تناقض‌های «آمار ساخت مسکن» در ایران

هادی عباسی، قائم‌مقام وزیر راه و شهرسازی دولت ابراهیم رئیسی در نهضت ملی مسکن، روز پنجشنبه ۱۷ آبان ۱۴۰۳، با رد سخنان وزیر راه و شهرسازی دولت پزشکیان، گفت: «از شروع طرح نهضت ملی مسکن ۶۳۹ هزار و ۹۳۵ واحد مسکونی تکمیل شده است.»

این مقام وزارت راه و شهرسازی در دولت سیزدهم، با استناد به گزارش معاونت مسکن این وزارتخانه، «تعداد دقیق مسکن تکمیل شده و در دست ساخت در قالب نهضت ملی مسکن را تا تاریخ ۲۵ مرداد سال جاری، معادل دو میلیون و ۶۱۰ هزار و ۸۸۴ واحد مسکونی» اعلام کرد.

همراه با گفت‌وگوی هادی عباسی درباره کارنامه کاری نهضت ملی مسکن در دولت رئیسی، جدولی آماری از گزارش وزارت راه و شهرسازی نیز منتشر شده است.

سخنان هادی عباسی، قائم مقام مهرداد بذرپاش در نهضت ملی مسکن، پاسخی به اظهارات فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی دولت چهاردهم است که روز چهارشنبه ۱۶ آبان، در حاشیه نشست هیات دولت در جمع خبرنگاران گفته بود: «در پنج سال گذشته فقط ۲۰ هزار واحد مسکونی تحویل شده است و بقیه واحدها در مراحل مختلف فونداسیون، سفت‌کاری، نازک‌کاری و غیره است.»

به جز فرزانه صادق، محمد آئینی، مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران نیز آماری مشابه با خانم وزیر ارائه کرده است. او همان روز چهارشنبه در نشست «تبیین سیاست‌های بازآفرینی بافت‌های ناکارآمد در برنامه هفتم توسعه»، گفت: «طی ۳ سال اجرای طرح نهضت ملی مسکن ۲۰ هزار واحد به اتمام رسیده است. این در حالی است که در بافت‌های فرسوده حدود ۱۱۰ هزار واحد به اتمام رسیده و این آمارسازی هم نیست. این کار با کمترین مداخله دولت انجام شده است.»

اختلاف فاحش آماری از کجا می‌آید؟

چنین اختلاف فاحشی در آمار ارائه شده از سوی وزیر راه و شهرسازی و مقام‌های فعلی وزارت راه و شهرسازی با آنچه مقام سابق این وزارتخانه بر اساس گزارش این وزارتخانه اعلام کرده، بسیار عجیب است. چطور می‌توان این تفاوت آماری بسیار شدید را توجیه کرد؟

پاسخ، در یکی از جمله‌های هادی عباسی، قائم مقام وزیر پیشین راه و شهرسازی نهفته است. او در توضیح آمار فرزانه صادق از طرح نهضت ملی مسکن گفته «عدد اعلامی توسط وزیر محترم راه و شهرسازی، تنها مربوط به واحدهای حمایتی تعریف شده مؤثر به‌صورت انبوه‌سازی است.»

به گفته این مقام سابق وزارت راه و شهرسازی، آمار ساخت و سازها به «سایر روش‌های ساخت مسکن نظیر ساخت مسکن روستایی و مسکن بافت فرسوده شهری و سایر شیوه‌های ساخت» در سخنان وزیر و شماری دیگر مسئولین وزارت راه و شهرسازی لحاظ نشده که به گفته عباسی، «بدعت جدیدی نبوده» است.

درباره آمارهای مربوط به نهضت ملی مسکن چه می‌دانیم؟

فکت‌نامه پیش از این نیز در دو گزارش مختلف به موضوع طرح نهضت ملی مسکن پرداخته است؛ از جمله در یکی از این گزارش‌ها، اظهار نظر ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم را درستی‌سنجی کردیم که گفته بود ساخت و تکمیل مسکن مهر، وعده دیگران بود اما دولت او خود را متعهد به انجام و تکمیل آن می‌داند.

فکت‌نامه به آن اظهارنظر، نشان نادرست داد؛ چراکه تکمیل واحدهای مسکن مهر، هم وعده رئیسی بود و هم پس از شعار انتخاباتی ساخت یک میلیون واحد مسکونی در سال و تصویب و ابلاغ قانون جهش تولید مسکن، پروژه مسکن مهر و نهضت ملی مسکن با هم ادغام شدند.

گزارش دیگر فکت‌نامه با موضوع مشابه سرنوشت نهضت ملی مسکن به نقل قولی از محمد مخبر، سرپرست وقت ریاست‌جمهوری و معاون اول ابراهیم رئیسی برمی‌گشت که گفته بود: «اگر دولت آقای رئیسی تا پایان دوره‌اش ادامه داشت، ساخت حداقل ۴ میلیون مسکن شروع شده بود.» فکت‌نامه به این اظهارنظر نشان گمراه‌کننده داد، چراکه محمد مخبر به جای تحویل و تکمیل این تعداد مسکن تعهد داده شده، تنها به کلمه «ساخت» اکتفا کرده بود.

رویکرد جدید در آمارهای مسکن

اینکه وزیر راه و شهرسازی برای ارائه کارنامه نهضت ملی مسکن تنها به یک بخش از ساخت و سازها اشاره می‌کند، ریشه در سیر تحول این طرح دارد. آنچه در ابتدای امر به عنوان نهضت ملی مسکن، مطرح و مشهور شد به سخنان ابراهیم رئیسی در جریان رقابت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری در خرداد ۱۴۰۰ بازمی‌گشت.

از جمله مشهورترین تعهدات مطرح شده، ساخت میانگین یک میلیون واحد مسکونی در سال بود که پس از پیروزی او در آن رقابت‌ها در دستور کار دولت سیزدهم قرار گرفت و مقام‌های دولتی از جمله رئیس دولت بارها بر اجرا و پیگیری آن اصرار داشته‌اند.

این شعار انتخاباتی و تعهد ساخت یک میلیون واحد مسکونی در سال، با تصویب و ابلاغ قانون جهش ملی مسکن، در تابستان ۱۴۰۰ جامه قانون پوشید و در ماده یک این قانون به آن اشاره شده است.

با این حال در ادامه تحولات این طرح، دیگر پروژه‌های ساخت مسکن که در دولت‌های پیشین طراحی، اعلام و اجرایی شده بود، در این برنامه ادغام شد و اعداد و ارقام مربوط به ساخت، تکمیل و تحویل آن پروژه‌ها نیز در قالب نهضت ملی مسکن ارائه شد.

از جمله در آذر ۱۴۰۰، معاون وقت وزارت راه و شهرسازی از ادغام طرح مسکن ملی با نهضت ملی مسکن، بر اساس مصوبه شورای عالی مسکن، خبر داد.

همچنین در گزارش‌دهی‌های رسمی وزارت راه و شهرسازی نیز آمارهای مربوط به ساخت و ساز، تکمیل و تحویل طرح مسکن مهر، نوسازی بافت‌های فرسوده، ساخت و ساز نیروهای مسلح و حتی ساخت و سازهای خود مالکین شهری نیز به عنوان کارنامه نهضت ملی مسکن منتشر می‌شد. جدولی که هادی عباسی، قائم مقام پیشین وزارت راه و شهرسازی برای اثبات درستی آمار خود منتشر کرده نیز همین وضعیت مشابه را دارد.

با این حساب، اختلاف آماری شدیدی که در اظهار نظرهای مقام‌های فعلی و سابق وزارت راه و شهرسازی قابل مشاهده است، به تعریف آنها از طرح نهضت ملی مسکن بازمی‌گردد.

هادی عباسی، قائم‌مقام سابق وزیر راه و شهرسازی در نهضت ملی مسکن (در دولت ابراهیم رئیسی) روز پنجشنبه ۱۷ آبان ۱۴۰۳، با رد سخنان وزیر راه و شهرسازی دولت پزشکیان، گفت: «از شروع طرح نهضت ملی مسکن ۶۳۹ هزار و ۹۳۵ واحد مسکونی تکمیل شده است.»

سخنان قائم مقام مهرداد بذرپاش در نهضت ملی مسکن، پاسخی به اظهارات فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی دولت چهاردهم است که روز چهارشنبه ۱۶ آبان، در حاشیه نشست هیات دولت در جمع خبرنگاران، گفته بود: «در پنج سال گذشته فقط ۲۰ هزار واحد مسکونی تحویل شده است و بقیه واحدها در مراحل مختلف فونداسیون، سفت‌کاری، نازک‌کاری و غیره است.»

اختلاف فاحش در آمار وزیر راه و شهرسازی با آنچه مقام سابق این وزارتخانه اعلام کرده، از کجا سرچشمه می‌گیرد؟ پاسخ، در یکی از جمله‌های هادی عباسی، قائم مقام وزیر پیشین راه و شهرسازی نهفته است که گفته، «عدد اعلامی توسط وزیر محترم راه و شهرسازی تنها مربوط به واحدهای حمایتی تعریف شده مؤثر به‌صورت انبوه‌سازی است.»

او گفته آمار ساخت و سازها به «سایر روش‌های ساخت مسکن نظیر ساخت مسکن روستایی و مسکن بافت فرسوده شهری و سایر شیوه‌های ساخت» در سخنان وزیر لحاظ نشده است.

با این حساب، اختلاف آماری از تعریف مقام‌های کنونی و سابق وزارت راه و شهرسازی از پروژه‌ نهضت ملی مسکن و سیر تحول این طرح ناشی می‌شود.

شعار ساخت میانگین یک میلیون واحد مسکونی در سال، شعار محوری ابراهیم رئیسی در رقابت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری خرداد ۱۴۰۰ بود. این تعهد در ماده یک قانون جهش تولید مسکن نیز گنجانده شد، اما طرح‌های دیگر مسکن‌سازی به‌جا مانده از دولت‌های محمود احمدی‌نژاد با عنوان مسکن مهر و دولت حسن روحانی به نام طرح مسکن ملی نیز در میانه راه در این برنامه ادغام شدند.

گزارش‌های وزارت راه و شهرسازی از عملکرد این برنامه نیز نشان می‌داد که این وزارتخانه، آمار تمامی پروژه‌های ساخت و ساز مسکن در سراسر ایران را در قالب «نهضت ملی مسکن» ارائه کرده است.