مسعود پزشکیان و پرونده کشته‌شدن زهرا کاظمی در سال ۸۲

این روزها و همزمان با شروع رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری، ویدیویی قدیمی مربوط به سال ۱۴۰۱ از مسعود پزشکیان، یکی از نامزدها منتشر شده که در شبکه‌های اجتماعی بازتاب داشته است.

پزشکیان که در آن زمان نماینده مجلس بود و با شبکه خبر صداوسیما مصاحبه می‌کرد، در این ویدئو، عملکرد مسئولان را در برابر جان باختن مهسا امینی، با عملکرد خود و همکارانش در زمان کشته‌شدن زهرا کاظمی در سال ۱۳۸۲ مقایسه می‌کند و از مسئولان وقت می‌خواهد همان‌گونه که دولت خاتمی از نظر او در زمان کشته‌شدن زهرا کاظمی شفاف بوده، دولت رئیسی هم در گزارش دلیل کشته‌شدن مهسا امینی، شفاف باشد.

او در این ویدئو پس از توضیح اینکه در زمینه پزشکی چه تخصص‌هایی دارد و از نظر او یک فرد نمی‌تواند بی‌دلیل به این صورت از دنیا برود می‌گوید: «بیاییم این را شفاف به مردم بگوییم؛ ما مثلا مقصر نبودیم. وضعیت این بود. نه اینکه بیاییم هر روز یک جور خبر … و بعد هر کسی بخواهد حرف بزند، برایش برخوردهای غیر اخلاقی ایجاد بکنیم.»

او در ادامه «روش شفاف‌سازی» را از نظر خود توضیح می‌دهد و برای آن به مثالی از زمان مسئولیت خود در سال ۱۳۸۲ به عنوان وزیر بهداشت می‌آورد: «من وزیر بودم. خبرنگاری که از کانادا آمده بود در زندان فوت کرد. دولت مرا مسئول کرد بروم ارزیابی کنم. خب رفتیم ارزیابی کردیم. دیدیم در زندان او را زده‌اند.»

پزشکیان در ادامه، می‌گوید دولت ابراهیم رئیسی نیز برای شفاف‌سازی درباره کشته‌شدن مهسا امینی باید گروهی را تشکیل دهد که موضوع را ارزیابی کنند.

واکنش‌ها به بازنشر ویدیو

بازنشر این ویدئو، اما واکنش‌هایی را در میان گروه دیگری از کاربران شبکه‌های اجتماعی از جمله دو روزنامه‌نگار ایرانی یعنی شاهد علوی، و مسعود کاظمی هم در پی داشته است. آنها ادعای او درباره شفافیت در پرونده زهرا کاظمی را زیر سوال برده‌اند.

مسعود کاظمی، روزنامه‌نگار در توییتی (لینک بایگانی) با انتشار یک تصویر اسکرین‌شات از یک گزارش قدیمی خبرگزاری ایسنا نوشته است:

«مسعود پزشکیان، وزیر وقت بهداشت، درباره‌ اظهارات مادر زهرا کاظمی مبنی بر وجود آثار جراحت بر بدن دخترش گفت: «با توجه به آن چه ما از جسد دیدیم، چنین چیزی واقعیت ندارد. کبودی‌های بدن او به دلیل تزریق دارو بود.» استاد به وقتش برای سعید مرتضوی هم «علاج» می‌کرد».

گزارشی که آقای کاظمی اسکرین شات آن را منتشر کرده مربوط به ۸ مرداد سال ۸۲ است و در تیتر آن آمده است: «وزیر بهداشت: وجود آثار جراحت بر بدن زهرا کاظمی واقعیت ندارد».

این پست مسعود کاظمی تا زمان نوشته شدن گزارش فکت‌نامه بیش از ۷۰ هزار بار دیده شده است.

شاهد علوی، روزنامه‌نگار هم با به اشتراک‌گذاری همین ویدیو و اسکرین‌شات گزارش ایسنا در اکانت توییتر (X) خود نوشته (لینک بایگانی):

«تباهی مسعود پزشکیان در دو فریم: وزیر بهداشت ۱۳۸۲: «وجود آثار جراحت بر بدن زهرا کاظمی واقعیت ندارد. کبودی‌ها در بدنش مربوط به خون‌مردگی تزریقات است نه محل ضرباتی که می‌گویند.

نماینده مجلس ۱۴۰۱: «من ۸۲ وزیر بودم گفتند زهرا کاظمی در زندان مرده، رفتیم ارزیابی، دیدم او را زده‌اند.»

این پست شاهد علوی نیز بارها به شکل‌های مختلف بازنشر شد.

برای بررسی آنچه اتفاق افتاده، به گزارش‌هایی که از کشته‌شدن زهرا کاظمی در سال ۱۳۸۲ است مراجعه می‌کنیم و با مرور .

پرونده کشته‌شدن زهرا کاظمی در زندان اوین

سال ۱۳۸۲، خبر درگذشت زهرا کاظمی، عکاس و خبرنگار ایرانی کانادایی در زمان بازداشت یکی از جنجالی‌ترین پرونده‌های ابتدای دهه ۸۰ شمسی در ایران بود.

زهرا کاظمی در روز ۲۷ خرداد ۱۳۸۲ با گذرنامه ایرانی وارد کشور شد و با در دست داشتن معرفی‌نامه‌ موسسه عکس انگلیسی «کمپرس» به اداره کل مطبوعات و رسانه‌های خارجی رفته و برای عکاسی از دانشجویان در چند دانشگاه و کوی دانشگاه درخواست مجوز کرد.

مجوز فعالیت او، دوم تیر صادر شد و عصر همان روز، وقتی کاظمی برای عکاسی از خانواده دانشجویان زندانی به اوین رفت، بازداشت شد. ۱۷ روز بعد، در روز ۱۹ تیر زهرا کاظمی در بیمارستان بقیه‌الله جان می‌بازد. قرار بازداشت خانم کاظمی در تاریخ ۱۵ تیر و زمانی که در بیمارستان در کما بود به قرار وثیقه یا کفالت پنج میلیون تومانی تبدیل شد.

با مرگ مشکوک زهرا کاظمی در بیمارستان بعد از یک کمای تقریبا ۱۰ روزه، در مجلس و دولت دو کمیته حقیقت‌یاب برای بررسی علت مرگ او شکل گرفت.

گزارش اول: گزارش کمیته ویژه دولت (۱۳۸۲)

کمیته دولت در روز ۲۲ تیر به دستور سید محمد خاتمی شکل گرفت. احمد مسجد جامعی (وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی) عبدالواحد موسوی لاری (وزیر کشور)، علی یونسی (وزیر اطلاعات) و اسماعیل شوشتری (وزیر دادگستری)، اعضای این کمیته بودند. هر چند در ابتدا، نامی از مسعود پزشکیان در این کمیته به چشم نمی‌خورد اما او در گزارشی که این کمیته منتشر می‌کند، یکی از امضاکنندگان است و نامش بارها در گزارش دیده می‌شود.

بر اساس گزارش این کمیته (لینک بایگانی):

«علت فوت خانم کاظمی شکستگی جمجمه خونریزی مغزی و عوارض آن در اثر اصابت جسم سخت به سر و یا برخورد سر به جسم سخت است».

بر اساس این گزارش بنا به گزارش بر اساس به نظر نهایی کمیسیون پزشکی متشکل از وزیر بهداشت درمان و آموزش پزشکی و رییس سازمان پزشکی قانونی و ۱۳ نفر از پزشکان رشته های مختلف، زمان ضرب‌دیدگی «در محدوده ۵ تیر ماه ۸۲ و حداکثر تا ۲۴ ساعت قبل آن برآورد شد». همچنین بر اساس آنچه در پرونده بالینی بیمارستان بقیه‌الله اعظم نوشته شده، ضربه به سر در فاصله زمانی حداکثر تا ۳۶ ساعت قبل از ورود و بستری شدن (۲۰ دقیقه بامداد ۶ تیر ) وارد آمده و به احتمال قوی همراه با بیهوشی اولیه نیز بوده است.

با وجود این در گزارش آمده است که در جلسه کمیته کارشناسی که دکتر مسعود پزشکیان نیز در آن حضور داشته، «نتایج بررسی های پزشکی قانونی دایر بر شکستگی خطی جمجمه در قسمت چپ سر و سالم بودن سایر اندام‌های متوفی قرائت شد. در این گزارش تصریح شده است علت فوت: شکستگی جمجمه و خونریزی مغزی به خاطر برخورد جسم سخت به سر یا برخورد سر به جسم سخت می‌باشد و علایمی دال بر ضرب و جرح در آن دیده نمی‌شود.»

در گزارش این کمیته همچنین، جزئیات ساعت‌ها و روزهای بازجویی و اینکه زهرا کاظمی در هر ساعت در اختیار کدام نهاد و ارگان بوده، ذکر شده است.

بر این اساس زهرا کاظمی بعد از بازداشت:

۱- در روز دوم تیر، ۲۱ ساعت اول در دادسرا و زندان بوده و سعید مرتضوی، دادستان وقت تهران و معاونش او را بازجویی کرده‌اند.

۲- ۲۶ ساعت بعد در بازداشت ناجا بوده.

۳- چهار ساعت در دادسرا و زندان بوده.

۴- ۲۶ ساعت آخر در وزارت اطلاعات بوده است.

بنابراین بر اساس گزارش دولت، علت مرگ او ضربه مغزی در زمان بازداشت تشخیص داده شده است. با وجود این در همین گزارش تاکید شده به جز این ضربه به جمجمه که باعث مرگ شده علایم دیگری «دال بر ضرب و جرح در آن دیده نمی‌شود».

مصاحبه پزشکیان و رد ادعای ضرب و جرح (۱۳۸۲)

مسعود پزشکیان در خبری از ایسنا (لینک بایگانی) که در تاریخ هشت مرداد ۱۳۸۲ منتشر شده، با وجود اینکه مرگ بر اثر ضربه به سر در زمان بازداشت را تایید می‌کند اما در این گزارش و همچنین در گفتگوی دیگری (لینک بایگانی) با ایرنا بر این موضع خود پافشاری می‌کند که محل کبودی‌هایی که بر روی بدن دیده می‌شود محل تزریقات است و نه ضرب.

این همان بخش از گفته‌های مسعود پزشکیان است که این روزها منتقدان او و همچنین برخی از روزنامه‌نگاران با استناد به آن می‌گویند پزشکیان در آن زمان، واقعیت را انکار کرده است.

پزشکیان در پاسخ به خبرنگاری که پرسیده بود «مادر کاظمی مدعی شده است که حتی زیر چشم وی هم کبود بوده است. آیا در این محل هم تزریقاتی انجام شده است، گفت: به هیچ وجه چنین چیزی نبوده است». و با اشاره به وجود فیلم جسد زهرا کاظمی گفت: «کل این فیلم آماده است و اگر کسی ادعایی دارد می تواند این فیلم را مشاهده کند».

گزارش دوم: گزارش کمیسیون اصل ۹۰

علاوه بر گزارش کمیته دولت، در روز ۱۸ تیر بعد از ارائه شکوائیه عزت ابراهیمی مادر زهرا کاظمی به مجلس، کمیسیون اصل ۹۰ به تحقیق در این پرونده پرداخت و گزارش نهایی آن در ۶ آبان همان سال در صحن علنی قرائت شد.

در این گزارش به اظهارات خانم ابراهیمی، در شکواییه اشاره شده و آمده که او تکرار شکایت مبنی بر رسیدگی به قتل دخترش صریحا گفته «... در بیمارستان آثار ضرب و جرح در بدن او مشاهده کردم...».

در این گزارش همچنین در مورد ضربات وارده به خانم کاظمی به نقل از یکی از معاونان وزارت اطلاعات آمده:

«... تحقیقات نشان می‌دهد در دو جا خانم کاظمی ضربه خورده است یک مرحله وقتی بوده که می‌خواسته اند کوله پشتی وی را بگیرند و وی از تحویل آن خودداری می‌کرده است در این حال یك ضربه محکمی به طرف چپ صورت ایشان می‌خورد و از طرف به زمین می‌خورد كه این را مدارک پزشكی بیمارستان آثار جراحت را تایید می‌نماید و در این مرحله وی در دست چند تا از قضات محترم پرسنل زندان اوین بودند.

این مرحله را سرباز برجک و پرسنل زندان و سربازهایی كه آنجا دیدند و در حدود ۲۰ نفر می‌شوند در اظهارات اولیه شهادت داده اند … بعدا این شهود را جمع می‌كنند و می‌برند توجیه می‌كنند.»

در بخش دیگر هم آمده: «در گزارش نیروی انتظامی به هیات ویژه ریاست جمهوری نوشته شده كه خانم زهرا کاظمی با خط خود نوشته است بینی‌ام را شكسته‌اند ، انگشت شست مرا و همینطور انگشت پای مرا شكسته‌اند ...»

در گزارش مجلس بارها بر نقش سعید مرتضوی در این اتفاق و تلاش‌های مکرر او در ایجاد انحراف در مسیر بررسی پرونده تاکید شد. بنابر این گزارش با وجود خواست مکرر کمیسیون بر حضور مرتضوی در مجلس برای تکمیل این تحقیقات او به صورت غیرقانونی از این کار خودداری کرده است.

این در حالی بود که پیش از انتشار گزارش‌های مجلس و دولت سعید مرتضوی تلاش کرده بود علت مرگ زهرا کاظمی را سکته مغزی اعلام کند.

سایر روایت‌ها

علاوه بر گزارش‌های دولت و مجلس، مادر زهرا کاظمی در همان زمان علاوه بر مراجعه به مجلس با روزنامه یاس نو هم مصاحبه کرد (لینک بایگانی) و گفت که بر روی «ران پا، ساعد دست، زیر پلک چشم و سر» زهرا آثار جراحت کاملا مشهود بوده است.

علی یونسی، وزیر اطلاعات دولت که عضو کمیته حقیقت‌یاب دولت هم بود در گفتگویی (لینک بایگانی) با روزنامه ایران در سال ۹۷ در این باره گفت:

«زهرا کاظمی، گویا در فرآیند بازرسی، تحویل اشیا و انتقال به بازداشتگاه و نه در بازجویی، به‌دلیل مقاومت برای تحویل اشیا همراه خود، مورد ضرب و شتم قرار می‌گیرد و سر او به جدول خیابان اصابت می‌كند و منجر به خونریزی مغزی او می‌شود که اگر چنانچه بموقع او را به بیمارستان منتقل می‌کردند حتماً او نجات می‌یافت.»

او اما درباره اینکه چه کسی این ضرب و جرح را انجام داده، توضیحی نمی‌دهد.

از سویی دیگر، محسن آرمین، نایب‌رییس مجلس ششم در سال ۹۷ در گفتگویی (لینک بایگانی) با خبرگزاری ایرنا درباره پرونده قتل زهرا کاظمی می‌گوید:

«ایشان شب دستگیری ۴ ساعت پشت درهای بسته مورد بازجویی قرار می گیرد. این بازجویی ظاهراً تا ساعاتی پس از نیمه شب طول می‌کشد. آقای مرتضوی هم در این بازجویی حضور داشته است. هیچ کس از محتوا و اتفاقات آن شب و این که در آن جلسه چه گذشته است خبری ندارد. منتهی براساس گزارش‌هایی که در همان زمان دریافت کردم بعد از بازجویی خانم کاظمی وقتی به نیروی انتظامی تحویل داده می شود هم بینی اش ضربه خورده بوده است هم انگشتانش. تا آن جا که یادم هست ظاهراً بازجویان نیروی انتظامی از او می‌خواهند که این موارد را در بازجویی خود بنویسد و او نیز می‌نویسد. این موارد باید در پرونده زهرا کاظمی موجود باشد. مرتضوی از وزارت اطلاعات می‌خواهد که متهم را تحویل بگیرند. وزارت اطلاعات می‌گوید ما او را جاسوس نمی‌دانیم. ایشان را به هتلش بفرستید. آن جا اگر قرار باشد از ایشان بازجویی می کنیم. بنابراین خانم کاظمی تحویل نیروی انتظامی می شود. در نیروی انتظامی ایشان می گوید که مورد ضرب و شتم قرار گرفته است و آن را مکتوب هم می‌کند.»

آرمین در پاسخ به این پرسش که آیا زهرا کاظمی مورد تجاوز قرار گرفته بود یا نه می‌گوید:

«نه. تجاوزی در کار نبوده است. این ادعای کذبی است. من با توجه به منابعی که داشتم - به جز جلسه بازجویی ۴ ساعته مرتضوی که کسی از آن خبر ندارد- از وضعیت زهرا کاظمی در زندان گزارش‌های کاملی دریافت کرده ام. یقیناً اگر چنین مسئله ای وجود داشت یا زهرا کاظمی در بازجویی‌های نیروی انتظامی و وزارت اطلاعات چنین ادعایی کرده یا نوشته بود من از آن مطلع می‌شدم.»

محمدحسین خوشوقت، مدیر کل وقت مطبوعات و رسانه‌های خارجی وزارت فرهنگ و ارشاد که مجوز عکاسی را برای خانم کاظمی صادر کرد و در مقطعی مرتضوی او را بر سر پرونده کاظمی تهدید کرده و تحت فشار گذاشته بود در گفت‌وگویی (لینک بایگانی) با روزنامه شرق در سال ۱۳۹۷ شرح دقیق‌تری از جزییات ماجرا می‌دهد:

« پزشکی قانونی به این جمع‌بندی رسید که سر ایشان به جسم سخت خورده یا جسم سخت به سر ایشان خورده است، اما بحث ما این بود که این کجا و به چه شکل و چرا اتفاق افتاده است. وقتی ظاهرا سیلی به صورت ایشان زده شد و ایشان به خاطر داشتن چشم‌بند به زمین خورده بود. ایشان از همان ابتدا با مأموران در چند مورد درگیر شده بود. بعد از آن که در اختیار نیروی انتظامی برای بازجویی قرار می‌گیرد آنجا ناراحتی و ناآرامی‌هایی از خود نشان می‌دهد. آنها مستأصل می‌شوند و به این جمع‌بندی می‌رسند که بازجویی را ادامه ندهند. تصمیم می‌گیرند ایشان را به زندان اوین عودت دهند. در طول بازجویی‌ها ایشان اصرار می‌کند که می‌خواهد سفیر کانادا در ایران را ملاقات کند که با مخالفت مأموران روبه‌رو می‌شود. وقتی می‌خواستند ایشان را از نیروی انتظامی به زندان اوین عودت دهند ایشان اصرار می‌کند که مرا به سفارت کانادا ببرید. مأموران به ظاهر موافقت می‌کنند اما به ایشان چشم‌بند می‌زنند و به زندان اوین می‌برند. طبق گزارش‌هایی که در هیات ویژه رئیس‌جمهور ارائه شد، ایشان تصور می‌کند آنجا سفارت کاناداست اما شخصی که در شب اول، به خاطر ناآرامی‌هایش، با ایشان برخورد فیزیکی داشته است، با خانم کاظمی برخورد می‌کند و سیلی به ایشان می‌زند تا دوباره آرامش کند!

‌‌وقتی ایشان را در زندان اوین پیاده می‌کنند آن فرد از آن حوالی عبور می‌کرده و چشمش به ایشان می‌افتد. از دور می‌گوید باز که اینجا آمدی؟ خانم کاظمی از صدای آن مرد می‌فهمد که آنجا نه سفارت کانادا، که زندان اوین است. داد و فریاد و بی‌تابی می‌کند که آنجا سیلی به ایشان زده می‌شود؛ حالا توسط همین فرد یا فرد دیگری به ایشان زده می‌شود و تعادلش از دست می‌رود و به زمین می‌افتد و سرش به جدول جویی که کنارش ایستاده بوده برخورد می‌کند. بدین سبب، شکاف کوچکی در جمجمه ایشان ایجاد می‌شود.»

خوشوقت هم توضیح نمی‌دهد فرد یا افرادی که این دو بار زهرا کاظمی را زدند چه کسانی بودند.

عبدالله رمضان‌زاده سخنگوی وقت دولت هم در سال ۱۴۰۱ به «شبکه شرق» گفت (لینک بایگانی):

«در جلسه دولت آقای پزشکیان که وزیر بهداشت بود، این موضوع را مطرح کرد که ما مطمئن هستیم که ماجرا عمدی بوده و ضربه به سر خانم کاظمی خورده و جمجمه ایشان شکسته‌ بوده‌است. آقای یونسی مجددا صحبت کرد و از عدم همکاری قوه قضاییه در بررسی لیست شیفت‌های نگهبانی زندان گلایه کرد و گفت از نظر وزارت اطلاعات قطعا یک «جنایت» اتفاق افتاده‌است.»

با توجه به اطلاعات موجود درباره پرونده زهرا کاظمی به نظر می‌رسد بر سر این که او در نتیجه شکستن جمجمه در نتیجه ضرب و جرح در زمان بازداشت دچار مرگ مغزی شده و جان باخته توافق وجود دارد. این مورد هم در گزارش وقت کمیته حقیقت‌یاب دولت (با حضور پزشکیان) و هم کمیسیون اصل ۹۰ مجلس تصریح شده‌است.

اما اختلاف بین روایت‌ها بر سر این است که آیا او به جز ضربه‌ای که به سرش وارد شده صدمات دیگری هم خورده و بر روی بدن و صورت او کبودی‌ای به جا مانده بود یا نه. مورد دوم را تنها گزارش دولت و یا به عبارت دقیق‌تر تشخیص و گزارش پزشکیان رد می‌کند، با وجود این در گزارش‌های متعدد دیگری که مطلعین پرونده به آن اشاره کرده‌اند، مکررا با استناد به گزارش نیروی انتظامی از خوداظهاری زهرا کاظمی و مشاهدات مادرش در بیمارستان، درباره خون‌آلود بودن بینی و صورتش و شکستن انگشت او و وجود آثار کبودی بر روی بدن‌اش اشاره شده است.

عملکرد مسعود پزشکیان به عنوان وزیر بهداشت در زمان کشته‌شدن زهرا کاظمی در زندان اوین، همزمان با آغاز رقابت‌های انتخاباتی، یکی از سوژه‌هایی است که در شبکه‌های اجتماعی دنبال می‌شود.

گروهی از حامیان او با اشاره به گفتگوی او با صداوسیما در سال ۱۴۰۱ می‌گویند پزشکیان در سال ۸۲ «شفاف عمل کرده» و با تهیه گزارش به عنوان نماینده دولت، دلیل کشته‌شدن زهرا کاظمی را ضربه به سر او اعلام کرده است.

گروهی دیگر اما می‌گویند مسعود پزشکیان در همان سال، در چند گفتگو، وجود آثار ضرب و جرح را بر بدن زهرا کاظمی انکار کرده است و این مساله را به عنوان تلاش او برای پنهان کردن واقعیت در این پرونده توصیف می‌کنند.

زهرا کاظمی در تیر ماه ۱۳۸۲ پس از آنکه مجوز گرفتن عکس را از مقامات رسمی دریافت کرد، بازداشت شد و ۱۷ روز بعد از بازداشت، پس از آنکه چند روز در کما بود، از دنیا رفت.

گزارش کمیته ویژه دولت که مسعود پزشکیان نیز آن را امضا کرده تاکید می‌کند زهرا کاظمی در زمان بازداشت و بر اثر ضربه سر، جان باخته است. در آن گزارش آمده علائم دیگری مبنی بر ضرب و جرح دیده نمی‌شود.

ادعای نبودن علائم ضرب و جرح، در دو مصاحبه دیگر مسعود پزشکیان هم دیده می‌شود.

این در حالی است که در گزارش کمیسیون اصل ۹۰ مجلس به اظهارات خانواده و برخی از مسئولان اشاره می‌شود که به «آثار جراحت» در بدن زهرا کاظمی اشاره کرده‌اند؛ موضوعی که در گزارش و مصاحبه پزشکیان، تکذیب شده است.