زمینه مشارکت برای اشخاص و گروه‌های سیاسی در انتخابات مجلس دوازدهم

هادی طحان‌نظیف عضو حقوقدان و سخنگوی شورای نگهبان، روز ۲۰ بهمن ۱۴۰۲ با حضور در بخش خبری ساعت ۱۴ سیمای جمهوری اسلامی، گفت: «زمینه مشارکت برای همه اشخاص و گروه‌های سیاسی در انتخابات مجلس دوازدهم فراهم است». او با بیان اینکه ۷۳ درصد داوطلبان انتخابات مجلس دوازدهم تایید صلاحیت شده‌اند، گفت: «به ازای هر کرسی مجلس، بیش از ۵۱ نفر نامزد هستند و می‌توانند با هم رقابت کنند. مشارکت برای همه گروه‌ها و رویکردهای سیاسی فراهم شده و می‌توان شاهد انتخابات پرشور و رقابتی بود.»

برخورداری از حق انتخاب شدن از نگاه قانون در ایران

قبل از بررسی این موضوع که آیا زمینه مشارکت برای همه اشخاص و گروه‌های سیاسی در انتخابات مجلس دوازدهم فراهم است یا خیر،‌ باید پاسخ دهیم که آیا اساسا قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی مشارکت همه اشخاص و گروه‌های سیاسی را در انتخابات پذیرفته است؟ برخلاف اصول و معیارهای مصوب سازمان بین‌المجالس که تصریح دارد:

• همه شهروندان باید حق انتخاب شدن و فرصت مساوی برای تبلیغ نامزدی خود داشته باشند؛
• همه شهروندان حق دارند به تنهایی یا به همراه دیگران حزب و سازمان سیاسی برای رقابت در انتخابات تشکیل دهند؛
• همه افراد جامعه حق دارند بدون مزاحمت اظهارنظر سیاسی کنند؛ آزادانه در سراسر کشور برای انتخابات تبلیغ کنند و در شرایط مساوی و برابر با سایر احزاب سیاسی رقابت کنند؛
• همه کاندیداها و احزاب سیاسی، باید فرصت برابر در دسترسی به رسانه‌ها برای طرح دیدگاههای خود را داشته باشند؛
• همه افراد و احزاب سیاسی حق دارند که تحت حمایت قانون در برابر نقض حقوق سیاسی و انتخابی باشند؛
• محدودیت‌های قانونی نباید در تناقض با تعهدات بین‌المللی دولت‌ها و نباید به گونه‌ای اعمال شود که با اصل عدم تبعیض نژادی، جنسیتی، زبانی، دینی و عقیدتی مغایر باشد؛

قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی، حق انتخاب شدن را از آن افرادی می‌داند که:

• التزام عملی به اسلام، قانون اساسی، جمهوری اسلامی و ولایت فقیه داشته باشد؛
• مدرک تحصیلی فوق‌لیسانس به بالا داشته باشد؛
• سابقه پنج سال فعالیت اجرایی، آموزشی، پژوهشی یا قضایی در بخش دولتی، عمومی و غیرعمومی داشته باشند؛ شرایطی که حق برابر کاندیداتوری را از بسیاری از شهروندان سلب می‌کند.

ضمن اینکه غیرمسلمانان فقط می‌توانند هم کیشان خود را در مجلس نمایندگی کنند، آن هم به شرطی که پیرو یکی از ادیان به رسمیت شناخته شده در قانون اساسی باشند.

از سوی دیگر از آنجا که فعالیت حزبی نیز تنها برای کسانی مجاز شناخته شده که معتقد به آرمان‌های جمهوری اسلامی باشند و مشی سیاسی، اهداف، برنامه‌های آنها مطابق اصول اداره کشور و خط مشی کلی نظام جمهوری اسلامی ایران باشد، همه آحاد جامعه اجازه فعالیت سیاسی و تشکیل حزب سیاسی برای فعالیت انتخاباتی ندارند.

پیروان اقلیت‌های دینی به رسمیت شناخته شده نیز تنها در جهت حل مشکلات و بررسی مسایل دینی، فرهنگی، اجتماعی و رفاهی خود می‌توانند فعالیت کنند.

بنابراین واضح است که اساسا قانون انتخابات و قانون تشکیل احزاب، اجازه نمی‌دهد همه افراد جامعه از حق انتخاب شدن برخوردار باشند و وقتی همه افراد و گروه‌های سیاسی حق انتخاب شدن ندارند طبیعتا هواداران آنها نیز کاندیدایی برای انتخاب کردند ندارند. حتی بسیاری از احزابی که پیشتر در انتخابات مجلس شورای اسلامی نقشی فعال داشته‌اند مثل نهضت آزادی ایران، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، جبهه مشارکت ایران اسلامی و مجمع روحانیون مبارز، اکنون به کلی از انتخابات کنار گذاشته شده‌اند. پس به طور کلی ادعای مهیا بودن زمینه مشارکت برای همه افراد و گروه‌های سیاسی در انتخابات ادعایی بی‌اساس است.

روند ردصلاحیت‌ها در انتخابات مجلس

بر اساس آنچه تا کنون در انتخابات این دوره مجلس اتفاق افتاده، حتی همه احزاب و گروه‌های سیاسی دارای مجوز فعالیت سیاسی، هم در انتخابات کاندیدای تایید صلاحیت شده ندارند. این گروه‌ها تنها در چند حوزه انتخابیه کاندیدا دارند و می‌توانند فعالیت کنند، ولی در اکثر حوزه‌های انتخابیه امکان مشارکت و رقابت انتخاباتی ندارند، مگر اینکه با حمایت از کاندیداهای غیرحزبی و کمتر شناخته شده مستقل، وارد رقابت با اصولگرایان شوند.

پس می‌توان گفت:

۱- رد صلاحیت ده هزار کاندیدای انتخابات مجلس دوازدهم، خود محکم‌ترین ادله در رد این ادعاست که زمینه مشارکت برای همه اشخاص در انتخابات فراهم است. رئیس ستاد انتخابات اعلام کرده حدود ۲۵ هزار نفر در انتخابات ثبت‌نام کرده‌اند و سخنگوی شورای نگهبان نیز می‌گوید حدود ۱۵ هزار نفر تایید صلاحیت شده‌اند؛ یعنی ۱۰ هزار نفر امکان مشارکت در انتخابات و برخورداری از حق انتخاب شدن را ندارند.

۲-بررسی اسامی تایید صلاحیت شدگان نشان می‌دهد که بسیاری از گروه‌های سیاسی امکان مشارکت در انتخابات را ندارند، چون کاندیداهای آنها تایید صلاحیت نشده و تعدادی از احزاب سیاسی غیر اصولگرا، تنها در تعداد محدودی از حوزه‌های انتخابیه امکان رقابت با اصولگرایان را دارند و در سایر حوزه‌ها از امکان رقابت با کاندیدای حزبی و همسو، محروم هستند و اگر بخواهند وارد رقابت با اصولگرایان شوند باید در میان کاندیداهای کمتر شناخته شده و مستقل، افرادی پیدا کنند که قادر به رقابت با کاندیدای جریان رقیب باشند.

- بیانیه جبهه اصلاحات و اظهارات برخی چهره‌های شناخته شده حزبی، بیانگر مهیا نبودن شرایط مشارکت در انتخابات مجلس دوازدهم حتی برای گروه‌هایی است که در ایران مجوز فعالیت سیاسی دارند و بسیاری از آنها در گذشته، در حکومت بوده‌اند.

جبهه اصلاحات ایران:

«ما به‌عنوان مجموعه احزاب و شخصیت‌های اصلاح‌طلب در جبهه اصلاحات ايران، اعلام می‌کنیم که متاسفانه امکان ارائه فهرست در انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان در تهران را نداریم.»

حزب اتحاد ملت ایران اسلامی:

«حزب اتحاد ملت ایران اسلامی در تهران و سایر استان‌ها و شهرستانها، هیچ کاندیدایی نداشته و از هیچ نامزدی حمایت نخواهد کرد.»

جبهه اصلاحات استان کهگیلویه و بویراحمد:

«در شرایط فعلی حضور نمایشی و قومیت گرایانه را مردود قلمداد کرده و طبعاً در انتخاباتی تهی از معنا، غیرمنصفانه و غیرموثر در اداره کشور توصیه ای ندارد و ضمن احترام به همگان “جبهه اصلاحات استان کهگیلویه و بویراحمد در هیچ یک از حوزه های انتخابیه استان لیستی ارائه نخواهد داد.»

شورای هماهنگی احزاب اصلاح طلب استان فارس:

«امکان ارائه لیست در انتخابات برای احزاب اصلاح طلب این استان میسر نیست. هر گونه لیستی که با نام و عنوان اصلاح طلبی منتشر شود و یا به احزاب اصلاح طلب منتسب گردد، قویا تکذیب خواهد شد.»

«مجید انصاری»، عضو مجمع روحانیون مبارز:

«برخی از احزاب اصلاح‌طلب اصلا هیچ‌کس برایشان نمانده که لیست بدهند.»

«مصطفی کواکبیان»، دبیر کل حزب مردم‌سالاری:

«از لیست ۱۰۰ نفره حزب مردم سالاری، فقط ۲۶ نفر تایید شدند.»

«اسماعیل گرامی‌مقدم»، سخنگو حزب اعتماد ملی:

«تنها ۲۵-۲۰ چهره اصلاح‌طلب در سراسر کشور تایید صلاحیت شده، طبیعی است که با این تعداد نمی‌توان توقع داشت که لیستی توسط جریان اصلاحات بسته شود.»

- «جواد هروی»، سخنگو حزب اعتدال و توسعه:

«بسیاری از اعضای شورای مرکزی، دفتر سیاسی و دبیران استانی ما متاسفانه ردصلاحیت شدند و این مساله تا حدی است که ما کاندیدایی برای اعلام نخواهیم داشت. ما حدود ۲۰۰ نفر را در کل کشور مشخص کرده بودیم که این افراد در ردصلاحیت‌ها به زیر ۱۰۰ نفر کاهش پیدا کردند.»

رسول منتجب‌نیا دبیرکل حزب جمهوریت ایران اسلامی:

«ما کاندیدای خاصی در انتخابات نداریم فقط یکی دو نفر از حزب ما تایید شده‌اند و سایر اعضای حزب تاییدصلاحیت نشده‌اند. ما بنای ائتلاف با سایر احزاب را نداریم و داوطلب تایید صلاحیت شده‌ای هم نداریم که لیست بدهیم.»

حسام الدین آشنا، مشاور حسن روحانی:

«آیا انتخابات هم مانند جشنواره فیلم فجر است که رقابت میان سوره و اوج و فارابی باشد؟»

پیشتر مجید انصاری عضو مجمع روحانیون مبارز نیز در دیدار فعالان سیاسی با ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور، با انتقاد از اصلاحیه جدید قانون انتخابات و منوط شدن ثبت‌نام در انتخابات، به انجام پیش ثبت‌نام، خواستار اصلاح قانون انتخابات با قید دو فوریت شده بود تا با لغو این شرط، افرادی که پیشتر مردد بوده و ثبت‌نام نکرده‌اند، بتوانند در انتخابات ثبت‌نام کنند.

او در این نشست گفت: «در غیر این صورت ما اصلاح‌طلبان در انتخابات اسفند ۱۴۰۲ باید برای رقبای خود تبلیغ کنیم زیرا دوستان اصلاح‌طلب ما ثبت‌نام نکرده‌اند». پیشنهادی که نشان می‌داد چهره‌های شاخص اصلاح‌طلب، عموما از ثبت نام خودداری کرده، چرا‌که فضا را برای رقابت سیاسی مهیا نمی‌دیده‌اند، بنابراین به نظر می‌رسد رقابت در انتخابات مجلس دوازدهم بیشتر یک رقابت درون گروهی است تا یک رقابت جدی میان سه جریان سیاسی درون حاکمیت یعنی اصول‌گرا، اصلاح‌طلب و اعتدال‌گرا.

هادی طحان‌نظیف، عضو حقوق‌دان و سخنگوی شورای نگهبان می‌گوید: «زمینه مشارکت برای همه اشخاص و گروه‌های سیاسی در انتخابات مجلس دوازدهم فراهم است.»

این گفته فاصله زیادی با واقعیت دارد. نگاهی به قوانین انتخابات در ایران نشان می‌دهد اشخاص و گروه‌های زیادی، عملا امکان کاندیدا شدن را ندارند زیرا شرط حضور در انتخابات به عنوان نامزد انتخاباتی، التزام عملی به اسلام، مدرک تحصیلی فوق‌لیسانس به بالا، سابقه فعالیت‌های اجرایی است. غیرمسلمانان فقط می‌توانند هم‌کیشان خود را در مجلس نمایندگی کنند؛ آن هم به شرطی که پیرو یکی از ادیان به رسمیت شناخته شده در قانون اساسی باشند.

به جز قوانین، فرایند ردصلاحیت‌ها در انتخابات مجلس دوازدهم نیز نشان می‌دهد به جز بخش قابل توجهی از گروه‌های سیاسی و عقیدتی، بخش زیادی از نامزدهای احزاب مجوزدار نیز نتوانسته‌اند در این انتخابات، کاندیدا شوند. تا کنون حدود ۱۰ هزار نفر در انتخابات مجلس دوازدهم، ردصلاحیت شده‌اند.

فکت‌نامه به این ادعای سخنگوی شورای نگهبان نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.