داستان پرچم سه رنگ ایران و موبد زرتشتی

ویدیویی (لینک بایگانی) در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که در مورد تصمیم‌گیری برای رنگ پرچم ایران بعد از انقلاب ۵۷ توضیحاتی می‌دهد. در این ویدیو تاکید شده که اگر «رستم شهزادی»، موبد زرتشتی و نماینده زرتشتیان در مجلس نبود الان پرچم سه رنگ نداشتیم. البته در این ویدیو نام آقای شهزادی را به اشتباه شهرزادی نوشته‌ شده. در ویدیو آمده «او اولین نفری بود که به صورت شجاعانه مخالفت خود را با تغییر سه رنگ پرچم ایران بعد از انقلاب ۵۷ اعلام کرد»، ویدیو می‌گوید در ابتدا تصمیم نماینده‌ها این بود که پرچم ایران فراموش شود و تا حدودی به تقلید از پرچم پاکستان پرچمی سبز با علامت الله در وسط آن پرچم جدید ایران شود. اما موبد شهزادی نماینده زرتشتیان با این طرح مخالفت کرد، از پرچم سه رنگ دفاع و آن را اینگونه معنی کرد: «قرمز به نماد شهادت، سفید به نماد صلح و سبز به نماد وفور نعمت و آبادانی». در نهایت این ویدیو رای موافق به سه رنگ ماندن پرچم ایران را اثر استدلال رستم شهزادی می‌داند.

مطالبی با محتوای کمابیش مشابه سال‌های پیش هم در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها مطرح شده بود.

به نظر می‌رسد یکی از اولین مطالبی که با این نگاه نوشته شده، مطلبی (لینک بایگانی) به قلم شخصی به نام «دارا رادين» است که گفته می‌شود اولین بار در سال ۱۳۸۸ در سايت مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است. در این نوشته در بازخوانی روند تصويب رنگ پرچم ايران در مجلس خبرگان قانون اساسی نقش رستم شهزادی پررنگ شده‌است.

اما ادعاهای مطرح شده در این ویدیو تا چه اندازه صحت دارد؟ داستان تغییر پرچم ایران بعد از انقلاب ۵۷ چیست؟ آیا تصمیم بر حذف پرچم سه رنگ بود؟ رستم شهزادی چه نقشی در سه رنگ ماندن پرچم ایران داشت؟ آیا او تنها مخالف تغییر رنگ پرچم بود؟

بعد از پیروزی انقلاب ۵۷ در ایران و در دوره زمانی که اعضای مجلس خبرگان قانون اساسی در حال بحث و نهایی کردن اصول قانون اساسی بودند، (۲۸ مرداد تا ۲۴ آبان ۱۳۵۸) یکی از بحث‌های مطرح شده پرچم ایران بعد از انقلاب و تغییرات احتمالی آن بود.

مذاکرات خبرگان قانون اساسی بر سر رنگ و نشان پرچم ایران

در دور اول مذاكرات مجلس خبرگان درباره پرچم هم بر سر رنگ و هم طرح پرچم میان نمایندگان اختلاف‌نظر وجود داشت. این اختلاف نظر و سردرگمی حتی در مورد نهادی که باید طرح را ارائه و نهایی کنند هم وجود داشت و بر سر اینکه دولت این مهم را بر عهده خواهد داشت یا مجلس هم بحث بود. در دور اول این مذاکرات که شرح آن در «مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهائی قانون اساسی جمهوری اسلامی ايران»، جلد اول، صفحه ۶۱۳ آمده، عبدالرحیم ربانی شيرازی، نماينده‌ فارس در مجلس خبرگان قانون اساسی پيشنهاد كرد كه رنگ پرچم ايران به صورت سبز يک‌دست درآيد. استدلال او اين بود كه اين رنگ در طول تاريخ، رنگ شيعه بوده است و می‌تواند نماد جمهوری اسلامی به عنوان تنها حکومت شيعه‌ جهان باشد. این جلسه به نتیجه نرسید و موضوع مسکوت ماند.

در دور بعدی مذاکرات مجلس خبرگان ( همان منبع در جلد آخر مشروح مذاکرات، صفحات ۱۷۶۲ تا ۱۷۶۶) بار دیگر در مورد رنگ پرچم و بر سر اصل ۲۴ با عنوان «پرچم رسمی ايران به رنگ‌های سبز و سفيد و سرخ با علامت مخصوص جمهوری اسلامی» بحث در گرفت.

شرح مذاکرات نشان می‌دهد که مناقشه اصلی باز هم بر سر تغيير نشان شير و خورشيد نبود بلكه مسئله تغيير رنگ پرچم بود. استدلال مخالفان پرچم سه رنگ، اغلب در ادامه استدلال آیت‌الله روح‌الله خمینی در این مورد و زدودن آثار پهلوی از کشور بود. مثلا محمد جواد حجتی کرمانی، نماینده کرمان می‌گفت كه رنگ و طرح پرچم ایران باید از اساس تغيير كند تا نشان دهد كه «ما به طور کلی از نظام گذشته بریدیم و به يك نظام انقلابی رسيديم». اما برخی این استدلال را نمی‌پذیرفتند. سید عبدالله ضیائی نماینده گیلان می‌گفت که پرچم سه رنگ نه متعلق به پهلوی، كه نماد كشور است.

در نهایت نمایندگان زیادی از جمله عبدالکریم هاشمی‌نژاد نماینده مازندران، حسن عضدی نماینده گیلان، رحمت‌الله مقدم مراغه‌ای فعال ملی مذهبی، که علاوه بر پرچم سه رنگ از طرح شير و خورشيد هم دفاع كرد، ضیائی و سید علی اکبر قرشی نماینده آذربایجان غربی از پرچم سه رنگ دفاع كردند. در مقابل هم کسانی مثل حجتی کرمانی و محمد كياوش، نماینده اهواز و آبادان مخالف حفظ پرچم سه رنگ بودند.

هاشمی‌نژاد به عنوان موافق پرچم سه‌رنگ از انتساب يک رنگ خاص (سبز) به اسلام انتقاد کرد و گفت: اگر مردم به پرچم احترام نمی‌گذاشتند به دليل نفرت از پهلوی بود و اصولا قدمت اين سه رنگ به پيش از دوران مشروطيت بازمی‌گردد و نمی‌توان آن را ميراث پهلوی دانست.

یکی دیگر از نمایندگان موافق پرچم سه رنگ موبد «رستم شهزادی» نماينده‌ زرتشتيان ايران در مجلس خبرگان قانون اساسی بود. دفاع پایانی او دقیقا پیش از رای‌گیری نهایی انجام شد. او در دفاع خود، تفسیری شیعی از پرچم سه رنگ ارائه داد که به نظر می‌رسد این تفسیر به مذاق مخالفان مذهبی حذف پرچم سه رنگ هم خوش آمد و آنان را متقاعد کرد او به ارجاع نوشته‌های «مطلبی که شخصی» نوشته بود، گفت:

«فرزندان حضرت علی بن ابيطالب عليه‌السلام كه امام حسن سبزپوش و امام حسين سرخ‌پوش و حضرت عباس سفيد پوش بودند و در تمام شمائل و احادیث به اين سه رنگ مخصوص ظاهر می‌شدند و آنچه در اذهان است سرخی، خبردهنده‌ی شهادت، سفيدی خبردهنده‌ی صلح و كبوتر سفيد پیک صلح بوده و هست. حتی مردگان را در اسلام با پارچه به اين رنگ ملبس می‌كنند و سبز نمونه‌ای از نعمت و آبادانی و بزرگی بوده است و فرزندان بر حق حضرت رسول اكرم كه به نام سيد خوانده می‌شدند شال سبز كه معرف بزرگواری اجدادشان است به كمر می‌بستند.»

پس از پايان دفاع شهزادی، رأی‌گیری از این اصل «پرچم رسمی ايران به رنگ‌های سبز و سفيد و سرخ با علامت مخصوص جمهوری اسلامی» انجام شد و از مجموع ۶۱ رای پرچم سه‌رنگ با پنجاه و نه رأی موافق و دو رأی ممتنع و بدون مخالف به تصويب رسيد.

تغییرات پرچم ایران بعد از انقلاب

پیش از انقلاب بر اساس اصل ۵ قانون اساسی مشروطه « الوان رسمی بیرق ایران سبز و سفید و سرخ و علامت شیر و خورشید» بود. این پرچم و نشان با وجود مخالفت‌ها تا سال ۵۸ باقی ماند.

از همان ابتدای انقلاب و در روز دهم اسفند ۱۳۵۷ روح‌الله خمینی در یک سخنرانی گفت: « بیرق ایران نباید بیرق شاهنشاهی باشد، آرمهای ایران نباید آرمهای شاهنشاهی باشد؛ باید آرم‌های اسلامی باشد.» به دنبال این سخنرانی مسئولان و انقلابیون در صدد تغییر بیرق و اسلامی کردن آن برآمدند.

حدود یک سال بعد از این سخنرانی، مسابقه‌ای از سوی دولت برای ارائه طرح پرچم برگزار شد و اثر فردی به نام صادق تبریزی که خورشیدی با ۲۲ ستاره و ۸ مشت گره‌کرده بود، پذیرفته شد. این اثر در روز ۱۰ بهمن ۱۳۵۸ از سوی شورای انقلاب پذیرفته شد و با افزوده شدن الله اکبر در وسط آن بر روی پرچم ایران و اسکناس‌های اول انقلاب چاپ شد (لینک بایگانی).

با وجود این، عمر این پرچم بسیار کوتاه بود و طرح نشان پرچم کنونی در ۱۵ اردیبهشت ۱۳۵۹ به تصویب شورای انقلاب و در ۱۹ اردیبهشت همان سال به تصویب خمینی رسید (لینک بایگانی). پس از طراحی نشان، نوبت به طراحی کل پرچم رسید که به فردی به نام حمید ندیمی سپرده شد که نشان هم پیشنهاد وی بود.

هر چند در خاطرات هاشمی رفسنجانی (لینک بایگانی) تاکید شده که «در مورد رنگهای سبز، قرمز و سفید مخالفتی نبود» اما نگاهی به مذاکرات مجلس خبرگان رهبری نشان می‌دهد که این اظهار نظر دقیق نیست و بهرحال اختلاف نظری میان نمایندگان بر سر این که پرچم ایران همین سه رنگ باقی بماند یا تغییر کند وجود داشت.

ویدیویی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که می‌گوید اگر «رستم شهزادی»، موبد زرتشتی و نماینده زرتشتیان در مجلس خبرگان قانون اساسی نبود الان پرچم سه رنگ نداشتیم. در ویدیو آمده «او اولین نفری بود که به صورت شجاعانه مخالفت خود را با تغییر سه رنگ پرچم ایران بعد از انقلاب ۵۷ اعلام کرد»، ویدیو می‌گوید در ابتدا تصمیم نماینده‌ها این بود که پرچم ایران فراموش شود و تا حدودی به تقلید از پرچم پاکستان پرچمی سبز با علامت الله در وسط آن پرچم جدید ایران شود. اما موبد شهزادی نماینده زرتشتیان با این طرح مخالفت کرد، از پرچم سه رنگ دفاع و آن را اینگونه معنی کرد: «قرمز به نماد شهادت، سفید به نماد صلح و سبز به نماد وفور نعمت و آبادانی».

با استناد به منابع تاریخی و اسناد موجود بخشی از ادعاهای مطرح شده در این ویدیو درست و بخشی از آن نادرست است. رستم شهزادی نماینده زرتشتیان در مجلس خبرگان قانون اساسی هر چند دفاع موثری در حفظ پرچم سه رنگ انجام داد اما تنها موافق نگاه داشتن این پرچم نبود. نمایندگان زیادی در دفاع از آن حرف زدند، از جمله این نمایندگان؛ عبدالکریم هاشمی‌نژاد نماینده مازندران، عبدالکریم موسوی اردبیلی، حسن عضدی نماینده گیلان، رحمت‌الله مقدم مراغه‌ای فعال ملی مذهبی، که علاوه بر پرچم سه رنگ از طرح شير و خورشيد هم دفاع كرد، عبدالله ضیائی نماینده گیلان و سید علی اکبر قرشی نماینده آذربایجان غربی بودند. از سوی دیگر برخلاف ادعای این ویدیو پیشاپیش تصمیمی برای «فراموش کردن پرچم ایران» وجود نداشت، تاکید هاشمی رفسنجانی در خاطراتش بر اینکه درباره پرچم سه رنگ مخالفتی وجود نداشت، هر چند دقیق نبود، اما نشان می‌داد که عزم جدی‌ یا تصمیمی از سطوح بالا برای حذف پرچم سه رنگ وجود نداشت.

از سوی دیگر ویدیو در بیان استدلال‌های رستم شهزادی اشاره‌ای به ارجاعات او به نمادهای شیعی نکرده که اتفاقا به نظر می‌رسد همین استدلال‌ها مخالفان مذهبی را به حفظ پرچم سه رنگ متقاعد کرده است.

پرچم ایران تا حدود یک سال بعد از انقلاب ۵۷ همان پرچم شیر خورشید باقی ماند. با تاکیدات خمینی درباره تغییر نمادهای پهلوی، بین بهمن ۵۸ تا اردیبهشت ۵۹ پرچم سه رنگی که در میانه آن خورشیدی با ۲۲ ستاره و ۸ مشت گره‌کرده و یک الله‌اکبر طراحی شده بود پرچم رسمی ایران شدو در اردیبهشت ۵۹ پرچم با طرح کنونی تصویب و نهایی شد.

بنابراین فکت‌نامه به این ادعا که «اگر رستم شهزادی (نماینده زرتشتیان در مجلس) نبود بعد از انقلاب پرچم سه رنگ نداشتیم.» نشان گمراه‌کننده می‌دهد.