بررسی نقش پهپاد ترکیه در پیدا کردن محل هلی‌کوپتر رئیسی و همراهان

در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی بحث‌هایی بین کاربران و تحلیل‌گران درباره شدت و جدیت نقش پهپاد ترکیه‌ای در پیدا کردن محل سقوط بالگرد ابراهیم رئیسی و همراهان مطرح است (لینک، لینک، العربیه، عصر ایران) و گفته شده «مختصات اعلام شده پهپاد ترکیه‌ای درست نبوده‌است.»

کش و قوس درباره نقش پهپاد ترکیه‌ای در پیدا کردن محل سقوط، با برنامه خبری بی‌بی‌سی فارسی در روز چهارشنبه اول خرداد ۱۴۰۳، شکل جدی پیدا کرد. پیش از آن تنها گمانه‌زنی‌هایی در شبکه‌های اجتماعی مطرح شده‌بود، اما برنامه ۶۰ دقیقه (دقیقه ۳۸:۱۱ به بعد) گزارشی را به این مضمون منتشر کرد (بایگانی):

هم ترکیه، هم ایران ادعا می کنند که اول آنها بودند که این مختصات را پیدا کردند. ترکیه می‌گوید به درخواست ایران پهپاد آکینجی را که مجهز به حسگرهای حرارتی و دید در شب بوده‌است را برای کمک فرستاد. رسانه‌های ترکیه تصاویر دوربین آن را به‌طور زنده پخش کردند.
تصاویر نشان می‌دهد آکینجی مدت کمی را در منطقه‌ای که بالگرد رئیس جمهوری سقوط کرده پرواز کرده و بعدش به نقطه دیگری رفته و مدت زیادی را در نقطه دیگری گذرانده‌است…
…این (اشاره به ویدیو ۸۰ ثانیه‌ای در توییت خبرگزاری آناتولی) تنها مختصاتی است که رسانه‌های ترکیه به‌عنوان محل احتمالی بالگرد منتشر کرده بودند…. این نقطه بیش از ۶ کیلومتر با محل سقوط بالگرد فاصله دارد. مشخص نیست ترکیه مختصات دیگری هم به مقامات ایرانی داده‌است یا نه.

همچنین دو تصویر زیر نیز در اینستاگرام قرار گرفت:

یک روز بعد مرکز ارتباطات ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در ۲ خرداد اعلام کرد:

ترکیه پهپاد مجهز به دوربین‌های دید در شب و حرارتی را به منطقه اعزام کرد لیکن با وجود تلاش مداوم به دلیل نداشتن تجهیزات تشخیص و کنترل نقاط زیر ابر موفق به اعلام دقیق محل سقوط بالگرد نگردید (نقاط با فاصله چند کیلومتری از محل سانحه اعلام می‌شد) که در نهایت این پهپاد به کشور ترکیه بازگشت.

رئیس هلال احمر جمهوری اسلامی ایران نیز هرگونه کمک خارجی در عملیات تجسس نیروهایش را «شایعه» خواند. اما سلچوک بایراکتار، در بازدید از پردیس دانشگاه استانبول و دیدار با دانشجویان ضمن توضیحات در مورد «موفقیت» این عملیات تجسس مدعی شد:

شاید پهپاد آکینجی تنها پهپاد موجود در جهان است که امکان اجرای چنین عملیاتی در این شرایط را دارد… به دلیل دور بودن محل پرواز، برای اجرای عملیات از ماهواره‌های تُرکست نیز استفاده شد.

این موضوع، پس از آن به اوج رسید که نخستین گزارش «هیئت عالی بررسی ابعاد و علل سانحه بالگرد حامل رئیس جمهوری و هیئت همراه» روز ۳ خرداد ۱۴۰۳ از مرکز ارتباطات ستاد کل نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی ایران منتشر شد و در بند ۵ آن آمده‌بود:

به دلیل پیچیدگی منطقه، مه گرفتگی و درجه حرارت پایین، عملیات تجسس به شب کشیده شده و در طول شب نیز استمرار می‌یابد و در بامداد صبح روز دوشنبه (ساعت ۵ صبح) با کمک پرنده‌های بدون سرنشین (ایرانی) نقطه دقیق محل سانحه مشخص و نیرو‌های زمینی عملیات تجسس در آن نقطه حضور پیدا می‌کنند.

از آن زمان به بعد حساب‌های کاربری موسوم به «ارزشی» و رسانه‌های نزدیک به جمهوری اسلامی با اشاره به جملاتی شبیه به اینکه «بی‌بی‌سی فارسی ثابت کرد که پهپاد ترکیه‌ای نقشی در این تجسس نداشته» در این زمینه اظهار نظر کرده‌اند (لینک، خبر فوری، سایت الف و فرهیختگان).

اما در گزارش بی‌بی‌سی فارسی (دقیقه ۳۹) گفته می‌شود «این مختصاتی است که رسانه‌های ترکیه به عنوان محل سقوط بالگرد معرفی کرده‌اند» و در ادامه این توییت خبرگزاری آناتولی در نمایشگر دیده می‌شود:

اما تا آن زمان و حتی تا زمانی که این گزارش منتشر می‌شود، نمی‌دانیم ترکیه «چه مختصاتی» را به ایران اعلام کرده‌است. بی‌بی‌سی فارسی صراحتا هم این موضوع را در پایان گزارش می‌گوید و هم در تصویر فوق که در اینستاگرام قرار داده شده، نوشته‌است: «مشخص نیست ترکیه مختصات دقیق دیگری به مقامات ایرانی داده‌است یا خیر». در حقیقت اصلا مشخص نیست ترکیه چه مختصاتی به مقامات ایرانی داده‌است.

احتمالا آنچه باعث اشتباه شده، مختصاتی است که در مانیتور پخش زنده دیده می‌شود. اینکه پهپاد در کجا قرار دارد، با اینکه پهپاد دوربینش به کدام سمت، است متفاوت است. پهپاد AKINCI که بالای سر آن محل قرار ندارد و با سامانه Wescam در حال نمایش منطقه‌ای در مقابل است.

سامانه شناسایی Wescam ساخت شرکت کانادایی L3Harris، یکی از تجهیزات و برندهای با کیفیت تجسس در نوع خود مجهز است که قابلیت Geo Pointing دارد. یعنی دوربین روی یک نقطه فوکوس می‌کند و سپس پهپاد در حال حرکت به هر جهتی که بچرخد، دوربین روی آن نقطه متمرکز می‌ماند. 

بنابراین ممکن است در حالی که دوربین این قابلیت را دارد که روی نقطه مورد نظر تمرکز کرده‌است، پهپاد با مانور حول آن، در حال بررسی آن نقطه باشد (لینک).

کارشناسانی هم مدعی شدند که اتفاقا پروفایل پروازی و عبور پهپاد از بالای نقطه سقوط و سپس موضع‌گیری در برابر آن منطقه و سپس «اوج گرفتن و تغییر ارتفاع آن» نشان می‌دهد که پهپاد ترکیه‌ای «راستای» سقوط را نشان می‌دهد هرچند نقطه هدف ۶/۵ کیلومتر با محل سقوط فاصله دارد اما زاویه دید، همان است (لینک).

هنوز مشخص نیست مقامات ترکیه‌ای چه مختصاتی به مقامات ایرانی اعلام کرده‌اند اما اینکه در شبکه‌های اجتماعی مدعی‌شده‌اند «مختصات اعلام شده پهپاد ترکیه‌ای برای محل سقوط بالگرد رئیسی درست نبوده‌ است» غیر قابل اثبات است.

این موضوع برای کاربران ایران از دو جهت خارج از متن هم جدی بود.

۱) یکی اینکه این پهپاد، در پایان ماموریت خود در حالی که صدها هزار نفر به‌طور زنده در حال تماشای پروفایل پروازش بودند، آرم کشور ترکیه را در آسمان کشید (لینک).

۲) دیگر اینکه جمهوری اسلامی ایران در سال‌های اخیر سعی کرده خود را به عنوان قدرت پهپادی معرفی کند (لینک).

همچنین، در نخستین ساعات، برای بعضی افراد و مقامات این شبهه پیش آمده که این پهپاد از نزدیک نقاط حساس نظامی عبور کرده‌است. این ادعاها هم باعث شد عملیات پهپاد ترکیه‌ای در ایران مورد توجه قرار بگیرد (لینک). این ادعاها هم چندان مهم نیستند و بیشتر جنبه تبلیغاتی دارند زیرا:

1. ضمن اینکه مدیر شرکت سازنده پهپاد هم ادعا کرد که ابتدا یک پهپاد مسلح برای این عملیات بلند شد ولی ایران به آن اجازه نداد و سپس جایگزین شد (لینک).
2. و اینکه مسیر ورود پهپاد به کشور با مسیر تردد هواپیماهای تجاری ترکیه‌ای به مقصد تبریز، یکسان است (لینک)،

نتیجه می‌گیریم حداقل به «مسئله امنیتی» حضور پهپاد شناسایی ترکیه‌ای در آسمان ایران فکر شده و حالا اینکه در نهایت تصمیمی گرفته شده که اجازه تجسس به آن بدهند (بایگانی)، ناشی از اطلاعاتی است که ما در اختیار نداریم.