اعتقادات ایرانیان در دهه ۱۳۵۰

برخی از مخاطبان فکت‌نامه از ما خواسته تا صحت و سقم یک پست اینستاگرامی را بررسی کنیم که مدعی است: بر اساس «نتایج یک نظرسنجی معتبر از مرکز آمار ایران» در سال ۱۳۵۵ حدود ۷۱درصد مردم با حفظ حجاب موافقند؛ ۸۱درصد به طور منظم نماز می‌خوانند؛ ۶۴ درصد هر سال روزه می‌گیرند؛ ۴۷درصد «امر به معروف» می‌کنند، ۷۴درصد در ماه‌های محرم و رمضان به مسجد می‌روند و حدود ۴۶درصد به صورت منظم از برنامه‌های مذهبی رادیو استفاده می‌کنند. 

این پست روز ۲۱ تیر ۱۴۰۳ منتشر شده است، اما تصویر اصلی برگرفته از ویدئویی است که دو روز پیش از آن در کانال اینستاگرامی  Irangram69 منتشر شده بود.

دقیقا معلوم نیست اشاره تولیدکنندگان این پست‌ها به کدام نظرسنجی است. در سوابق مرکز آمار ایران سابقه‌ای از چنین نظرسنجی دیده نمی‌شود، اما مهم‌ترین و معتبرترین نظرسنجی جامعی که درباره اعتقادات ایرانی‌ها در آن زمان انجام شده، پیمایش ملی «گرایش‌های فرهنگی و نگرش‌های اجتماعی در ایران» است که علی اسدی و همکاران در در پژوهشکده علوم ارتباطی و توسعه ایران انجام دادند. گزارش این پیمایش در سال ۱۳۵۶ منتشر شد. (لینک بایگانی)

این پیمایش نخستین تجربه پیمایش‌ سراسری برای سنجش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان است. بعد از انقلاب هم از اواخر دهه ۱۳۷۰، دست‌کم در چهار دوره این پیمایش انجام شد که تا کنون نتایج موج‌های اول تا سوم که در سال‌های ۱۳۷۹، ۱۳۸۲ و ۱۳۹۴ به صورت عمومی و منتشر شده است.  گزیده‌های از موج چهارم هم که در سال‌های اخیر انجام شده به بیرون درز کرده و بخش‌هایی از آن در رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از ایران منتشر شده است. (لینک بایگانی پیمایش‌های سال‌ ۱۳۷۹، ۱۳۸۲ و ۱۳۹۴)

اما نتایج این پیمایش با آنچه در این پست اینستاگرامی گفته شده دقیق نیست، اما اختلاف زیادی هم با اصل ندارد. 

در صفحه ۱۵۱ پیمایش سال ۱۳۵۳، در بخش «الگوها و ارزش‌های زناشویی» گفته شده که حدود ۷۵ درصد افراد با «حجاب» موافقند، در حالی که در پست اینستاگرامی گفته شده ۷۱ درصد مردم با حفظ حجاب موافقند. باید توجه داشت این نسبت در پاسخ به این سوال به دست آمده است.

در مورد نماز در صفحه ۱۷۱ پیمایش گفته شده، ۸۳ درصد مردم همیشه نماز می‌خوانند، در حالی که در پست اینستاگرامی این نسبت ۸۱درصد نوشته شده. 

۷۹ درصد اعلام کرده‌اند که همیشه روزه می‌گیرند. در حالی که در پست اینستاگرامی صحبت از ۶۴ درصد است. 

در پیمایش سال ۱۳۵۳ گفته شده ۵۴ درصد مردم امر به معروف می‌کنند که این نسبت در پست اینستاگرامی ۴۷ درصد است. 

بر همین اساس ۷۱ درصد مردم «اصولا» به مسجد می‌روند (صرف نظر از میزان و مناسبت رفتن آنها)، در حالی که در پست اینستاگرامی گفته شده ۷۴ درصد در ماه‌های رمضان و محرم مسجد می‌روند. 

و اما برنامه مذهبی رادیو، در بخش «آموزش مذهب از طریق وسایل ارتباطی» این پیمایش گفته شده ۴۶ درصد از مردمی که از رادیو و تلویزیون استفاده می‌کنند گفته‌اند از برنامه‌های مذهبی را به طور منظم دنبال می‌کنند. در بخش‌های دیگر این پیمایش گفته شده در آن زمان ۷۷ درصد خانواده‌های رادیو داشته‌اند که از این میان فقط ۵۰ درصد هر روز به برنامه‌ها گوش می‌کنند. یعنی عملا این بخش، یعنی گوش کردن به برنامه‌های مذهبی رادیو در مورد کمی بیش از یک سوم خانواده‌های ایرانی مصداق داشته است. به عبارتی طبق این پیمایش در بهترین حالت یک ششم خانواده‌ها -آن هم نه لزوما همه اعضای خانواده- به طور منظم برنامه‌های مذهبی رادیو و تلویزیون را دنبال می‌کردند. 

با این اوصاف مشخص است، آمارهایی که در پست اینستاگرامی گفته شده اگرچه دقیق نیستند، اما اختلاف چندانی با نتایج پیمایش معتبر انجام شده در سال ۱۳۵۳ ندارند. به همین دلیل فکت‌نامه به این ادعا نشان «نیمه‌درست» می‌دهد.