وعده پزشکیان برای بازگشت دانشجویان به تحصیل چقدر عملی شده است؟
اگر وقت ندارید …
- همزمان با ۱۶ آذر روز دانشجو، حسین سیمایی صراف، وزیر علوم در یک برنامه تلویزیونی، در مورد بازگشت دانشجویان اخراجی اعتراضات ۱۴۰۱ گفت: «ما دانشجوی اخراجی نداشتیم؛ فقط یک مورد بوده است و بقیه موارد در دولت قبل تعیین تکلیف شده بود. حدود ۱۵۰ دانشجوی تعلیقی داشتیم که به دانشگاه برگشتند».
- به نظر می‌رسد بر اساس اظهارنظرها و اقداماتی که انجام شده دولت تلاش‌هایی برای بازگشت دانشجویان به دانشگاه‌ها انجام داده؛ هرچند هنوز ابهام‌هایی در این زمینه وجود دارد.
- در میان دانشجویانی که بعد از اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ اخراج شدند، دست‌کم اخراج دو نفر یعنی «مطهره گونه‌ای» و «خشایار سفیدی» قطعی است و در حال حاضر در زندان به سر می‌برند.
- نه از سوی وزارت علوم و نه از سوی نهادهای دانشجویی، آمار دقیق و جامعی از تعداد دانشجویان اخراجی و تعلیقی در سراسر کشور وجود ندارد.
- در مهرماه ۱۴۰۳ شیوه‌نامه انضباطی دانشجویان به‌روز شد و با اضافه شدن ماده ۱۰۳ به آن، وزیر، اختیار تعلیق احکام، دستور رسیدگی مجدد یا درخواست بخشش و تخفیف حکم قطعی دانشجویان را پیدا کرد.
- به گفته سعید حبیبا، معاون وزیر علوم و رئیس سازمان امور دانشجویان، که متولی پیگیری این موضوع از سوی دولت شد، تا ۲۷ مهرماه بیش از ۵۰۰ پرونده اخراج و تعلیق دانشجویان مربوط به اعتراضات ۱۴۰۱ به وزارت علوم ارجاع شد که ۴۷ پرونده اخراج دانشجویان بود. حبیبا در آن زمان گفته بود که هنوز هم پرونده‌های جدیدی به دستشان می‌رسد؛ آماری که فقط مربوط به دانشجویانی است که برای رفع مشکل خود به وزارت علوم مراجعه کردند.
- سعید حبیبا در مورد ۴۷ پرونده اخراج اینطور توضیح داد که در دولت قبل، حکم چهار پرونده تایید شد (یعنی حکم اخراج دانشجویان قطعی شد) در این چهار پرونده هم دانشجویان به دیوان عدالت اداری مراجعه و شکایت کردند و دو مورد از این آرا شکسته شد.
- سایر پرونده‌های اخراجی با تخفیف مجازات‌ها به یک تا ۴ ترم محرومیت از تحصیل کاهش پیدا کرد اما به گفته حبیبا امکان دارد این دانشجویان هم با پر شدن سنوات، با اخراج آموزشی روبرو شوند.
- بر اساس تاکید نماینده وزارت علوم، بازگشت دانشجویان به دانشگاه منوط به چگونگی فعالیت‌های آنها بعد از بازگشت به دانشگاه است و حرف از «رسیدگی مجدد» پرونده این افراد است، نه بازگشت قطعی آنان.
- حبیبا می‌گوید «اگر دانشجو در این مدت برای خودش و برای دانشگاه مشکلی ایجاد نکرد» اجازه دارد درس خود را تمام کند و در نهایت همه چیز «بستگی به شدت و حدت آراء صادره دارد»؛ وضعیتی که به وضوح برای مطهره گونه‌ای و خشایار سفیدی اتفاق نیفتاد.
- دانشجویان می‌گویند رسیدگی مجدد به پرونده‌ها درحالی انجام می‌شود که ترکیب اعضای کمیته انضباطی در دانشگاه‌ها تغییر نکرده است.
همزمان با ۱۶ آذر روز دانشجو، حسین سیمایی صراف، وزیر علوم در یک برنامه تلویزیونی در مورد بازگشت دانشجویان اخراجی گفت:
«ما دانشجوی اخراجی نداشتیم؛ فقط یک مورد بوده است و بقیه موارد در دولت قبل تعیین تکلیف شده بود. حدود ۱۵۰ دانشجوی تعلیقی داشتیم که پرونده همه آنها تک به تک بررسی شده است. با وجود ایرادات حقوقی که در این پرونده‌ها وجود داشت، نه به صورت کلی بلکه دقیق و در یک فهرست مشخص به دانشگاه برگشتند.»
پیش از این محمدرضا جلائیپور، پژوهشگر اجتماعی و کنشگر سیاسی حامی دولت مسعود پزشکیان هم مطلبی با عنوان «۲۵ دستاورد در ۱۰۰ روز» منتشر کرد که در آن به شرح دستاوردهای دولت مسعود پزشکیان در صد روز اول پرداخت. مورد ۲۴ این دستاوردها «بازگشت به تحصیل همه دانشجویان اخراجیِ ۱۴۰۱ و بازگشت تعدادی از اساتید اخراج‌شده به دانشگاه‌ها» بود.
اما این ادعا تا چه اندازه صحت دارد؟ تعداد کل دانشجویان اخراجی در جریان اعتراضات ۱۴۰۱ چند نفر بود؟ چه تعداد از آنان به دانشگاه بازگشتند؟ در چه پروسه‌ای؟ آیا آمار دقیقی از این افراد وجود دارد؟
روند بازگشت دانشجویان اخراجی به دانشگاه
بررسی اظهارنظر مسئولان دولت پزشکیان و همچنین اصلاح یک شیوه‌نامه در زمینه رسیدگی به وضعیت دانشجویان، نشان می‌دهد تلاش‌هایی برای بازگشت دانشجویان به دانشگاه‌ها انجام شده است؛ هر چند هنوز بخش‌های مبهمی در این زمینه وجود دارد.
اظهارنظر مسعود پزشکیان
مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری ایران، اواخر شهریور امسال در مراسم معارفه حسین سیمایی صراف، وزیر جدید علوم، تحقیقات و فناوری گفته بود:
«به وزرای بهداشت و آموزش و پرورش هم گفته‌ام و این‌جا هم تاکید می‌کنم، وضعیت همه آن اساتیدی که به هر طریقی از دانشگاه لغو قرارداد یا اخراج شدند، مورد بازنگری قرار دهید و دانشجوها را برگردانید. طبیعی است که دانشجو حرف دارد و اعتراض می‌کند، من باید جوابش را بدهم، یا حرفش حق است که باید اطاعت کنم، یا نه اشتباه می‌کند که باید هدایتش کنم.»
این اظهارنظر با واکنش‌های متعددی از جمله مخالفت روزنامه کیهان روبرو شد.
اظهار نظر وزیر بهداشت
در همان زمان محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت طی نامه‌ای در ۲۶ شهریور دستور توقف احکام تمام دانشجویانی را که در ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ تعلیق شده‌اند، صادر کرد. در نامه پزشکیان به ظفرقندی و در دستور ظفرقندی، بر «بررسی مجدد احکام صادره» و «توقف اجرای احکام» تاکید شد.
این روند درباره دانشجویان دانشگاه‌های علوم پزشکی آغاز شد.
در اول مهر ۱۴۰۳ سازمان امور دانشجویان در اطلاعیه‌ای اعلام کرد: «دانشجویانی که دارای حکم اخراج یا تعلیقند و پرونده آنان در فهرست رسیدگی مجدد قرار نگرفته، می‌توانند اعتراض خود را همراه با مستندات و رأی صادره به این سازمان ارسال نمایند.»
بازبینی شیوه‌نامه انضباطی دانشجویان
در همان مهرماه شیوه‌نامه انضباطی دانشجویان به‌روز شد و شیوه‌نامه جدید به امضای وزرای علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت و درمان و آموزش پزشکی دولت چهاردهم رسید و برای اجرا به رؤسای دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی ابلاغ شد.
یکی از تغییرات اصلی شیوه‌نامه جدید، اضافه شدن ماده ۱۰۳ به آن بود که بر اساس آن، وزیر، اختیار تعلیق احکام، دستور رسیدگی مجدد یا درخواست بخشش و تخفیف حکم قطعی دانشجویان را دارد.
در همان زمان مهدی فاطمی‌پور، معاون فرهنگی و سیاسی علی خامنه‌ای در دانشگاه‌ها به این تغییر واکنش نشان داد و آن را مغایر با آیین‌نامه شورای عالی انقلاب فرهنگی دانست و گفت باید در وزارت علوم و بهداشت اصلاحاتی انجام شود.
آیا همه دانشجویان اخراجی به دانشگاه برگشتند؟
در میان دانشجویانی که بعد از اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ اخراج شدند، دست‌کم اخراج دو نفر از آنان به نام مطهره گونه‌ای و خشایار سفیدی قطعی است.
مطهره گونه‌ای، دانشجوی اخراجی دندانپزشکی و دبیر سیاسی پیشین انجمن اسلامی دانشگاه تهران در جریان اعتراضات ۱۴۰۱ با ۵ سال محرومیت از تحصیل روبرو شده بود. پس از روی کار آمدن دولت پزشکیان، حکم محرومیت از تحصیل گونه‌ای لغو شد. با وجود این، او در روز ۱۵ مهر در توییتر خود خبر داد که حکم بازگشتش به دانشگاه لغو شد. او نوشت که با اتهام «تبلیغ علیه نظام و توهین به مقامات» بر سر توییتش درباره نماز جمعه به امامت علی خامنه‌ای احضار شده است و در نهایت در ۱۶ مهر با اجرای حکم یک سال حبسش به زندان رفت.
خشایار سفیدی، دانشجوی اخراجی کارشناسی ارشد موسیقی دانشگاه هنر هم بعد از اعتراضات سال ۱۴۰۱ در پی نواختن قطعاتی در سوگ آرمیتا گراوند و کیان پیرفلک از قربانیان این اعتراضات و انتشار ویدیوهای آن در اینستاگرام، از دانشگاه اخراج شد. اعتراض او به احکام اعدام صادره در دستگاه قضایی از جمله حکم اعدام توماج صالحی در دادگاه بدوی، برای او حکم یک سال حبس در پی داشت. در نهایت او نیز در روز ۲۶ آبان، برای اجرای حکم حبس یک ساله خود راهی زندان اوین شد.
به جز این دو نفر که نام آنها در شبکه‌های اجتماعی مطرح شده، مشخص نیست افراد دیگری هم با حکم اخراج قطعی مواجه شدند یا نه.
چند دانشجو اخراج شدند؟
آمار دقیقی از تعداد دانشجویان اخراجی در جریان اعتراضات سال ۱۴۰۱ و روزهای بعد از آن وجود ندارد.
در چهارم مهر ماه هم اولین جلسه هیات‌عالی تجدیدنظر و رسیدگی به شکایات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به ریاست وزیر علوم برگزار و در آن به پرونده یک دانشجو پرداخته شد.
در روز دهم مهرماه روزنامه «فرهیختگان» گزارشی منتشر کرد و مدعی شد «تعداد دانشجویان اخراجی دارای پرونده سیاسی در هر دو مجموعه وزارت علوم و وزارت بهداشت به اندازه تعداد انگشتان یک دست بوده است».
بر اساس این گزارش:
«مجموع پرونده‌های ارجاعی به شورای مرکزی انضباطی وزارت بهداشت در سه سال اخیر ۱۷۳ مورد بوده که از میان این تعداد ۷ درصد یا به بیان بهتر ۱۲ پرونده منجر به صدور حکم اخراج شده است. از مجموع ۱۲ پرونده، ۸ مورد با موضوع موارد اخلاقی و ۳ پرونده با موضوع سیاسی است که شامل اغتشاشات سال ۱۴۰۱ می‌شود و یک پرونده مربوط به تخلفات عمومی بوده است. ۱۱ مورد از این پرونده‌ها مربوط به دانشگاه‌های شهرستان و یک مورد نیز مربوط دانشگاه علوم پزشکی ایران است. ۸ پرونده مربوط به دانشجویان رشته پزشکی و یک پرونده مربوط به پرستاری و ۳ مورد سایر رشته‌هاست.
در شورای مرکزی انضباطی وزارت علوم نیز در مجموع ۳۱۲ پرونده مورد بررسی قرار گرفته است. از بین این تعداد پرونده ارجاعی به دبیرخانه برای سه نفر حکم اخراج صادر شده، دو نفر که به لحاظ موارد اخلاقی حکم گرفتند و یک نفر که به دلایل تخلفات سیاسی آیین‌نامه انضباطی به اخراج محکوم شده است. بنابراین در مجموع دو وزارتخانه در سه سال اخیر ۳ پرونده سیاسی، ۱۰ پرونده اخلاقی و یک پرونده عمومی منجر به اخراج وجود دارد.»
این در حالی است که به گفته سعید حبیبا، معاون وزیر علوم و رئیس سازمان امور دانشجویان، که متولی پیگیری این موضوع از سوی دولت و وزارت علوم است، تا پیش از دستور پزشکیان، بیش از ۳۵۶ پرونده مربوط به دانشجویان به دست سازمان امور دانشجویان رسیده بود و بعد از فراخوان هم ۱۳۵ پرونده جدید آمد. بر اساس اظهارنظر بعدی او در ۲۷ مهر ماه حدود ۱۴۰ الی ۱۵۰ پرونده به دست وزارت علوم رسید و به گفته او «ارسال پرونده‌ها هنوز ادامه دارد».
به گفته سعید حبیبا:
«بعد از فراخوانی که صادر شد، به همه روسای دانشگاه ها اعلام کردیم که شما خودتان مجدد با این رویکردی که دانشجویان را کمک کنید که بتوانند به درس و مشقشان برگردند، پرونده ها را بررسی کنید. برخی از دانشگاه‌ها خیلی خوب همکاری کردند و دانشجویان‌شان را کمک کردند و الان دانشجویان سر کلاس هستند. برخی دانشگاه ها هم این همکاری را با ما نداشتند و پروندها را برای ما ارسال کردند.»
رئیس سازمان امور دانشجویان می‌گوید در میان حدود ۵۰۰ پرونده‌ای که به این سازمان رسیده مجموعا در ۴۷ پرونده رای اخراج دانشجو از دانشگاه صادر شده بود. دانشجویان در همه آن ۴۷ پرونده اعتراض کرده بودند که در دولت قبل، حکم چهار پرونده تایید شد و سایر پرونده‌ها را با تخفیف مجازات‌ها به ۱-۲-۳-۴ ترم محرومیت از تحصیل کاهش پیدا کرد که امکان دارد این دانشجویان با پر شدن سنوات با اخراج آموزشی روبرو شوند.
به گفته حبیبا در چهار پرونده‌ای هم که رای اخراج برایشان صادر شده دانشجویان به دیوان عدالت اداری مراجعه و شکایت کردند و دو مورد از این آرا شکسته شد؛ یعنی در حال حاضر دو پرونده اخراجی داریم که یکی از آنها ابلاغ شده و یکی دیگر هنوز ابلاغ نشده است.
او درباره دانشجویانی که ممکن است با مشکل سنوات و اخراج آموزشی روبرو شوند گفت که سعی می‌کنیم به آنها کمک کنیم و مثلا «می‌گوییم ۲ ترم محروم بدون احتساب در سنوات ترم باشد و یا تعلیق می‌کنیم، یعنی این ۲ ترم محرومیت از تحصیل را فعلاً معلق می کنیم، درسش را ادامه بدهد. اگر دانشجو در این مدت برای خودش و برای دانشگاه مشکلی ایجاد نکرد، اینها درسشان تمام می‌شود و فرآیندی دارد که این آراء امحاء خواهد شد. دیگر نگرانی هم برای دانشجو وجود نخواهد داشت. منتهی بستگی به شدت و حدت آراء صادره دارد. ما تا آنجا که امکان داشته باشد، دانشجویان را کمک می‌کنیم با سنوات نیز رو به رو نشوند. اگر احیاناً با سنوات رو به رو شدند، باید تقاضاهایشان را بفرستند و ما مجدداً در کمیسیون موارد خاص این بار آن را رسیدگی کنیم و اجازه بدهیم درس هایشان را به پایان برسانند.»
دانشجویان چه می‌گویند؟
روز ۱۶ آذر ۱۴۰۳ به مناسبت روز دانشجو بیانیه‌ای از سوی دانشجویان صادر شده و در آن تاکید کردند که «وعده بازگشت دانشجویان به تحصیل» تنها در مورد دانشجویانی محقق شده که دسترسی به رسانه‌های جمعی دارند؛ در حالی که دانشجویانی که از این امکانات محروم‌اند، همچنان از تحصیل بازمانده‌اند.»
آفرین نجفی‌زاده، فعال دانشجویی دانشگاه علم و صنعت هم پیش از این در گفتگویی با امتداد گفته بود که فعالین به دنبال نوشتن لیست‌هایی از اسامی دانشجویان تعلیقی، تبعیدی و اخراجی هستند تا به وزیر علوم تحویل بدهند با وجود این او تاکید دارد:
«هیچ فردی نمی‌تواند ادعا کند که اسامی دانشجویان تعلیقی را کامل‌تر از آنچه در کمیته دانشگاه‌ها و یا سامانه تحصیلی دانشجویان وجود دارد، تهیه کرده و این لیست نویسی‌ها در نهایت می‌تواند حق تعداد زیادی از دانشجویانی که احکام‌شان در رسانه ذکر نشده را ضایع کند. اگر رئیس دولت و وزیر علوم قصد لغو احکام را دارند، چرا قادر به تجمیع احکامی که در دانشگاه‌های تابعه صادر شده، نیستند؟»
او با اشاره به اینکه احکام بسیاری از افراد که حکم تعلیق داشتند با احتساب سنوات به پایان رسیده می‌گوید برای این افراد چیزی تغییر نمی‌کند. در ضمن به گفته نجفی‌زاده رسیدگی مجدد به پرونده‌ها درحالی انجام می‌شود که ترکیب اعضای کمیته انضباطی در دانشگاه‌ها تغییر نکرده است.
در نهایت به نظر می‌رسد که نهادهای فعال دانشجویی هم لیست جامعی از دانشجویان اخراجی ندارند.
علاوه بر این همانطور که سعید حبیبا هم تاکید کرد، بازگشت دانشجویان به دانشگاه منوط به فعالیت آن در زمان بازگشت به دانشگاه است و حرف از بررسی مجدد پرونده این افراد است و « اگر دانشجو در این مدت برای خودش و برای دانشگاه مشکلی ایجاد نکرد» اجازه دارد درس خود را تمام کند و در نهایت همه چیز «بستگی به شدت و حدت آراء صادره دارد»؛ وضعیتی که به وضوح برای مطهره گونه‌ای و خشایار سفیدی اتفاق نیفتاد.
از سوی دیگر مشخص نیست چند دانشجو پیش از شروع این اقدامات، مشمول اخراج آموزشی به دلیل پر شدن سنوات تحصیلی شده‌اند.
