عکس‌های درست و نادرست از مراسم بزرگداشت استالین در تهران

برخی از کاربران شبکه‌های اجتماعی، تصویر زیر را با عنوان «عزاداری حزب توده برای مرگ استالین در میدان فوزیه تهران» منتشر کرده‌ و در شرح آن نوشته‌اند:

«عجیب اما واقعی!! پنجم مارس (پانزدهم اسفند) سالمرگ یکی از سیاهکارترین دیکتاتورهای تاریخ جهان «ژوزف استالین» یک روز بعد در تهران حزب توده در مرگ او عزاداری کردند!! «به آذین» توده‌ای معروف در کتاب «از هر دری» می نویسد: اين رويداد با «درد و سوگ واقعی همراه بود...»

کاربر دیگری هم همین تصویر را با متنی طولانی تر و به روایت به‌آذین مترجم کتب مختلف در دهه‌های گذشته منتشر کرده و در ادامه نوشته:

«.. در تهران جوانان کراوات سياه بستند و دختران دبیرستانی روبان سياه به سر زدند دو روز بعد، ميتينگ بسيار بزرگی در ميدان فوزيه ترتيب داده شد.سراسر ميدان و مدخل خيابان‌هايی که به آن می پيوندند از مردم موج می‌زد...درگذشت استالين الهام‌بخش شاعران ما نيز شد. و نمی توانست چنين نباشد. مرد بزرگ بود و واقعه بزرگ» … هنوز هم پسمانده‌های متعفن همان خائنان در راستای ضربه به ایران عزیزمان در تکاپو هستند. بسیاری از شکستها و سقوط‌های فرهنگی و ملی و سیاسی ما ایرانیان، بخاطر تاثیر پذیری از تبلیغات ضد ملی چپها و ترویج بی‌وطنی از سوی آنها در پوشش شعارهای دهن پرکن برابری و حقوق ساختگی بوده است.»

ژوزف استالین دبیرکل حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی بود که این کشور را از ۱۹۲۴ تا هنگام مرگش رهبری کرد. او در ۵ مارس ۱۹۵۳ مصادف با ۱۴ اسفند ۱۳۳۱ درگذشت.

این اولین بار نیست چنین ادعاهایی درباره این عکس مطرح می‌شود، جستجو‌های ما نشان می‌دهد دستکم از سال ۱۳۹۴ این عکس با شرح عزاداری حزب توده در میدان فوزیه در شبکه‌های اجتماعی بازنشر شده است.

عکس مربوط به هواداران محمدرضا شاه

جستجو‌های ما نشان می‌دهد که این عکس در سال ۱۹۵۹ یعنی سال ۱۳۳۸ و با عنوان «تظاهرات ایرانیان در تهران در حمایت از شاه» تهیه شده است. زمان دقیق تهیه این عکس مشخص نیست اما عکس‌هایی از محمد رضا پهلوی شاه سابق ایران را در دست تظاهرات کنندگان دید. با توجه به نوشته‌های یکی از پلاکارد‌ها به نظر می‌رسد این تصویر در تجمعی به مناسبت نوزدهمین سال‌روز تاجگذاری محمدرضا شاه تهیه شده است. با دقت در تصویر می‌توان عکس‌هایی از محمد رضا پهلوی را در دست تظاهرات کنندگان دید. همچنین کلمه شاد‌باش بر روی یکی از پارچه‌نویسی‌ها دیده می‌شود که اصولا کاربردی در مراسم عزا ندارد.

آیا حزب توده مراسم عزاداری برای استالین برگزار کرده است؟

در جلد دوم کتاب «چپ در ایران- کادرهای حزب توده به روایت اسناد ساواک» به تجمعی که در ساعت ۱۵:۰۰ روز دوشنبه ۱۸ اسفند ۱۳۳۱ از طرف «جمعیت مبارزه با استعمار و هواداران صلح» در «میدان فوزیه تهران» به مناسبت درگذشت استالین برگزار شده، اشاره شده است:

«از طرف جمعیت مبارزه با استعمار و هواداران صلح به مناسبت درگذشت ژنرالیسم استالین در ساعت ۱۵ امروز دوشنبه ۱۸ اسفند ماه مجلس تذکری در میدان فوزیه برپا و برحسب دعوت قبلی عده زیادی از افراد و اعضاء منتسب به احزاب و دستجات چپی با شعارهای پارچه که در آنها را پارچه سیاه گرفته و در وسط عکس استالین را نصب نموده بودند در محل مزبور حاضر و بلندگویی هم قبلاً به تیر چراغ برق نصب و در ساعت ۱۵ یکی از افراد منتسب به جمعیت مبارزه با استعمار سه دقیقه سکوت اعلام سپس آقای خدابنده و قدوه از طرف جمعیت مذکور مهندس میرهادی از طرف جمعیت ایرانی هواداران صلح و بانو علوی از طرف حزب زنان و قربانیان نماینده سندیکای کارگران و محمد شریفی و محمد یزدی از طرف انجمن دهقانان ضمن ابراز تأثر درگذشت استالین در اطراف خدمات وی بیاناتی ایراد در ساعت ۱۹:۳۰ سخنرانی خاتمه یافت و پس از پخش اعلامیه هایی متفرق و ضمن سخنرانی‌ها نسبت به دولت و سایر جریانات مطالبی اظهار نشده است سه نفر اعضای سفارت شوروی از بدو اجتماع در محل مزبور حاضر و به وسیله یک نفر مترجم از متن سخنرانی مستحضر و در خاتمه با اتومبیل مراجعت کردند. در تمام مدت مامورین انتظامی مراقب انتظامات بوده و اتفاقی رخ نداده است. اصل فوت استالین»

فریدون خاوند اقتصاددان، تحلیلگر و استاد اقتصاد در فرانسه در سال ۱۳۹۱ در مقاله‌ای در رادیو فردا آنچه را که به عنوان نقل قول از کتاب «از هر دری» نوشته «به‌آذین» آمده تایید کرده است:

«برای توده‌ای‌های ايران و هواداران آنها نيز مرگ استالين فقدانی بزرگ بود. در کتاب «از هر دری»، م.ا. به‌آذين می‌نويسد که اين رويداد با «درد و سوگ واقعی همراه بود... در تهران جوانان کراوات سياه بستند و دختران دبيرستانی روبان سياه به سر زدند. دو روز بعد، ميتينگ بسيار بزرگی در ميدان فوزيه ترتيب داده شد. سراسر ميدان و مدخل خيابان‌هايی که به آن می‌پيوندند از مردم موج می‌زد... درگذشت استالين الهام بخش شاعران ما نيز شد. و نمی توانست چنين نباشد. مرد بزرگ بود و واقعه بزرگ.» به آذين تا آنجا پيش می‌رود که مرگ استالين را يکی از دلايل پيروزی شاه در رويدادهای بيست و هشتم مرداد ۱۳۳۲ [می‌خواند]: «مرگ استالين در چهاردهم اسفند ۱۳۳۱ ميدان را برای هجوم امپرياليسم آمريکا خالی گذاشت، چنان که در کمتر از شش ماه تارهای توطئه به کارگردانی آلن دالس رييس سازمان سيا، و برادر فاستر دالس، به گرد ايران و جنبش ملی ما تنيده شد و به نتيجه رسيد.»

یک عکس دیگر؛ هواداران استالین در تهران

تصویر دیگری پیش‌تر در وب‌سایت مشروطه ایرانی در سال ۱۳۹۱ با عنوان «تظاهرات حزب توده در تهران در اندوه مردن استالین اسفند ۱۳۳۱» منتشر شده است. ما از تاریخ دقیق تهیه این عکس اطلاعی نداریم اما آنچه مشخص است در این عکس حداقل ۵ قاب عکس از استالین و نوشت‌هایی در وصف او در دستان تجمع‌کنندگان دیده‌ می‌شود تردیدی نیست که این تجمع مربوط به گروه‌های چپ‌گرای ایرانی و طرف‌داران استالین در ایران است.

در شبکه‌های اجتماعی تصویری با عنوان مراسم عزاداری حزب توده برای استالین منتشر شده است. جستجو‌های ما نشان می‌دهد که این تصویر در واقع متعلق به تجمع هواداران شاه در تهران در سال ۱۹۵۹ است؛ احتمالا جشن نوزدهمین سال‌روز به قدرت‌رسیدن محمدرضا شاه در سال ۱۳۳۸ است و ربطی به مرگ استالین ندارد. با وجود این می‌دانیم که در کتاب چپ در ایران-کادرهای حزب توده به روایت اسناد ساواک، شرح تجمعی که در روز اسفند ۱۳۳۱ به یاد استالین در میدان فوزیه تهران برگزار شده آمده است. این تجمع را «جمعیت مبارزه با استعمار» و از هواداران شاخه‌های حزب توده برگزار کرده است و در آن حضار با شعارهایی بر روی پارچه، پارچه‌های سیاه و عکس‌های استالین حضور داشته‌اند.