بحران سوخت یا حذف مازوت‌ به نفع محیط‌زیست؛ دلیل خاموشی‌های جدید چیست؟

فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت چهاردهم روز ۱۶ آبان ۱۴۰۳ در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «شرط عدالت نیست برای تولید برق، بخشی از جامعه با جان خود هزینه آن را پرداخت کند. از همین رو به دستور رئیس جمهور مازوت سوزی در سه نیروگاه اراک، کرج و اصفهان که شرایط ویژه ای دارند، متوقف می شود. می توان برای مدت محدودی، «خاموشی منظم» را جایگزین «تولید سم» برای عموم شهروندان کرد.»

مهاجرانی سه روز بعد در نوزدهم آبان ۱۴۰۳، با انتشار پست دیگری از برداشته شدن به تعبیر او قدم دوم «تولید انرژی پاک» خبر داد و نوشت: «بعد از کاهش مازوت سوزی در سه نیروگاه برای حفظ جان بیشتر شهروندان؛ دکتر پزشکیان امروز دستور داد وزیران و مسئولان مربوطه در سریع ترین زمان ممکن شرایط سرمایه گذاری در صنعت برق را فراهم کنند.»

در این پست، سخنگوی دولت، «کاهش مازوت‌ سوزی در سه نیروگاه» را جایگزین «توقف مازوت‌ سوزی در سه نیروگاه اراک، کرج و اصفهان» کرده که به نظر می‌رسد می‌توان آن را نشانه‌ای از تعدیل خبر قبلی به حساب آورد.

همزمان شرکت توانیر نیز با صدور اطلاعیه‌ای از «اعمال محدودیت برق در بخش خانگی و تجاری» خبر داد و آن را به «عدم مصرف مازوت در برخی از نیروگاه‌ها» مرتبط دانست.

کاهش ذخایر نیروگاهی؛ دلیل جدید دولت

روز چهارشنبه، ۲۳ آبان ماه، مسعود پزشکیان، رئیس دولت چهاردهم پس از جلسه دولت درباره دلیل خاموشی‌ها، گفت: «چون ذخایر نیروگاهی ما کم است و در زمستان ممکن است با مشکل مواجه شویم، ناگزیریم اکنون ذخایر نیروگاه‌ها را طوری تنظیم کنیم که زمستان با مشکل مواجه نشویم.»

در اظهارات رئیس‌جمهوری، از توقف یا کاهش مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها و اثر آن به عنوان عامل خاموشی‌ها، خبری نبود.

فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت نیز، در حاشیه جلسه دولت، یک هفته پس از انتشار پست اول خود در شبکه ایکس به خبرنگاران، دلیل خاموشی‌ها را کاهش ۴۵ درصدی ذخایر سوخت عنوان کرد، هرچند که بار دیگر با تاکید بر کاهش مازوت‌سوزی، گفت: «در شهرهای اراک، اصفهان و البرز مقدار آلایندگی بالا بود که در این مدت تلاش خواهد شد مازوت با گوگرد کمتر در اختیار نیروگاه‌ها قرار گیرد تا اگر به‌دلیل سرمای زمستان لازم شد از این سوخت استفاده کنیم حداقل از سوختی استفاده شود که آلایندگی کمتری دارد.»

در این میان اما محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت تنها مسئول دولتی بود که همچنان اصرار داشت که دلیل خاموشی‌ها، کاهش مصرف مازوت در نیروگاه‌هاست.

وزیر نفت، گفت: «مردم در جریان باشند اگر ما به اندازه‌ای که سال گذشته مازوت مصرف کردیم در سال جاری هم مصرف کنیم نه خاموشی خواهیم داشت نه مشکلی در زمستان خواهیم داشت ولی به دلیل اهمیت سلامت مردم و محیط‌زیست تصمیمی گرفته شد که در قبال کاهش مصرف مازوت، بخشی را به‌عنوان خاموشی با تشخیص کارشناسان وزارت نیرو اعمال شود.»

پرسشی که در پس این اخبار و اظهارنظرها مطرح شده این است که آیا خاموشی‌های برنامه‌ریزی شده برق با دستور رئیس دولت چهاردهم مبنی بر توقف مازوت سوزی در سه نیروگاه کشور، مرتبط است؟

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، در گزارشی که روز ۱۶ آبان منتشر کرد، نسبت به کاهش ذخایر گازوئیل و نفت کوره نیروگاه‌ها در نیمه نخست امسال و تبعات آن بر تولید و تامین برق، هشدار داد و نوشت: «در حال حاضر ذخایر گازوئیل و نفت کوره نیروگاه‌ها در ۶ ماهه اول ،۱۴۰۳ نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش پیدا کرده و افزایش ناترازی گاز و عدم امکان تامین سوخت مایع جایگزین، چالش هایی را برای تامین برق در زمستان به وجود آورده است.»

در واقع، چالشی که مرکز پژوهش‌ها در گزارش خود پیش‌بینی می کرد در زمستان اتفاق بیفتد، در پاییز رقم خورده است.

دو روز قبل از انتشار این گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، کرامت ویس‌کرمی، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران در یک نشست خبری، اعلام کرد: «در ابتدای شهریور ۱۴۰۳ حجم ذخایر نفت‌گاز نیروگاه‌ها ۴۳ درصد و نفت‌کوره ۲۳ درصد نسبت به مدت مشابه پارسال (۱۴۰۲) کاهش یافت.»

یک گزارش شبکه اطلاع رسانی نفت و انرژی شانا، وابسته به وزارت نفت نیز «ذخایر خالی سوخت نیروگاهی» را «میراث وزارت نفت دولت سیزدهم» نامیده و تایید می‌کرد که دولت چهاردهم در حالی وزارت نفت را از دولت سیزدهم تحویل گرفت که مقدار ذخایر سوخت مایع نیروگاهی کشور شامل نفت کوره و نفت گاز نیروگاهی،۳ میلیارد و ۲۱۸۸ میلیون لیتر بود که این عدد در مقایسه با مدت مشابه پارسال (شهریور ۱۴۰۲) با ۵ میلیارد و ۲۳ میلیون لیتر، ۳۶ درصد کاهشی بوده است.

نکته جالب توجه این است که این گزارش در عین حال از رشد ۴۱/۵ درصدی تحویل سوخت مایع نیروگاهی در دوره یکم فروردین تا ۱۲ آبان ۱۴۰۳ در مقایسه با دوره مشابه پارسال خبر داده، بر اساس این گزارش «از ابتدای سال تا ۱۲ آبان‌ماه امسال به‌طور میانگین روزانه ۴۷/۸ میلیون لیتر سوخت مایع تحویل نیروگاه‌های کشور شده که این عدد در مقایسه با مدت مشابه پارسال (یکم فروردین تا ۱۲ آبان سال ۱۴۰۲) با ۳۴/۵ میلیون لیتر در روز، ۱۳/۳ میلیون لیتر معادل ۴۱/۵ درصد رشد یافته است.»

منبع: شبکه اطلاع‌رسانی نفت و انرژی وابسته به وزارت نفت

چطور ممکن است، به رغم افزایش سوخت مایع تحویلی به نیروگاه‌ها، ذخیره گازوئیل آنها کاهش یافته باشد؟

همانطور که در گزارش وزارت نفت آمده، کاهش ۳۶ درصدی ذخایر سوخت مایع نیروگاهی در مقطع شهریورماه امسال نسبت به ماه مشابه پارسال، در عین حال با افزایش ۴۱/۵ درصدی میزان سوخت مایع تحویلی به نیروگاه‌ها در بازه زمانی اول فروردین تا ۱۲ آبان ۱۴۰۳ در مقایسه با دوره مشابه پارسال همراه بوده است.

یک توجیه این وضعیت می‌تواند به دلیل مصرف بالاتر سوخت مایع در نیروگاه‌ها باشد که به رغم تحویل سوخت بیشتر، در نهایت میزان ذخایر را کاهش داده، به این معنا که نیروگاه‌ها اگر گاز کمتری برای تولید برق دریافت کرده باشند، چاره‌ای جز آن نداشته‌اند که به جای گاز، برای تولید برق از گازوئیل و نفت کوره بهره گرفته‌اند.

گفته‌های ساناز جعفرزاده، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و بهره‌برداری تولید شرکت برق حرارتی در گفت‌وگو با ایرنا تاییدی بر این نظریه است؛ «امسال در هم‌سنجی با سال گذشته ۶ درصد گاز کمتری دریافت شده است و این مسئله سبب شده مصرف گازوئیل ۱/۸ برابر سال گذشته شود. همچنین مصرف مازوت در نیروگاه‌ها نیز تقریباً ۲ برابر سال گذشته است.»

البته این بخش از سخنان خانم جعفرزاده درباره دو برابر شدن مصرف مازوت در نیروگاه‌ها نسبت به دوره مشابه سال قبل، ادعای مقام‌های ارشد دولت چهاردهم مبنی بر کاهش مصرف مازوت را که بسیار بر آن تاکید کرده‌اند، به چالش می‌کشد.

سهم مازوت در سبد سوخت نیروگاه‌های ایران چقدر است؟

آمار دقیق و منظمی از میزان و سهم مصرف مازوت در نیروگاه‌ها منتشر نمی‌شود، اما بر اساس اظهارات ناصر اسکندری، معاون راهبردی تولید شرکت برق حرارتی در آبان ماه پارسال، سهم مازوت از سبد سوخت مورد نیاز نیروگاه‌های از ابتدای سال ۱۴۰۲ تا زمان انجام گفت‌وگو، فقط ۳ درصد بوده، «۹۳ درصد سوخت مورد نیاز نیروگاه‌های حرارتی برای تولید برق از طریق گاز طبیعی و چهار درصد با گازوئیل تامین شده است.»

البته عمده استفاده از مازوت در نیروگاه‌ها در فصل سرد سال رقم می‌خورد، زمانی که به دلیل سرما تقاضای خانگی برای مصرف گاز طبیعی بالا رفته و عملا نیروگاه‌ها از مصرف گاز منع می‌شوند.

این مقام وزارت نیرو در بخش دیگری از سخنان خود همچنین گفته بود: «امسال [از ابتدای سال ۱۴۰۲ تا ۲۵ آبان ماه] مقدار مصرف گاز طبیعی در نیروگاه‌های حرارتی برای تولید برق بیش از هفت درصد نسبت به مدت مشابه پارسال افزایش یافته، از سوی دیگر در همین مدت مصرف گازوئیل ۴۱ درصد و مصرف مازوت نیز ۲۷ درصد نسبت به مدت مشابه پارسال کاهش یافته است.»

گزارش شرکت تولید برق حرارتی که ایرنا در آبان پارسال منتشر کرد هم عدد و رقم‌هایی مشابه دارد، در این گزارش ایرنا، آمده است: « براساس سامانه ثبت و پایش مصرف سوخت نیروگاهی، سهم مازوت در سبد سوختی نیروگاه‌ها در سال ۱۴۰۱ از میزان ۹.۴ درصد به ۴.۳ درصد در سال ۱۴۰۲ کاهش یافته است.»

اگر این نسبت‌ها در سال جاری نیز ثابت باقی مانده باشد، توقف مازوت سوزی فقط در سه نیروگاه کشور از سهم کلا سه درصدی مازوت در تامین سوخت مایع نیروگاهی نمی‌تواند رقم قابل‌توجهی باشد.

چند نیروگاه در ایران قابلیت استفاده از مازوت یا نفت‌کوره را به عنوان سوخت دارند؟

کمیسیون اصل ۹۰ مجلس در تیرماه ۱۴۰۲ در بخشی از گزارشی که به موضوع آلودگی هوا می‌پرداخت، اعلام کرد که ۱۴ نیروگاه‌ها در دوره زمانی تهیه آن گزارش، مازوت می‌سوزاندند.

در آذرماه ۱۴۰۲، مهدی پیرهادی، عضو شورای شهر تهران و رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری این شورا با اشاره به گزارش کمیسیون اصل ۹۰ مجلس، اسامی این نیروگاه‌ها را که در سال ۱۴۰۱ مازوت سوزانده بودند، به این ترتیب اعلام کرد: «نیروگاه‌های ایرانشهر، منتظر قائم، شهید رجایی، رامین، شهید سلیمی، منتظری، سهند، تبریز، زرند، بندرعباس، توس، شهید مفتح، شازند و بیستون از نیروگاه‌هایی هستند که مازوت‌سوزی داشته اند.»