وضعیت عملکرد برنامه‌های توسعه در ایران

آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی روز ۱۵ فروردین ۱۴۰۳ در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی، گفت: «آن‌طور که به بنده گزارش دادند، متوسط عملکرد برنامه‌های گذشته، حدود ۳۵ درصد است.»

رهبر جمهوری اسلامی ادامه داد: «یعنی با زحمت زیاد برنامه تهیه شده و به قانون تبدیل شده، ابلاغ هم شده، [ولی] در طول سالهای گذشته برنامه‌ها به صورت کامل عمل نشده؛ خب این برای کشور خسارت است.»

گزارش رسمی و مدونی از میزان تحقق شش برنامه توسعه در دسترس نیست اما اظهارنظرهایی درباره میزان تحقق برنامه‌های توسعه و گزارش‌هایی از میزان تحقق اهداف برخی برنامه‌های توسعه از جمله برنامه ششم توسعه منتشر شده‌است.

بابک نگاهداری، رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ۱۸ مرداد ماه ۱۴۰۲ با حضور در برنامه تهران بیست، گفته بود: «وقتی میزان تحقق برنامه ششم و قبلی‌ها را بررسی کنیم میزان تحقق نسبی برنامه‌ها حدود ۳۸ درصد و تحقق کامل برنامه‌ها ۹ درصد است.»

نگاهداری دو ماه قبل از آن، در خرداد ماه سال ۱۴۰۲ در نشست خانه گفت‌وگوی دانشگاه آزاد، میزان تحقق برنامه‌های توسعه پیش از برنامه هفتم توسعه را «فقط ۳۰ درصد» ارزیابی و اعلام کرده بود.

رییس مرکز پژوهش‌های مجلس یک سال قبل از این اظهارنظرها در خردادماه سال ۱۴۰۱ با حضور در یک برنامه تلویزیونی، میزان تحقق اهداف برنامه‌های توسعه طی دهه‌های اخیر را «حدود ۳۵ درصد» دانست.

نگاهداری، در اظهارنظر دیگری در تیرماه سال ۱۴۰۱، گفته بود: « فقط ۳۰ تا ۳۵ درصد شش برنامه توسعه گذشته تحقق یافته است.»

مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در مردادماه سال ۱۴۰۱ با انتشار گزارشی میزان تحقق برنامه ششم توسعه و قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور را بررسی کرد، در این گزارش، از متن برنامه ششم توسعه و قانون احکام دائمی ۷۳۲ حکم استخراج شد و پس از بررسی مشخص شد که ۲۶۳ حکم از این تعداد احکام، محقق نشده‌اند.

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، نشانگر تحقق تقریباً ۵۰ درصدی احکام بررسی شده قوانین برنامه توسعه ششم و احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور (۳۵ درصد به نسبت کل برنامه‌ها) بود. در همین گزارش تاکید شده که اگر مراد از تحقق احکام، موفقیت و اجرای کامل و ۱۰۰ درصدی آن احکام باشد، مجموع احکام محقق شده دو قانون مزبور به ۶۳ حکم می‌رسد و میزان درصد احکام محقق شده نیز به ۹ درصد احکام بررسی شده (۶ درصد کل احکام) کاهش می‌یابد.

اما این اعداد و ارقام تحقق در تمام احکام و اهداف شش برنامه توسعه پیشین را شامل نمی‌شود.

دیگر نهادی که در گزارش و همچنین در اظهارنظر مسئولان آن به موضوع تحقق اهداف برنامه‌های توسعه پرداخته، دیوان محاسبات کل کشور است.

دیوان محاسبات در تیرماه سال ۱۴۰۱ از گزارش این نهاد نظارتی وابسته به مجلس از میزان تحقق اهداف برنامه ششم توسعه رونمایی کرد، بر اساس نتایج این گزارش، فقط ۳۰ درصد احکام این برنامه محقق شده است.

با این حال این گزارش هم محدود به عملکرد و کارنامه برنامه ششم توسعه است.

علی خامنه‌ای در سخنرانی اخیر خود در انتقاد از پیگیری برنامه‌های توسعه گفته است: «آن‌طور که به بنده گزارش دادند، متوسط عملکرد برنامه‌های [توسعه] گذشته، حدود ۳۵ درصد است.»

به دلیل پیچیدگی‌های برنامه‌های توسعه و محدودیت دسترسی به داده‌های قابل اطمینان، امکان بررسی مسقل وضعیت برنامه توسعه ششم وجود ندارد، اما گزارش دو سال پیش مرکز پژوهش‌های مجلس تایید می‌کند، تنها ۳۵ درصد از احکام برنامه توسعه ششم و قانون برنامه که این مرکز بررسی کرده، به طور نسبی محقق شده‌اند.

در این گزارش از ۱۰۴۴ حکم برنامه تنها ۷۳۲ حکم بررسی شده‌اند که از این میان ۳۶۳ حکم به طور نسبی «محقق شده» ارزیابی شده‌اند. در این گزارش تاکید شده تنها ۶۳ حکم به طور کامل محقق شده‌اند.

نسبت تحقق به نسبت احکام بررسی شده ۵۰ درصد و به نسبت کل برنامه‌ها ۳۵ درصد و نسبت برنامه‌هایی که به طور کامل محقق شده‌اند کمتر از ۱۰ درصد است.

در ماه‌های گذشته رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس هم میزان تحقق نسبی شش برنامه توسعه را ۳۰، ۳۵ و ۳۸ درصد اعلام کرده است.

بر اساس گزارش دیوان محاسبات کشور نیز ۳۰ درصد از اهداف و احکام برنامه ششم توسعه، محقق شده‌اند.

با این اوصاف فکت‌نامه به این گفته علی خامنه‌ای نشان «نیمه‌درست» می‌دهد.