سنوار در جنگ ایران و عراق حضور نداشته است

یک هفته کشته شدن یحیی سنوار، فرمانده و رئیس حماس در غزه، در شبکه‌های اجتماعی ایرانی پستی منتشر شده (نمونه در تلگرام، توییتر، اینستاگرام) که مدعیست «یحیی سنوار برای ارتش عراق، علیه ایران جنگیده بود». در این پست آمده:

یحیی سنوار در جنگ هشت ساله ایران با عراق، برای ارتش بعث عراق علیه ایران جنگیده بود
رسانه وابسته به گروه حماس به نقل از خاطرات احمد محمد دوست و همرزم قدیمی‌اش از رشادت‌های او نوشته است:
ابو ابراهیم (یحیی) در دوران جنگ ایران و عراق به دعوت گروه‌های بعثی صدام، چند ماهی به جبهه‌های جنگ علیه ایران اعزام شد و در چندین عملیات موفق حضور داشت!
جنبش آزادی بخش فلسطین!!! رابطه بسیار نزدیکی با صدام حسین، دیکتاتور وقت عراق داشت! و خون بسیاری از جوانان ایران روی دست و چنگال‌شان بوده و هست.
چه در جنگ با عراق و چه در خیابان‌های ایران و در خیزش‌های مردم ایران در برابر رژیم اشغالگر و جنایتکار اسلامی…

این پست بازخورد زیادی در شبکه های اجتماعی گرفت از جمله علی کریمی آن را استوری کرد:

از سوی دیگر، رسانه‌های نزدیک به جمهوری اسلامی هم پس از انتشار این ادعا، مطالب را در سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی خود منتشر کردند (ایرنا، مشرق‌نیوز، رویداد ۲۴ ) این متن‌ها دلایل نادرست بودن ادعای حضور سنوار در جنگ علیه ایران را بررسی کرده‌اند.

ایرنا در گزارش خود به دو نکته اشاره می‌کند:

۱) مدعی گفته این مطلب در «رسانه وابسته به گروه حماس» درج شده اما نامی از این رسانه نبرده.

فکت‌نامه در جستجوهایی که تا زمان انتشار این گزارش انجام داده، در رسانه‌های نزدیک به حماس نیز چنین ادعایی دیده نمی‌شود.

می‌دانیم که زیرساخت و ساختمان‌های رسانه اصلی حماس «الاقصی تی‌وی» در همان روزهای اول جنگ از بین رفت و هم‌اکنون این گروه، رسانه خاص و رسمی ندارد که بتوان اخبار آنها را از آنجا دنبال کرد.

۲) شاهد این ادعا «خاطرات احمد محمد دوست و همرزم قدیمی‌ سنوار» عنوان شده.

ایرنا می‌نویسد در بررسی زندگینامه سنوار و شخصیت‌های حماس، فردی به نام «احمد محمد» دیده نمی‌شود و احتمالا این نام کلی از نام «احمد محمد فهد»، یکی از فرماندهان میدانی حماس برگرفته شده است.

اما آیا یحیی سنوار برای ارتش عراق، علیه ایران در جنگ ۸ ساله جنگیده است؟

یحیی سنوار برای ارتش عراق، علیه ایران جنگیده؟

برای پاسخ به این سوال باید به تایم لاین زندگی سنوار مراجعه کنیم و ببینیم آیا می‌توان فهمید از مهر ۱۳۵۹ تا تیر ۱۳۶۷ کجا بوده و آیا فرصت اعزام به جبهه جنگ ایران و عراق و شرکت در نبردی را داشته یا نه.

پژوهشگران و روزنامه‌نگاران غربی درباره زندگی سنوار، گزارش نوشته‌اند. مثلا نویسنده نیویورکر، زندگی‌نامه مفصلی درباره سنوار منتشر کرده است. تا جایی که ما در منابع معتبر جستجو کردیم، اشاره‌ای به این موضوع که سنوار در جنگ ایران و عراق حضور داشته باشد پیدا نکردیم.

می‌دانیم سنوار در سال ۱۳۶۱ بازداشت شد، ۶ ماه زندان بوده، دفعه بعد در سال ۱۳۶۴ بازداشت شد و در همان سال سرویس امنیتی و تبلیغاتی «مجد» وابسته به جنبش اخوان المسلمین را در نوار غزه تأسیس کرد. بار آخر هم در سال ۱۳۶۷ بازداشت شده و تا ۲۰ سال بعد در زندان بود. بنابراین می‌توان گفت از سال ۱۳۶۱ به بعد، تقریبا می‌دانیم سنوار یا در زندان اسرائیل بوده یا در غزه در حال پایه‌گذاری سرویس‌ مجد بوده (که بعدها تبدیل یه ستون اصلی گردان‌های قسام شد). آمادگی و حضور در جنگ ایران و عراق نه تنها نیازمند زمان کافی است، بلکه با تفکرات سنوار که در آن زمان تحت تاثیر شیخ احمد یاسین بود، هم هم‌خوانی ندارد (مراجعه به پی‌نوشت).

حدود یک سال اول جنگ ایران و عراق، اطلاعاتی از جزئیات زندگی سنوار در دست نیست. هرچند در روزهای اول جنگ، ساف و عرفات تلاش کردند که بین دو کشور آشتی برقرار شود، اما در نهایت سازمان آزادیبخش فلسطین در جنگ ایران و عراق به طور تلویحی از صدام حمایت کرد. در آن زمان ساف، اردوگاه‌هایی در عراق داشت که در آنها نیروهایش را برای مبارزه با اسرائیل آماده می‌کرد.

بنابراین یک بازه زمانی کوتاه (حدود چند ماه) از اوایل جنگ تا زمان حضور و دستگیری سنوار در اسراییل وجود دارد که اطلاعات چندانی از آن در دسترس نیست. بدیهیست شخصیت سنوار آن‌قدر مهم است یا بازجوهای او آن‌قدر جزییاتی از گفته‌های او در دوره زندان نقل کرده‌اند، که بعید است او در رویداد مهمی در خاورمیانه یعنی جنگ ایران-عراق شرکت کرده‌باشد و کسی چیزی از آن یاد نکند.

لذا هرچند اطلاعاتی از بخشی از زندگی سنوار در دوره جنگ ایران و عراق در دسترس نیست اما برای حضور در جنگ ایران و عراق هم هیچ سندی وجود ندارد و شواهد دست دوم هم احتمال آن را بسیار بعید نشان می‌دهد.

بنابراین فکت‌نامه به ادعای شبکه‌های اجتماعی که «یحیی سنوار برای ارتش عراق، علیه ایران جنگیده بود» نشان نادرست می‌دهد.

پی‌نوشت:

این بخش در تاریخ ۹ آبان ۱۴۰۳ برای توضیح بیشتر در مورد این پاراگراف به متن اضافه‌شد:

برای درک بیشتر از عمق ماهوی تفاوت حماس و فتح می‌توان به مطالعات درباره خاستگاه تاریخی و اجتماعی این دو جنبش فلسطینی مراجعه کرد (چند نمونه):

• جیم زانوتتی، «حماس: پیش‌زمینه و مسايل برای کنگره»، مرکز پژوهش‌های کنگره آمریکا، ۲ دسامبر ۲۰۱۰ (لینک)
• ناتان براون، «فلسطینی‌ها: مبارزه و حکمرانی»، مرکز ویلسون، ۲۷ اوت ۲۰۱۵ (لینک)
• ناتان براون، «مخاصمه حماس و فتح»، فلچر فروم، جلد ۳۴، شماره ۲، تابستان ۲۰۱۰ (لینک)
• کالی رابینیون، «حماس چیست؟»، شورای روابط خارجی (CFR)، آخرین به‌روزرسانی ۱۷ اکتبر ۲۰۲۴ (لینک)
• «دکترین حماس»، مرکز ویلسون، ۲۰ اکتبر ۲۰۲۳ (لینک)

به‌طور خلاصه می‌توان گفت تعارض حماس و فتح برمبنای ایدئولوژی است. «فتح»جنبشی سکولار است که پس از سال‌ها مبارزه مسلحانه و چریکی (شاخه نظامی: سازمان آزادیبخش فلسطین) با اسرائیل، در پیمان اسلو (عرفات - رابین) صلح کرد و تن به راه‌حل «دو کشوری» داد و مرزهای ۱۹۶۷ را پذیرفت. حماس جنبشی اسلامگرایانه و اخوانی است که معتقد به مبارزه مسلحانه (شاخه نظامی: کتائب قسام) با تمامی امکانات (انتفاضه) تا بازپسگیری کامل مرزهای ۱۹۶۷ است اما اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسد. این دو گروه، در سال ۲۰۰۷ با یکدیگر جنگیدند که طی آن، حماس، فتح را از غزه اخراج کرده و قدرت کامل را در این منطقه به‌دست گرفت.