ادعای نادرست وزیر کشور درباره کاهش جمعیت ایران به ۳۵ میلیون نفر

اسکندر مومنی، وزیر کشور، روز ۲۴ آبان ۱۴۰۳ در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی X (توییتر) با انتشار بخشی از صحبت‌های خود در «آیین تکریم و معارفه معاون اجتماعی وزیر کشور»، نوشت:

«پیش‌بینی می‌شود، اگر ما با همین روند کاهش جمعیت که در حال حاضر با آن مواجه هستیم جلو برویم، سال ۱۴۸۰ جمعیت‌ کشور به ۳۵ میلیون نفر می‌رسد و با افزایش شدید سالمندی روبرو خواهیم بود.»

این توییت در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در مقیاس گسترده‌ای مورد توجه قرار گرفته و انتقادهای کاربران را با توجه به وضعیت نابسامان اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ایران برانگیخته است. اما صرف نظر از این واکنش‌ها، سوال اساسی این است که آیا برآورد یا پیش‌بینی معتبری نزدیک به این مضمون وجود دارد؟

فکت‌نامه پیش‌تر بارها ادعاهایی به این مضمون را درستی‌سنجی کرده است. اظهاراتی عمدتا بی‌اساس که اختلاف بسیار زیادی با برآوردهای معتبری دارند که نهادهای معتبر تخصصی مانند مرکز آمار ایران یا دفتر جمعیت سازمان ملل متحد ارائه می‌کنند.

برآوردهای جمعیتی مرکز چه می‌گویند؟

آخرین محاسبات و برآوردهای جمعیتی مرکز آمار ایران که در فروردین ماه ۱۴۰۳ به‌روز شده است، حکایت از آن دارد که جمعیت ایران تا سال ۱۴۳۰ در صورت کاهش شدید میزان باروری به حدود ۹۰ میلیون نفر خواهد رسید. در سناریوی کاهش شدید میزان باروری متوسط نرخ باروری تا سه دهه آینده به ۱/۳ فرزند به ازای هر زن خواهد رسید و در سناریوی افزایش، میزان باروری ۲/۵ فرزند به ازای هر زن فرض شده است. طبق آخرین آمار در سال ۱۴۰۰، میزان کل باروری در ایران ۱/۷ فرزند به ازای هر زن بوده است.

پیش‌بینی سازمان ملل از جمعیت ایران در هشت دهه آینده چقدر است؟

سقف این چشم‌انداز جمعیتی سال ۱۴۳۰، یعنی ۲۷ سال آینده است، اما به جز این ملل متحد نیز در چشم‌انداز جمعیتی خود پیش‌بینی می‌کند، بسته به دامنه تغییرات متغیرهای جمعیتی، جمعیت ایران تا ۷۵ سال آینده بین ۴۴ تا ۱۲۸ میلیون نفر باشد.

بررسی داده‌های سازمان ملل متحد نشان می‌دهد از بین پنج سناریوی در نظر گرفته شده، در تندترین شیب کاهش جمعیتی، نرخ باروری از کمتر از ۱/۴ در سال ۲۰۲۴ به ۰/۹ فرزند به ازای هر زن می‌رسد. در این حالت جمعیت ایران تا ۷۵ سال آینده به کمتر از ۴۵ میلیون نفر کاهش پیدا خواهد کرد. در صورت ادامه وضعیت موجود، یعنی ثابت ماندن نرخ باروری در حدود ۱/۶ فرزند به ازای هر زن، جمعیت ایران در سال ۲۱۰۰ میلادی کمی بیش از ۸۰ میلیون خواهد بود. اما اگر نرخ باروری در حال حاضر به بالای ۲ برسد و تا هشت دهه آینده به حد ۲/۳ فرزند به ازای هر زن افزایش پیدا کند، در این صورت جمعیت ایران از مرز ۱۲۸ میلیون نفر خواهد گذشت.

در محاسبات سازمان ملل متحد دو سناریوی بینابینی دیگر هم وجود دارد. یکی فرض کاهش نرخ باروری از حدود ۱/۵ به ۱/۱۹ و دیگری با فرض افزایش ملایم نرخ باروری از حدود ۱/۹ به ۲/۱ فرزند به ازای هر زن. در صورت تحقق هر کدام از این سناریوها پیش‌بینی می‌شود که جمعیت ایران تا سال هشت دهه آینده ۵۷ یا ۱۰۸ میلیون نفر باشد.

جمعیت ایران در سال ۱۴۸۰ چقدر خواهد بود؟

چنانکه گفته شد طبق آخرین آمارهای رسمی نرخ باروری در سال گذشته ۱/۷ فرزند به ازای هر زن بوده است. با در نظر گرفتن کاهش آمار تولد در دو سال گذشته می‌توان انتظار داشت این نسبت در دو سال آینده در حد کمتر از یک دهم واحد کاهش پیدا کرده باشد، بنابراین به نظر می‌رسد منطقی‌ترین فرضیات در حال حاضر سناریوهای دوم و سوم هستند که پیش‌بینی‌ می‌کنند جمعیت ایران تا سال ۱۴۸۰ بین ۵۷ تا ۸۰ میلیون نفر باشد.

آیا برآوردهای سازمان ملل تغییر می‌کنند؟

بله. در بازبینی‌های دوره‌ای،‌ بر اساس تغییراتی که در واقعیت اتفاق افتاده‌اند، محاسبات و پیش‌بینی‌ها عوض می‌شوند؛ چنانکه در بازبینی سال ۲۰۱۹ سازمان ملل متحد،‌ پیش‌بینی شده بود جمعیت ایران بین ۶۵ تا ۱۴۳ میلیون نفر باشد. اما با تغییر مبانی محاسباتی، مانند نرخ زادوولد، مرگ‌ومیر یا مهاجرت، برآوردهای جمعیتی نیز به‌روز می‌شوند.

اسکندر مومنی وزیر کشور می‌گوید: بر اساس پیش‌بینی‌ها با ادامه روند موجود تا سال ۱۴۸۰ جمعیت‌ کشور به ۳۵ میلیون نفر می‌رسد.

این طور نیست. بر اساس آخرین برآورد جمعیتی سازمان ملل متحد که در سال ۲۰۲۴ میلادی به روز شده است، جمعیت ایران تا هشت دهه آینده، حتی در صورت کاهش شدید زادوولد و نصف شدن نرخ باروری از حدود ۴۵ میلیون نفر کمتر نخواهد شد.

بر اساس آخرین آمار موجود در سال ۱۴۰۰ نرخ باروری در ایران حدود ۱/۷ فرزند به ازای هر زن بوده است، اگر این نرخ تا ۸۰ سال دیگر به ۰/۹ برسد در این صورت جمعیت ایران به کف ۴۵ میلیون نفر می‌رسد، اما اگر وضعیت موجود تداوم داشته باشد و نرخ باروری در حدود ۱/۶ باقی بماند، در این صورت جمعیت ایران تا ۸ دهه آینده از ۸۰ میلیون نفر کمتر نخواهد بود.

طبق محاسبات مرکز آمار ایران نیز چشم‌انداز جمعیتی ایران تا سال ۱۴۳۰ کمتر از ۹۰ میلیون نفر نخواهد و حتی در صورت کاهش شدید باروری هم دست‌کم تا دو دهه آینده رشد جمعیت ادامه خواهد داشت.

با این اوصاف فکت‌نامه این ادعا که «پیش‌بینی می‌شود با ادامه روند کاهش جمعیت تا سال ۱۴۸۰ جمعیت‌ کشور به ۳۵ میلیون نفر برسد» نشان نادرست می‌دهد.