی‌سی فارسی خبر داده که «از سوی عضو هیئت تحریر شام تذکر حجاب» گرفته است.

او در گزارش خود نوشته که ابوهمام یک عضو تحریرالشام، به او گفته: «می‌توانم یک توصیه برادرانه به شما بکنم؟ روسری داری؟» می‌گویم بله همراه خودم دارم. او می‌گوید: «فکر می‌کنم اگر به‌عنوان یک زن مسلمان آن را سرت کنی، زیباتر می‌شوی.» به احترام او و بنا به ملاحظات امنیتی، روسری‌ام را در می‌آورم و آنطور که در ایران روسری سر می‌کردم، قسمتی از موهایم را می‌پوشانم. ابوهمام می‌افزاید: «اگر آن را جلوتر بیاورید و همه مویتان را بپوشانید خیلی بهتر خواهد شد».

مورد دیگر مربوط به الیانا سعد، بازیگر سوری است. او روز ۱۹ آذر در یک لایو اینستاگرامی توضیح داد که در دمشق، در یک گشت بازرسی متوقف شده و نیروهای هیات تحریر الشام به او تذکر حجاب داده‌اند.

او کمی بعدتر یک پست اینستاگرامی منتشر کرد و در آن گفت اعتراضش شنیده شده است. او در پست خود نوشته که پست قبلی خود را پاک کرده و «فرماندهی کل» به او پاسخ داده که برخوردهای شخصی را نباید به همه تعمیم داد. او همچنین اظهار امیدواری کرده اشخاص دیگری که مورد سوءاستفاده قرار گرفته‌اند، در این باره صحبت کنند.

همراه با این واکنش، یک پست در کانال تلگرامی «سوریه آزاد» قرار گرفته است.

در این پست می‌بینیم «فرماندهی کل» از این مساله سلب مسئولیت کرده و نوشته است: «تکرار می‌کنیم پرسیدن سوالات فرقه‌ای در ایست‌های بازرسی ممنوع است و هر کس این کار را انجام دهد باید پاسخگو باشد زیرا اساس بر وحدت ملی است و جایی برای تفرقه بین مردم کشور نیست.»