ادعای گمراه‌کننده رهبر جمهوری اسلامی درباره روابط ایران با کشورهای دنیا

آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، چهارم مهر ۱۴۰۳ در دیدار با افرادی که «پیشکسوتان و فعالان دفاع مقدس و مقاومت» معرفی شده بودند، گفت:

«امروز بعضی‌ها از داخلِ خودمان جمهوری اسلامی را ملامت می کنند که "جمهوری اسلامی با دنیا بد است، با دنیا قهر است"؛ این خلاف واقع است؛ چنین چیزی نیست. اگر منظور این است که ما با دنیا کار سیاسی، کار اقتصادی، تعامل یا رفت‌وآمد نداریم، خب واضح است که این خلاف واقع است؛ ما امروز با مجموعه‌هایی کار میکنیم، رفت‌وآمد داریم، تعامل داریم، تجارت داریم که بیش از نیمی از مردم دنیا، در این مجموعه‌ها و در این کشورها زندگی می‌کنند.»

شاخص‌های مرتبط با تجارت خارجی، برای سنجش سطح ارتباطات اقتصادی ایران با دنیا، نشانه‌های قابل اتکایی هستند. اینکه کارنامه واردات و صادرات در طی‌سال‌های اخیر چه تغییراتی را تجربه کرده‌، نشان می‌دهد تعامل و ارتباطات اقتصادی ایران با جهان چگونه رقم خورده است.

نخستین شاخصی که بررسی خواهیم کرد، نسبت ارزش افزوده بخش بازرگانی از تولید ناخالص داخلی ایران است؛ شاخصی که نشان می‌دهد چه میزان از تولید ناخالص یک کشور، مربوط به بخش بازرگانی بوده است.

داده‌های این نسبت از سال ۱۹۶۰ تا ۲۰۲۳ در وب سایت بانک جهانی قابل دسترس است. بالاترین رقم درصد تجارت به تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۱۹۷۵ میلادی رقم خورده که این نسبت در آن سال به ۷۶ درصد رسید.

اگر این دوره زمانی را به سال‌های پس از روی کار آمدن جمهوری اسلامی در بهمن ۵۷ محدود کنیم، بالاترین نسبت تجارت به تولید ناخالص داخلی با ۵۹ درصد در سال ۲۰۱۸ (۱۳۹۷) رقم خورد که دو سال پس از توافق برجام بود اما این روند در همان سال و با خروج آمریکا از برجام (روی کار آمدن دولت دونالد ترامپ در واشنگتن) تغییر کرد.

شاخص دیگری که می‌تواند تا حدود زیادی بیانگر وضعیت تعامل اقتصاد ایران با اقتصاد جهانی باشد سهم اقتصاد ایران از تجارت جهانی است.

با استفاده از داده‌های آماری کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (آنکتاد) از واردات و صادرات جهانی در دوره زمانی ۱۹۷۸ تا ۲۰۲۳ میلادی و مقایسه آن با حجم تجارت خارجی ایران در این سال‌ها مشخص می‌شود که سهم ایران از تجارت جهانی در سال ۲۰۲۳ میلادی فقط ۰/۳۳ درصد بود.

بیشترین سهم ایران از تجارت جهانی در این دوره زمانی مربوط به سال ۱۹۸۳ (۱۳۶۲ خورشیدی) بود که به ۱/۰۶ درصد رسید، و کمترین سهم تجارت ایران از تجارت جهانی در سال‌های پس از انقلاب سال ۵۷ به سال ۲۰۲۰ میلادی (۱۳۹۹ خورشیدی) باز می‌گردد که این سهم تا ۰/۲۴ درصد کاهش یافت.

بررسی سهم ایران از تجارت جهانی در دوره زمانی ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۴ که در این نمودار می‌توان آن را معادل سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ در نظر بگیریم مصادف با سال‌های اوج‌گیری تحریم‌های بین‌المللی و صدور قطعنامه‌های سازمان ملل متحد علیه ایران است که با روند نزولی سهم ایران از تجارت جهانی همراه بود.

این روند سهم ایران از تجارت جهانی در سال‌های مذاکره و امضای برجام تا زمان خروج آمریکا از این توافق در سال ۱۳۹۷، روندی صعودی است و تا ۰/۴ درصد در سال ۲۰۱۷ افزایش می‌یابد تا بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران، دستوری بر توقف روند افزایشی سهم ایران از تجارت جهانی بوده و تجارت ایران و سهم‌گیری از تجارت جهانی یک‌بار دیگر وضعیتی معکوس در پیش گیرد.

در عین حال، ترکیب شرکای تجاری ایران نیز در سال‌های تشدید تحریم‌ها به سوی محدودیت بیشتر پیش رفته است.

بر اساس گزارش گمرک ایران در نیمه نخست سال ۱۴۰۳ خورشیدی، ۸۲ درصد گردش تجاری ایران با ۷ کشور جهان بود که چین، امارات و ترکیه در صدر این فهرست قرار داشتند.

در سال ۱۴۰۲ نیز نزدیک به ۷۶ درصد تجارت ایران محدود به ۸ کشور جهان بود.

وب‌سایت اکوایران، پیش از این با استفاده از داده‌های آماری گمرک ایران، در گزارشی نوشت: در سه دهه گذشته، تنوع شرکای تجاری ایران کمتر و کمتر شده به طوری که در این ۳۲ سال، در حالی سهم چین، امارات، عراق و ترکیه در تجارت ایران رشد کرده که سهم آلمان، ایتالیا و ژاپن از تجارت ایران افت شدیدی کرده است.

علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، می‌گوید: قهر و قطع ارتباطات با دنیا واقعیت ندارد، چراکه امروز ایران با نیمی از جمعیت دنیا ارتباط تجاری و سیاسی دارد.

تردیدی در روابط تجاری و سیاسی ایران با چند کشور پرجمعیت دنیا مانند چین، روسیه و هند وجود ندارد، اما استناد به این موضوع برای انکار بحران‌های اقتصادی و سیاسی ناشی از جنگ و تحریم و روابط خارجی جمهوری اسلامی، تلاشی «گمراه‌کننده» است.

بعد از روی کار آمدن جمهوری اسلامی نه‌تنها روابط تجاری و سیاسی ایران با کشورهای غربی به‌شدت محدود شده، بلکه شاخص‌های مرتبط با تجارت خارجی افت قابل ملاحظه‌ای پیدا کرد.

از جمله می‌توان به افت سهم ارزش افزوده بخش تجارت از تولید ناخالص داخلی ایران اشاره کرد که بعد از انقلاب از بالای ۷۵ درصد به کمتر از ۵۰ درصد سقوط کرد. شاخص دیگری که می‌تواند تا حدود زیادی بیانگر وضعیت تعامل اقتصاد ایران با اقتصاد جهانی باشد سهم اقتصاد ایران از تجارت جهانی است که پس از تاسیس جمهوری اسلامی کمتر از نصف شد.

سهم ایران از تجارت جهانی در آستانه انقلاب ۵۷ از بالای ۰/۸ درصد به حدود ۰/۳ درصد در حال حاضر رسیده است.

از سوی دیگر بررسی داده‌های تجارت خارجی ایران نشان می‌دهد بهترین وضعیت شاخص‌های تجاری و اقتصادی ایران بعد از انقلاب پس از توافق برجام به ثبت رسید.

از سوی دیگر داده‌های گمرک ایران نشان می‌دهد در سه دهه گذشته، تنوع شرکای تجاری ایران کمتر و کمتر شده و همزمان با افزایش تبادل تجاری با چین و کشورهای واسطه مانند امارات، عراق و ترکیه، سهم تجارت با کشورهایی مانند آلمان، ایتالیا و ژاپن از تجارت ایران افت شدیدی کرده است.