آمار نادرست درباره افزایش نرخ باروری در نیمی از استان‌های کشور

صابر جباری، رئیس مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت، روز ۱۴ آبان ۱۴۰۳ در حاشیه یک نشست خبری گفته است: «آخرین آمار و ارقام بیانگر این است که نرخ باروری در ۱۵ استان کشور در سال ۱۴۰۲ افزایشی بوده و سه استان کشور نیز رشد ثابتی داشته‌ باشند.»

این مقام دولتی این آمار را نشانه «تغییر میل به باروری در کشور» توصیف کرده و گفته است:‌

«نرخ باروری در استان‌های هرمزگان، خراسان جنوبی، خوزستان، یزد، گلستان، کرمان، خراسان شمالی، قم، چهارمحال بختیاری، بوشهر، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان، قزوین، سمنان و اصفهان افزایشی… و ۳ استان زنجان، همدان و فارس نیز تثبیت نرخ باروری را تجربه کرده‌اند.» 

منظور از نرخ باروری چیست؟ 

بر اساس تعریف رسمی نرخ باروری یا میزان باروری میانگین تعداد فرزندانی است که یک زن در طول دوران باروری (با فرض ۱۵ تا ۴۹ سال) به دنیا می‌آورد. برای محاسبه این شاخص تعداد تولدهای زنده به ازای هر هزار زن در این بازه سنی محاسبه می‌شود. 

آیا گزارش، آمار یا برآورد معتبری از تغییرات نرخ باروری در سال ۱۴۰۲ منتشر شده است؟ 

تا آنجایی که ما گشتیم، نه در مراکز رسمی آماری کشور و نه در اظهارات مقام‌های مسئول گزارشی مبنی بر افزایش نرخ باروری در سطح ملی یا منطقه‌ای منتشر نشده است. تلاش‌های ما برای پیدا کردن آدرس تماس آقای جباری یا مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت به جایی نرسید.

بر اساس جست‌وجوهای ما آخرین آمار موجود در سایت مرکز آمار ایران مربوط به سال ۱۴۰۰ است که مرکز آمار ایران میزان باروری کل در سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ را به تفکیک استان‌های کشور برای کل زنان ساکن ایران و برای زنان ایرانی منتشر کرده است. این آمار آخرین بار در فروردین امسال به‌روزرسانی شده است. بنابراین هیچ گزارش رسمی برای رد یا تایید این آمار وجود ندارد. 

اما برای اعتبارسنجی ادعای مطرح شده می‌توان سراغ آخرین داده‌های سازمان ثبت احوال از تعداد تولدهای ثبت شده در سال ۱۴۰۲ رفت و آن را با آخرین آمار باروری در سال ۱۴۰۰ مقایسه کرد. 

آیا میزان زادوولد در سال ۱۴۰۲ افزایش  پیدا کرده است؟ 

خیر. طبق آمار سازمان ثبت احوال تعداد تولدهای ثبت شده در کل کشور در سال ۱۴۰۲ به نسبت سال ۱۴۰۰ (آخرین سالی که میزان باروری در آن محاسبه شده) بیش ۵ درصد کاهش داشته است. در سطح منطقه‌ای نیز مقایسه آمار تولد در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ نشان می‌دهد تعداد تولدهای ثبت شده در ۲۷ استان کمتر و تنها در چهار استان خراسان جنوبی،‌ هرمزگان، کرمان و سیستان و بلوچستان بیشتر شده است.

اما اگر فرض کنیم منظور آقای جباری، مقایسه آمار زادوولد در سال ۱۴۰۲ با یک سال قبل از آن بوده، باز هم نه کلیات و نه جزئیات آنچه گفته شده با آمارهای سازمان ثبت احوال همخوانی ندارد. 

طبق گزارش سازمان ثبت احوال تعداد کل تولد در سال ۱۴۰۲ به نسبت یک سال قبل از آن حدود ۲ درصد کمتر شده است و در ۲۱ استان تعداد تولدهای ثبت شده کمتر از سال قبل بوده است.

بنابراین روشن است، بر خلاف آنچه گفته شده آمار تولد در اکثر استان‌های کشور کاهشی بوده است و با توجه به فرض ثابت ماندن جمعیت زنان ۱۵ تا ۴۹ سال، بالتبع آن باید نرخ باروری هم کاهش پیدا کرده باشد. 

داده‌های مربوط به آمار تولدهای ثبت شده سازمان ثبت احوال در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ در جدول زیر در دسترس عموم قرار دارد.

صابر جباری، رئیس مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت می‌گوید: «آخرین آمار و ارقام بیانگر این است که نرخ باروری در ۱۵ استان کشور در سال ۱۴۰۲ افزایشی بوده و سه استان کشور نیز رشد ثابتی داشته‌ باشند.»

هیچ گزارش و داده معتبری در تایید این ادعا وجود ندارد، در عوض آخرین آمارهای ثبت احوال نشان می‌دهد که آمار ولادت‌های ثبت شده هم در سطح ملی و هم در اکثر استان‌ها در دو سال گذشته کاهش پیدا کرده است. 

متولی محاسبه و انتشار شاخص «میزان باروری» مرکز آمار است که برای محاسبه آن تعداد تولدهای زنده در هر سال به نسبت جمعیت ۱۵ تا ۴۹ سال محاسبه می‌شود. مرکز آمار بعد از سال ۱۴۰۰ گزارش آماری از تغییرات نرخ باروری را منتشر نکرده است، اما با اطمینان گفت در این مدت نرخ باروری هم در کل کشور و هم در اکثر استان‌ها کاهش یافته است. 

طبق آمار ثبت احوال تعداد تولدهای ثبت شده در سال گذشته بیش از ۵ درصد کمتر از سال ۱۴۰۰ است. در سطح استانی هم روند تولد در ۲۷ استان کشور کاهشی بوده و تنها در سه استان افزایش ناچیزی داشته است. 

مقایسه آمار سال‌ ۱۴۰۲ و ۱۴۰۱ نیز از کاهش ۲ درصدی زادوولد در کل کشور و کاهش آمار تولد در ۲۱ استان کشور حکایت دارد، در حالی که در این مدت جمعیت زنان ۱۵ تا ۴۹ سال تغییری نکرده است. 

با این اوصاف می‌توان گفت ادعای مطرح شده از نظر منطقی نمی‌تواند درست باشد؛ به همین فکت‌نامه به این ادعا که «نرخ باروری در سال ۱۴۰۲ در ۱۵ استان کشور افزایش پیدا کرده‌ است» نشان نادرست می‌دهد.