آیا جمعیت ایران در حال حاضر ۹۱ میلیون نفر است؟‌

در روزهای گذشته در شبکه‌های اجتماعی مطالب زیادی با این مضمون منتشر شده که جمعیت ایران از ۹۱ میلیون نفر گذشته است.

بررسی‌های ما نشان می‌دهد این موضوع روز ۲۸ مرداد اول در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد و پس از آن در رسانه‌های فارسی‌زبان در داخل و خارج از ایران بازتاب نسبتا گسترده‌ای داشت. به عنوان نمونه می‌توان به پایگاه‌های خبری عصر ایران و انصاف نیوز در داخل، یا دویچه‌وله و من‌وتو در خارج از ایران اشاره کرد.

منبع این اخبار عمدتا سایت Worldometers اعلام شده که در واقع یک سایت شمارش معکوس و آمارهای زنده در زمینه جمعیت، آب و هوا، بهداشت، انرژی و … است که یک بار در زمان همه‌گیری کووید۱۹ اعتبار داده‌های آن زیر سوال رفت، تا آنجا که موضوع گزارش تحقیقی سی‌ان‌ان شد و ویکی‌پدیای انگلیسی این وب‌سایت را یک «منبع غیر قابل اطمینان» می‌شناسد.

با این حال شمارشگر جمعیت ایران Worldometers که سوژه رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی فارسی‌زبان شده، یک منبع معتبر دارد: داده‌های چشم‌انداز جمعیتی سازمان ملل متحد که بر اساس سناریوهای گوناگون جمعیت کشورهای جهان را تا سال ۲۱۰۰ میلادی تخمین می‌زند.

بر اساس آخرین داده‌های پورتال سازمان ملل، جمعیت ایران در حال حاضر با هر سناریوی فرضی درباره تولد، مرگ‌ومیر و مهاجرت در سال ۲۰۲۴ میلادی بین ۹۱ تا ۹۲ میلیون نفر است؛ اما این همه ماجرا نیست.

آیا برآورد سازمان ملل قابل اطمینان است؟

به دلایل منطقی می‌توان به این سوال پاسخ منفی داد. بر اساس برآوردهای چشم‌انداز جمعیتی سازمان ملل متحد، جمعیت ایران در سناریوی «ثبات جمعیت» جمعیت ایران در سال ۲۰۲۴ دقیقا ۹۱,۵۶۷,۷۳۸ نفر است. در این محاسبات خالص مهاجرت، جمع مهاجران ورودی به ایران منهای مهاجران خروجی ۹۵ هزار نفر است که در واقع رقم ناچیزی است.

اما این به دلایل منطقی نمی‌تواند درست باشد چرا که طبق محاسبات اگر «خالص مهاجرت» را ناچیز در نظر نگیریم جمعیت ایران در حال حاضر نمی‌تواند بیشتر از ۸۶ میلیون نفر باشد.

طبق آخرین نتایج سرشماری، جمعیت ایران در سال ۱۳۹۵ دقیقا ۷۹,۹۲۶,۲۷۰ نفر بوده است. طبق آمار ثبت احوال از آن زمان تاکنون حدود ۸ میلیون و ۴۱۴ هزار نفر در ایران متولد و ۳ میلیون و ۶۵ هزار نفر فوت کرده‌اند. به عبارتی از زمان آخرین سرشماری تا ابتدای امسال باید حدود و پنج و نیم میلیون نفر، بدون احتساب مهاجرت به جمعیت ایران اضافه شده و جمعیت کلی باید کمتر از ۸۵/۵ میلیون نفر باشد.

این رقم نزدیک به برآورد مرکز آمار ایران از جمعیت کشور در حال حاضر است که بر اساس عدد اعلام شده در سایت این مرکز در تاریخ دوم شهریور ۱۴۰۳، دقیقا ۸۵,۸۵۸,۷۳۵ نفر است. در توضیحات این برآورد نیز گفته شده در محاسبات خالص یا موازنه مهاجرت صفر در نظر گرفته شده است.

آیا با احتساب مهاجرت ممکن است جمعیت ایران ۹۱ میلیون نفر شده باشد؟

پاسخ این سوال معلوم نیست. نه جمعیت مهاجران ورودی به ایران به طور دقیق مشخص است، نه برآوردی تقریبی از جمعیت کسانی وجود دارد که از سال ۱۳۹۵ تاکنون از ایران به کشورهای دیگر رفته‌اند.

درباره جمعیت مهاجران، عمدتا افغانستانی که در ۷ سال گذشته به ایران آمده‌اند اعدام و ارقام و برآوردهای گوناگونی ذکر می‌شود. دفتر امور پناهندگان سازمان ملل متحد جمعیت پناهندگان افغانستانی مقیم ایران را در سال ۲۰۲۳ حدود ۴/۵ میلیون نفر تخمین می‌زند، با این حال بسیاری معتقدند جمعیت مهاجران افغانستانی که بعد از بازگشت طالبان به ایران آمده‌اند، به مراتب بیش از این است.

از این فراتر، هیچ برآورد و تخمین قابل اطمینانی از جمعیت مهاجران ایرانی که از سال ۱۳۹۵ تاکنون به کشورهای دیگر رفته‌اند وجود ندارد. با این حجم از عدم اطمینان، حتی به فرض روشن بودن تعداد مهاجران افغانستانی، نمی‌توان تخمینی سردستی از عدد «خالص مهاجرت» به دست آورد و در نتیجه نمی‌توان گفت جمعیت ایران در حال حاضر چقدر است.

در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها شایعه شده بر اساس برآوردهای معتبر بین‌المللی جمعیت ایران در سال ۱۴۰۳ از ۹۱ میلیون نفر گذشته است.

منبع اغلب این مطالب، داده‌های سایت Worldometer است که احتمالا منبع اصلی آن برآوردهای جمعیتی سازمان ملل است که جمعیت ایران را در حال حاضر، بدون احتساب مهاجران ورودی و خروجی بیش از ۹۱ میلیون نفر تخمین می‌زند.

این برآورد اما نمی‌تواند بر اساس برآوردهای منطقی، درست باشد. طبق آمار رسمی از آخرین سرشماری رسمی تاکنون ۸/۴ میلیون نفر در ایران متولد شده‌اند و ۳/۱ میلیون نفر فوت کرده‌اند. به این ترتیب جمعیت ایران بدون در نظر گرفتن «خالص مهاجرت» باید کمتر از ۸۵/۵ میلیون نفر باشد که نزدیک به برآورد جمعیتی مرکز آمار ایران است.

در فرضیات محاسباتی مرکز آمار، «خالص مهاجرت»، یعنی تعداد مهاجران و اتباع خارجی ورودی به ایران منهای ایرانیانی که از سال ۹۵ به بعد از ایران رفته‌اند، صفر فرض شده است، اما تضمینی وجود ندارد که این عدد نزدیک صفر یا عدد بزرگ منفی یا مثبت باشد.

دفتر امور پناهندگان سازمان ملل متحد جمعیت پناهندگان افغانستانی مقیم ایران را در سال ۲۰۲۳ حدود ۴/۵ میلیون نفر تخمین می‌زند، با این حال بسیاری معتقدند جمعیت مهاجران افغانستانی در ایران به مراتب بیش از این است.

از این فراتر، هیچ برآورد قابل اطمینانی از جمعیت مهاجران ایرانی در دست نیست که بتوان با استناد به آنها برآوردی سردستی از «خالص مهاجرت» به دست آورد. به همین دلیل بدون وجود سرشماری یا دسترسی به داده‌های مطمئن مهاجرتی، تخمین جمعیت ایران در حال حاضر غیرممکن است.

با این اوصاف فکت‌نامه، به دلیل ابهام‌ها و عدم قطعیت، با احتیاط به این گزاره که «جمعیت ایران در سال ۱۴۰۳ از ۹۱ میلیون نفر گذشته است» نشان «غیرقابل اثبات» می‌دهد.