هزینه واقعی تامین سبد اقلام اساسی خانوار چقدر است؟

خبرگزاری تسنیم‌، روز دهم مهر ۱۴۰۳ با انتشار گزارشی نوشت: «هزینه سبد کالای اساسی خانوار ۹ درصد کاهش یافت.»

در این گزارش به نقل از مرکز آمار آمده است: «هزینه‌های اقلام اساسی یک خانوار چهار نفره نسبت به درآمد در شهریور سال جاری ۵۴درصد بود که نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود ۹ درصد کاهش یافته است.»

تسنیم این کاهش سهم هزینه‌های اقلام اساسی از سبد هزینه‌های خانوار را «کاهش تورم مواد غذایی در یک ماه گذشته» اعلام کرده است.

آیا چنین آماری به صورت عمومی منتشر شده است؟

تا جایی‌که ما بررسی کردیم، مرکز آمار ایران دست‌کم گزارشی درباره سهم هزینه سبد کالای اساسی خانوار به صورت عمومی و قابل دسترسی روی وب‌سایت این مرکز منتشر نکرده است.

خبرگزاری تسنیم منظور از سبد کالای اساسی خانوار را به روشنی توضیح نداده و جزییات ترکیب یا اقلام این سبد را منتشر نکرده است.

در عین حال تصویری که همراه با این گزارش منتشر شده و تغییرات نقطه به نقطه قیمت برخی اقلام خوراکی در شهریور ۱۴۰۳ نسبت به ماه مشابه پارسال را نشان می‌دهد شامل اقلامی مانند پسته یا ماهی قزل‌آلا است که بنا به تعریف اقلام اساسی تلقی نمی‌شوند.

درباره قیمت اقلام اساسی چه می‌دانیم؟

فکت‌نامه برای مقایسه تغییرات قیمتی اقلام اساسی، سبد تعیین شده از سوی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برای اجرای طرح کالابرگ را در نظر گرفته و مبنای میزان مصرف نیز همان استاندارد سرانه مصرف ماهانه‌ای است که این وزارتخانه اعلام کرده است.

این سبد شامل ۱۱ قلم خوراکی و آشامیدنی است.

مبنای مقایسه قیمت اقلام نیز گزارش‌های ماهانه مرکز آمار ایران از «متوسط قیمت اقلام خوراکی منتخب در مناطق شهری کشور» است.

در سبد مشمول کالابرگ وزارت تعاون، کار و رفاه‌اجتماعی برای برخی اقلام این سبد، عناوین کلی و عمومی همچون «حبوبات» و «قند و شکر» استفاده شده است، برای حل این مشکل از میانگین قیمتی چند نوع حبوب که در گزارش‌های مرکز آمار ایران قیمت‌ آنها اعلام شده، استفاده کرده‌ایم، یا مثلا برای «پنیر یو‌ اف»، «ماست پرچرب» و « شیر کم‌چرب بطری» از نزدیک‌ترین و مشابه‌ترین گزینه‌ای که مرکز آمار ایران قیمت آنها را گزارش کرده بهره گرفته‌ایم.

بر این اساس، هزینه تامین سبد اقلام اساسی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با استاندارد تعیین شده این وزارت خانه برای یک نفر در شهریورماه ۱۴۰۲، یک میلیون و ۳۷۳ هزار و ۳۰۱ تومان بود، در شهریور ۱۴۰۳ هزینه تامین همان سبد با افزایش ۱۴/۷ درصدی به یک میلیون و ۵۷۴ هزار و ۸۸۷ تومان افزایش یافت.

بر پایه داده‌های گزارش مرکز آمار ایران از شاخص قیمت مصرف‌کننده شهریور ۱۴۰۳، تورم نقطه به نقطه گروه «خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها» ۲۳/۸ درصد اعلام شد، نرخ تورم متوسط این گروه در شهریور ۱۴۰۳، ۲۹ درصد گزارش شد. مرکز آمار ایران، تورم ماهانه این گروه را در شهریور ماه امسال ۰/۹ درصد گزارش کرد. با این حساب، ادعای کاهش تورم مواد غذایی، ادعایی منطبق با واقعیت نیست.

برای محاسبه سهم هزینه تامین این سبد اقلام اساسی از سبد هزینه خانوار ۴ نفره در شهریور ۱۴۰۳، نیازمند دانستن داده‌های میانگین درآمد و هزینه خانوار هستیم. آخرین گزارشی که مرکز آمار ایران از بودجه خانوار منتشر کرد، مربوط به سال ۱۴۰۲ است و برآوردی از هزینه و درآمد خانوار در شهریور ۱۴۰۳ در دست نیست.

به نظر می‌رسد خبرگزاری تسنیم یا مرکز آمار ایران هزینه تامین این سبد را با حداقل دستمزد یک کارگر با دو فرزند در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ محاسبه و مقایسه کرده باشد.

حداقل دستمزد یک خانوار کارگری با دو فرزند در سال ۱۴۰۲، ماهانه ۸ میلیون و ۵۷۹ هزار و ۹۴۱ تومان بود، برای تامین سبد اقلام اساسی برای چهار نفر به قیمت‌های شهریورماه ۱۴۰۲ این خانوار باید در شهریور پارسال، ۵ میلیون و ۴۹۳ هزار و ۲۰۶ تومان هزینه می‌کرد، به این معنا که ۶۴/۰۲ درصد از درآمد سرپرست این خانوار صرف تامین این اقلام می‌شد.

حداقل دستمزد یک خانوار کارگری با دو فرزند در سال ۱۴۰۳ به ۱۱ میلیون و ۶۰۹ هزار و ۴۲۱ تومان رسید، حال این خانوار برای تامین این سبد در شهریور ۱۴۰۳، به ۶ میلیون و ۲۹۹ هزار و ۵۱۰ تومان نیاز دارد که به معنای تخصیص ۵۴/۲۶ درصد از دستمزد سرپرست خانوار برای تامین این سبد اقلام اساسی است.

سهم هزینه‌های تامین سبد اقلام اساسی از سبد هزینه یک خانوار کارگری چهار نفره حداقل بگیر در شهریور ۱۴۰۳ نسبت به ماه مشابه پارسال ۹/۷۶ واحد درصد کاهش یافته است.

با این حال سهم این سبد از سبد هزینه‌ دیگر سطوح مزدی یا از میانگین هزینه خانوارهای ایرانی قابل احصا نیست.

خبرگزاری تسنیم‌ می‌گوید: «هزینه سبد کالای اساسی به نسبت درآمد خانوار، در شهریور امسال به نسبت سال قبل ۹ درصد کاهش یافته است.»

دقیقا مشخص نیست منظور از «سبد کالای اساسی خانوار» جزییات ترکیب یا اقلام آن در گزارش تسنیم چیست، اما محاسبات فکت‌نامه بر اساس داده‌های گزارش‌های ماهانه مرکز آمار ایران و تطبیق آن با اقلام سبد اساسی خانوار تعریف شده وزارت رفاه، حکایت از آن دارد که هزینه تامین سبد اساسی خانوار در شهریور امسال نسبت به سال قبل حدود ۱۵ درصد افزایش پیدا کرده، اما در این مدت درآمد خانوار هم بیشتر شده است.

در شهریور ۱۴۰۳ هزینه تامین سبد اقلام اساسی برای چهار نفر معادل، ۶,۲۹۹,۵۱۰ تومان است که معادل ۵۴ درصد حداقل دستمزد یک کارگر دارای دو فرزند است. این نسبت در شهریور پارسال حدود ۶۴ درصد بود؛ به عبارتی طبق این محاسبات نسبت هزینه تامین سبد اساسی خانوار به حداقل دستمزد از پارسال تا کنون نزدیک ۱۰ واحد درصد کمتر شده است.

با این اوصاف فکت‌نامه ضمن تاکید بر نامشخص بودن متغیرهایی مانند «متوسط درآمد خانوار»، ترکیب و قیمت «سبد اقلام اساسی»، به این گزاره که «هزینه واقعی سبد کالای اساسی خانوار در شهریور امسال به نسبت سال قبل ۹ درصد کاهش یافته» نشان نیمه‌درست می‌دهد.