تابعیت و اقامت دائم ایران از طریق ازدواج موقت با زن ایرانی

در بخش دوم مناظره حسام سلامت، جامعه‌شناس و سالار سیف‌الدینی، پژوهشگر در جغرافیای سیاسی، درباره «ایران و چالش مهاجران افغان» که در روز ۲۶ آبان در رسانه آزاد پخش شد، سالار سیف‌الدینی گفت که مهاجران افغانستانی با ازدواج شرعی و یا به عبارتی صیغه با زن ایرانی می‌توانند تابعیت ایران را دریافت کنند. او در این بخش از سخنان خود می‌گوید:

«میگه بیا ازدواج شرعی بکن [زن ایرانی را صیغه کن] با زن ایرانی، دختر ایرانی ده ساله را بخر به عنوان برده برو افغانستان یا همین جا بمان و هر وقت آمدی من به شما تابعیت می‌دهم… یک عده به دنبال این هستند که از طریق ازدواج شرعی به اینها تابعیت و اقامت بدهند».

به گفته او این در پیش‌نویس قانون تشکیل سازمان ملی مهاجرت که برای تصویب در دست مجلس است، آمده است.

اقامت دائم از طریق ازدواج موقت

پیش‌نویس طرح «تأسیس سازمان ملی اقامت» که (پیش از آن طرح تاسیس سازمان ملی مهاجرت نام داشت) در سال ۱۴۰۰ در مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر شد.

در ماده ۲۶ این پیش‌نویس درباره افراد دارای اولویت دریافت کارت اقامت دائم در میان سایر موارد، این مورد هم ذکر شده است که «همسران بانوان ایرانی که دارای سند ازدواج قانونی از مراجع رسمی می‌باشند» هم از کسانی هستند که اولویت دریافت کارت اقامت دائم را دارند.

سند ازدواج قانونی از مراجع رسمی در ایران یا همان قباله ازدواج، که در این طرح ذکر شده «سند رسمی یا عادی است که دلالت بر وقوع ازدواج، چه از نوع دائم و چه از نوع موقت، میان زوجین دارد. گاهی به قباله ازدواج، سند ازدواج و یا برگه ازدواج نیز گفته می‌شود. در قباله ازدواج، تمامی توافقات طرفین، باید به صورت دقیق ذکر شود».

از این رو بر این اساس عقد موقت و یا به اصطلاح رایج صیغه هم در صورتی که ثبت شود در این طرح جای می‌گیرد.

به طور کلی بر اساس ماده ۲۱ قانون موسوم به «حمایت خانواده» ـ نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران در جهت محوریت و استواری روابط خانوادگی، نکاح دائم را که مبنای تشکیل خانواده است مورد حمایت قرار می دهد. ثبت نکاح موقت در موارد زیر الزامی است:

۱ـ باردارشدن زوجه

۲ـ توافق طرفین

۳ـ شرط ضمن عقد

این مورد، یعنی ثبت عقد موقت برای دریافت اقامت دائم در صورت تصویب این طرح در مجلس می‌تواند زیرمجموعه بند ۲ یا ۳ این ماده باشد.

از سوی دیگر در بند ۱۴ ماده ۲۲ طرح «تأسیس سازمان ملی اقامت» هم توضیح داده شده است که «مجوز اقامت دائم در سه سطح، مجوز اقامت سه ساله، هفت ساله و ده ساله توسط سازمان صادر خواهد شد».

بنابراین به نظر می‌رسد در صورت تبدیل شدن این طرح به قانون، اگر زن ایرانی با تبعه غیر ایرانی ازدواج دائم یا ازدواج موقت ثبت شده، کند، مرد می‌تواند متناسب با شرایطش مجوز اقامت به اصطلاح دائم که می‌تواند، شامل سه ساله، هفت ساله یا ده ساله باشد را دریافت کند.

توجه به تفاوت تابعیت و اقامت

همانطور که مشخص است در این طرح پیش‌نویس حرفی از تابعیت به میان نیامده و صحبت از اقامت دائم است. دریافت تابعیت ایران تابع اسناد بالادستی از جمله «قانون تابعیت» مندرج در قوانین مدنی ایران است.

بر اساس ماده ۶ این قانون، برعکس این وضعیت برای دریافت تابعیت برقرار است یعنی «هر زن تبعه خارجه که شوهر ایرانی اختیار کند»، تابعیت ایران را دریافت می‌کند، اما این برای تبعه خارجی مرد ممکن نیست.

ماده دوازدهم این قانون هم می‌گوید:

«زن ایرانی که با تبعه خارجه مزاوجت می‌نماید به تابعیت ایرانی خود باقی خواهد ماند مگر اینکه مطابق قانون مملکت زوج تابعیت‌شوهر به واسطه وقوع عقد ازدواج به زوجه تحمیل شود ولی در هر صورت بعد از وفات شوهر و یا تفریق به صرف تقدیم درخواست به وزارت امور خارجه به‌انضمام ورقه تصدیق فوت شوهر و یا سند تفریق تابعیت اصلیه زن با جمیع حقوق و امتیازات راجع به آن مجدداً به او تعلق خواهد گرفت».

از این رو به وضوح مشخص است که بر خلاف گفته سالار سیف‌الدینی دریافت تابعیت از طریق صیغه نه در پیش‌نویس طرح «تأسیس سازمان ملی اقامت» آمده و نه اساسا بر اساس اسناد بالادستی ممکن است.

از این رو فکت‌نامه به این ادعای سالار سیف‌الدینی که «بر اساس پیش‌نویس قانون تشکیل سازمان ملی مهاجرت، مهاجران افغانستانی از طریق صیغه زنان ایرانی می‌توانند تابعیت و اقامت ایران را به دست بیاورند»، نشان نیمه‌درست می‌دهد.