ادعای نادرست آتش‌سوزی در کمپ ترک اعتیاد در لرستان

در شبکه‌های اجتماعی این ادعا دست‌به‌دست می‌شود (لینک بایگانی) که «یک کمپ ترک اعتیاد در لرستان آتش گرفته و ۱۴۹ نفر در آن سانحه سوخته و از دنیا رفته‌اند». این ادعا در اینستاگرام به همراه ویدیو یک آتش‌سوزی منتشر شده‌است. (لینک ۱، لینک۲)

جستجوی خبر نشان می‌دهد نخستین بار در ابتدای تابستان سال ۱۴۰۳ همین خبر منتشر شده‌بود. آن زمان ویدیو دیگری در ادامه این خبر در اینستاگرام پخش شد که به نظر می‌رسید مراسم تشییع فردی باشد. در گوشه تصویر هم همین تصاویر آتش‌سوزی پست‌های اخیر دیده می‌شد. در ویدیو دوم، افرادی با پوشش محلی لر یا بختیاری دیده می‌شوند. (لینک۱، لینک۲)

اما این ادعا چقدر درست است؟ 

سابقه آتش‌سوزی‌ها در کمپ‌های ترک اعتیاد و بی‌اساسی این خبر

وقوع آتش‌سوزی و کشته شدن تعداد بسیار زیادی معادل ۱۴۹ نفر آن هم در کمپ ترک اعتیاد حادثه بسیار مهمی در کشور است که این روزها با وجود پوشش گسترده شبکه‌های اجتماعی از دید مردم به راحتی پنهان نمی‌ماند.

روزنامه دنیای اقتصاد اخبار آتش‌سوزی‌ها در کمپ‌های ترک اعتیاد در پنج سال اخیر را بررسی کرده و نشان داده است که طی این پنج سال تا سال ۱۴۰۲، دست‌کم ۱۰ آتش‌سوزی در این مکان‌ها اتفاق افتاده است، یعنی هر شش ماه یک حریق.

در پرتلفات‌ترین مورد، در روز ۱۲ آبان سال ۱۴۰۲ خبر آتش‌سوزی در یک کمپ ترک اعتیاد در لنگرود استان گیلان منتشر شد. در آن آتش سوزی ۳۶ نفر جان خود را از دست دادند. 

سه روز بعد از این آتش‌سوزی، حریق دیگری در یک مرکز ترک اعتیاد مردان در شهر نورآباد در دلفان استان لرستان اتفاق افتاد. بنابر خبرهای منتشر شده، این آتش‌سوزی بدون «تلفات جانی و جرحی مهار شد».

پیش از آن در اردیبهشت ۱۳۹۶ با آتش‌سوزی در یکی از کمپ‌های ترک اعتیاد زنان در اقبالیه قزوین ۲۳ نفر مجروح شدند. در بهمن ۱۳۹۲ با وقوع آتش‌سوزی در یک کمپ ترک اعتیاد در ایلام، یک نفر کشته شد.

با وجود این جستجو در منابع خبری و شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد ادعای «آتش‌گرفتن کمپ ترک اعتیاد و سوختن ۱۴۹ نفر در لرستان» در هیچ رسانه و منبع رسمی دیده نمی‌شود و هیچ شاهد عینی و هیچ گزارشی از شهروندخبرنگاران یا هر منبع قابل راستی‌آزمایی دیگری درباره آتش سوزی کمپ ترک اعتیاد و کشته شدن ۱۴۹ نفر در لرستان» دیده نمی‌شود.

مکان ویدیو آتش‌سوزی کجاست؟ 

جستجوی معکوس تصاویر اسکرین‌شات آتش‌سوزی ادعایی با استفاده از گوگل لنز، ما را ویدیوهای دیگری را در اینستاگرام می‌رساند که در خرداد ۱۴۰۳ منتشر شده و از وقوع یک آتش‌سوزی در فاز ۴ اندیشه خبر می‌دهد که دود آن در نقاط مختلف فردیس و ملارد هم دیده می‌شد. از کنار هم قرار گرفتن تصاویر اسکرین‌شات این دو خبر مشخص است که هر مربوط به یک ویدیو هستند.

ویدیوهایی از زوایای دیگر هم از آتش‌سوزی در فاز ۴ اندیشه در اکانت‌های اینستاگرامی اخبار محلی ملارد وجود دارد (لینک۱، لینک۲، لینک۳). در این ویدیوها همان ماشین‌های آتش‌نشانی و ساختمان در حال سوختن قهوه‌ای رنگ دیده می‌شود.

در نهایت می‌توان با توجه به المان‌های موجود در تصویر، محل دقیق آتش‌سوزی را مشخص کرد (35°42'41.6"N 51°01'38.6"  E,، لینک نقشه گوگل، نقشه بلد) (تاریخ تصویر گوگل: ۳۰ مارس ۲۰۲۴) که دقیقا در همان فاز ۴ اندیشه کرج در محلی در محدوده میان بلوار آزادی و بلوار یادگار امام است. 

بنابراین این ویدیوی آتش‌سوزی هیچ ربطی به حریق در کمپ ترک اعتیاد نداشته و مربوط به ساختمانی نیمه‌کاره در پروژه ایرانشهر اندیشه است. 

ویدیو مراسم عزاداری چیست؟

در ویدیو دیگری که چند ماه پیش به همراه این خبر منتشر شد، مراسم عزاداری و خاکسپاری فردی را می‌دیدیم که تلویحا گفته می‌شد از کشته‌شدگان آتش‌سوزی ادعایی کمپ ترک اعتیاد لرستان است. بررسی‌های ما نشان می‌دهد که این ویدیو نیز ارتباطی با این ادعا ندارد و اصلا ربطی به لرستان ندارد.

جستجوی معکوس تصاویر اسکرین‌شات این ویدیو ما را به ویدیو مراسم خاکسپاری زنی به نام نرگس رحيمی منجزی، در روستای برداسیاب در فریدونشهر در غرب استان اصفهان می‌رساند که در روز پنجشنبه ۲۴ خرداد ۱۴۰۳ منتشر شده است. در این پست گفته شده که خاکسپاری در روز پنج‌شنبه انجام شده. ویدیو در اکانت اینستاگرامی یک مداح محلی به نام فرزاد کیماسی منتشر شده که حدود ۱۰۰ هزار دنبال کننده دارد و بر اساس توضیحات صفحه‌اش «مداح مراسمات گاگریو بختیاری» است. (گاگریو، سروده عزا در بختیاری و کهگیلویه است). این مداح ویدیوی دیگری هم از این مراسم منتشر کرده است. گویش مردم برداسیاب بختیاری است.

با توجه به المان‌های تصویری موجود در ویدیو هم به نظر می‌رسد مکان ویدیو مورد نظر در در جاده قلعه سرخ فریدونشهر روستای برداسیاب (لینک گوگل مپ) باشد. 

بررسی اکانت‌های اینستاگرامی که به این پست واکنش نشان دادند ما را به اطلاعات بیشتر درباره  نرگس رحيمی منجزی می‌رساند. یک اکانت اینستاگرامی که به نظر می‌رسد فرزند خانم منجزی باشد تصویری از سنگ مزار او منتشر کرده است که در آن تاریخ درگذشت ایشان ۲۲ خرداد ۱۴۰۳، یعنی دو روز پیش از مراسم خاکسپاری ثبت شده است.

منبع انتشار این ادعا

یکی از منابع اصلی انتشار این ویدیو یک حساب کاربری در اینستاگرام با نام faranak__46 است که در تابستان امسال و در روز ۱۹ تیر پیش از سایر اکانت‌ها این خبر ساختگی را منتشر کرد.  

نگاهی به سایر خبرهای این اکانت هم نشان می‌دهد او خبرهای بی‌اساس دیگری را هم با همین الگو و با سرهم کردن ویدیوهای غیر مرتبط با خبرهای نادرست منتشر می‌کند. مثلا خبر کشته شدن «تعداد زیادی» در اثر آتش گرفتن کمپ اعتیاد دیگری در تبریز، سقوط هواپیما در ترکیه که جان ایرانیان زیادی را می‌گیرد و انفجار در استادیوم فوتبالی در ایران کع جان تعدادی را می‌گیرد.

خبرهایی که با یک جستجوی ساده می‌توان دریافت که بی‌اساس هستند و وقوع احتمالی هر کدام از آنها موجب به راه افتادن موج خبری جدی می‌شد. از این رو به نطر می‌رسد که این اکانت به صورت مشخص و از روی عمد در حال تولید و انتشار خبرهای ساختگی است.

بنابراین فکت‌نامه با توجه به اطلاعات موجود، به این ادعا که ۱۴۹ نفر در آتش‌سوزی در یک کمپ ترک اعتیاد در لرستان کشته شدند و ویدیوهایی که همراه این خبر منتشر شدند، نشان نادرست می‌دهد.