باب اسفنجی و عارضه نقص توجه و‌ تمرکز

اگر وقت ندارید …

پستی در شبکه‌های اجتماعی فارسی منتشر شده که در آن ادعا می‌شود، کارتون باب اسفنجی باعث می‌شود کودکانی که آن را تماشا می‌کنند در آینده دچار نقص توجه و‌ تمرکز شوند.
مبنای این ادعا تحقیقی است که در سال ۲۰۱۱ به دست آنجلین لیلارد استاد روانشناسی دانشگاه ویرجینیا انجام شده بود.
بر اساس پژوهش‌های او «برنامه‌های تلویزیونی سریع و فانتزی» مانند کارتون باب اسفنجی، ممکن است «عملکرد اجرایی» کودک خردسال از جمله توانایی کودک برای توجه کردن، حل مسئله و کنترل رفتارش را به خطر بیاندازد.
لیلارد تاکید کرد که این اثر مختص «باب اسفنجی» نیست و کارتون‌های سریع دیگری که در آنها چیزهای جادویی و سریع در مکان‌های کاملاً جدید اتفاق می‌افتد نیز همین اثر را دارد.
به این تحقیق ایراداتی وارد شده از جمله اینکه حجم نمونه کودکان مورد بررسی کوچک و غیر متنوع بودند و اینکه کودکان قبل از مشاهده و نقاشی مورد ارزیابی قرار نگرفتند.
همچنین لیلارد کودکان چهار ساله را بررسی کرد و کمپانی ساخت و پخش باب اسفنجی می‌گوید که این کارتون برای کودکان شش تا ۱۱ ساله ساخته شده.
این کارتون که برای شبکه تلویزیونی نیکلودئون بیش از ۱۳ میلیارد دلار درآمد تولید کرد، پیش از آن هم به تبلیغ همجنس گرایی و پروپاگاندا برای گرمایش زمین متهم شده بود.

پستی در شبکه‌های اجتماعی فارسی، اینستاگرام و X منتشر شده که در آن ادعا می‌شود، حرکات سریع کارتون باب اسفنجی باعث می‌شود:

«بچه‌ها در آینده دچار نقص توجه و‌ تمرکز بشن جوری که یکی از درمانگران مطرح کودک در آمریکا گفته بود اضافه بار ذهنی که باب اسفنجی برای بچه ها میاره اصلا طبیعی نیست.»

پست حاوی این ادعا در اینستاگرام بیش از ۶۲ هزار بار لایک شده است.

این پست در واقع شامل چند ادعای دیگر در مورد کارتون‌های مشهوری مانند؛ سفید برفی، سیندرلا و زیبای خفته و … هم هست که ما در این مطلب با توجه به اینکه برای ادعای مطرح شده درباره باب اسفنجی منبعی هم ذکر شده بود، به بررسی آن می‌پردازیم.

باب اسفنجی و نقص توجه

باب‌اسفنجی شلوارمکعبی (SpongeBob SquarePants) یک مجموعه کارتون تلویزیونی آمریکایی است که اولین بار در ۱۹۹۹ hc شبکه انگلیسی نیکلودئون Nickelodeon پخش شد و از همان ابتدا تا به امروز جوایز زیادی برده‌است. این مجموعه ماجراهای شخصیت باب‌اسفنجی و دوستان آبزی او در شهر زیر آب بیکینی باتم است. تا سال ۲۰۱۹، این مجموعه بیش از ۱۳ میلیارد دلار درآمد تجاری تولید کرد.

ادعای اثر منفی کارتون باب اسفنجی بر کودکان سابقه طولانی دارد و از سال ۲۰۱۱ مطرح شد.

در سپتامبر سال ۲۰۱۱ مقاله‌ای در مجله دانشگاهی Pediatrics منتشر شد که در آن آنجلین لیلارد Angeline Lillard، استاد روانشناسی دانشگاه ویرجینیا، یافته‌های خود را درباره «برنامه‌های تلویزیونی سریع و فانتزی» کودکان منتشر کرد. او گفت کارتون‌هایی مانند باب اسفنجی، ممکن است «عملکرد اجرایی» (Executive Functions) کودک خردسال از جمله توانایی کودک برای توجه کردن، حل مسئله و کنترل رفتارش را به خطر بیاندازد.

لیلارد برای این پژوهش ۶۰ کودک چهار ساله را درست پس از تماشای ۹ دقیقه کارتون باب اسفنجی و همچنین پس از تماشای ۹ دقیقه از یک کارتون «آهسته‌تر و آموزشی» کانادایی به نام کایلو بررسی کرد. کودکان همچنین پس از ۹ دقیقه نقاشی کردن هم مشاهده شدند.

لیلارد می‌گوید: «در تست‌ها تفاوت کمی بین گروه نقاشی و گروهی که کایلو را تماشا می‌کردند، وجود داشت. اما عملکرد اجرایی کودکان تحت تاثیر منفی باب اسفنجی قرار گرفته بود.»

به گفته او این امکان وجود دارد که سرعت بالای باب اسفنجی که در آن شخصیت‌ها دائماً در حال حرکت از چیزی به چیز دیگر هستند، و فانتزی شدید، که در آن شخصیت‌ها کارهایی را انجام می‌دهند که در دنیای واقعی بی‌معنی است، توانایی تمرکز کودک را بلافاصله بعد از دیدن کارتون مختل کند.

به کودکان شرکت‌کننده در این آزمایش پس از تماشای کارتون و نقاشی کردن تست‌های رایج عملکرد ذهنی داده شد. بچه‌هایی که باب اسفنجی تماشا کردند به طور متوسط ۱۲ امتیاز کمتر از دو گروه دیگر گرفتند که امتیازات آنها تقریباً یکسان بود.

در آزمایش دیگری، برای سنجش خود کنترلی، بچه‌ها بر اساس مدت زمانی که می‌توانستند برای خوردن تنقلاتی که هنگام خروج محقق از اتاق به آنان داده می‌شد صبر کنند، رتبه‌بندی شدند. بچه‌های «باب اسفنجی» به طور متوسط حدود دو و نیم دقیقه منتظر ماندند، در حالی که دو گروه دیگر حداقل چهار دقیقه صبر کردند.

لیلارد خاطرنشان کرد که کودکان قبل از تماشای باب اسفنجی مورد آزمایش قرار نگرفتند، اما گفت که هیچ یک از کودکان مشکل نقص توجه نداشتند. به گزارش گاردین آکادمی اطفال آمریکا هم این یافته‌ها را حمایت کرد.

با وجود این لیلارد تاکید کرد که این اثر مختص «باب اسفنجی شلوار مربعی» نیست و کارتون‌های سریع دیگری که در آنها چیزهای جادویی و سریع در مکان‌های کاملاً جدید اتفاق می‌افتد نیز همین اثر را دارد.

نقص‌های پژوهش

با وجود این کمپانی نیکلودئون Nickelodeon سازنده باب اسفنجی در واکنش به این تحقیق و در رد آن گفت که اساسا گروه سنی هدف باب اسفنجی کودکان شش تا ۱۱ ساله هستند و نه چهار ساله. آنان همچنین روش شناسی این مطالعه را زیر سوال بردند و گفتند که حجم نمونه کوچک بود و اکثر کودکان مورد آزمایش از خانواده‌های سفیدپوست، طبقه متوسط تا ثروتمند بودند از این رو نتایج حاصل از بررسی ۶۰ کودک غیر متنوع که ۹ دقیقه کارتون را تماشا کردند معتبر و قابل تعمیم نیست و والدین نمی‌توانند به آن اعتماد کنند.

با وجود این داده‌های تماشای تلویزیون نشان می‌دهد که کودکان بسیار خردسال باب اسفنجی را تماشا می‌کنند. در طول ۸ ماه اول سال ۲۰۱۱، تعداد ۱.۷۴ میلیون کودک ۱۴ ساله و کمتر این کارتون را تماشا کردند که در میان این بینندگان، ۳۹درصد بین ۲ تا ۵ سال سن داشتند.

همچنین دکتر Dimitri A. Christakis، مدیر رفتار و توسعه در موسسه تحقیقات کودکان سیاتل هم سرمقاله‌ای درباره این پژوهش در همین مجله دانشگاهی Pediatrics نوشت. به گفته او این مطالعه «نقاط ضعف قابل توجهی» داشت، از جمله حجم نمونه کوچک آن و اینکه کودکان قبل از مشاهده و نقاشی مورد ارزیابی قرار نگرفتند و در عوض به گزارش‌های والدین تکیه شده. او در عین حال اشاره می‌کند که «مکتب فکری رقیبی نیز وجود دارد که می‌گوید نسل جدید کودکان که با دنیای دیجیتال اخت شده‌اند در حال فرهنگ‌سازی هستند، به گونه‌ای که خود را به خوبی با دنیای پرسرعتی که به ارث می‌برند، مناسب می‌کند».

اما این کارتون پر حاشیه پیش از آن هم مورد انتقادات دیگری قرار گرفته بود از جمله اینکه به ترویج همجنس‌گرایی می‌پردازد، مطالعه‌ای در سال ۲۰۰۳ در یک مجله سینمایی ایالات متحده به این نتیجه رسید که باب اسفنجی و بهترین دوستش پاتریک «به شکل شهوانی جفت هستند» و یا اینکه این کارتون درباره گرمایش جهانی پروپاگاندا می‌کند.

بنابر مجموع اطلاعات موجود فکت‌نامه به این ادعا که «کارتون باب‌اسفنجی موجب می‌شود بچه‌ها در آینده دچار نقص توجه و‌ تمرکز شوند»، نشان گمراه‌کننده می‌دهد.