ادعای نادرست خبرگزاری ایرنا درباره کاهش نرخ رشد نقدینگی و پایه پولی

خبرگزاری رسمی دولت، ایرنا با انتشار گزارشی، مدعی «کاهش معدل دو شاخص تورم‌ساز به کمترین رقم ۴ سال اخیر» شده است.

منظور از دو شاخص تورم‌ساز، «نقدینگی» و «پایه پولی» است، اما اینکه چرا ایرنا به جای تحلیل روند تغییرات نقدینگی و پایه پولی، معدل (میانگین) این دو شاخص را بررسی کرده، چندان روشن نیست. به طور معمول میانگین این دو شاخص بیانگر نکته خاصی نیست و به طور معمول مورد توجه صاحب‌نظران اقتصادی قرار نمی‌گیرد.

ارتباط دو متغیر پولی پایه پولی و نقدینگی با شاخص ضریب فزاینده، تحلیل می‌شود که نشان دهنده میزان خلق پولی است که سیستم بانکی به ازای هر واحد پول بانک مرکزی ایجاد می‌کند.

به این معنا هر یک واحد پول بانک مرکزی که تغییرات آن در آمار پایه پولی بروز می‌کند به اندازه ضریب فزاینده که قدرت و توان خلق پول در سیستم بانکی است به نقدینگی تبدیل می‌شود.

روند تغییرات نقطه به نقطه دو متغیر نقدینگی و پایه پولی از ابتدای سال ۱۳۹۹ تا پایان آذرماه ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که رشد نقطه به نقطه نقدینگی در این دوره ۴۸ ماهه، از ۲۶.۲ درصد در آبان ۱۴۰۲ به عنوان کمترین میزان رشد سالانه تا ۴۲.۸ درصد در مهرماه ۱۴۰۰ به عنوان بالاترین رشد نقطه به نقطه در این بازه زمانی در نوسان بوده است، میانگین ساده نرخ رشد نقدینگی در این ۴۸ ماه ۳۵.۳ درصد بود.

روند تغییرات پایه پولی در همین بازه زمانی نشان می‌دهد که این متغیر پولی در ماه‌هایی هم‌راستا با نقدینگی در نوسان بوده و در دوره‌هایی واگرا با نقدینگی تغییر کرده‌است، در این ۴۸ ماه، پایین‌ترین نرخ رشد نقطه به نقطه پایه پولی در دی ماه ۱۳۹۸ رقم خورد که رشد نقطه به نقطه پایه پولی در آن ماه ۲۵.۹ ثبت شد، بالاترین نرخ رشد سالانه پایه پولی در این بازه زمانی نیز با ثبت رقم ۴۵ درصد به فروردین ماه ۱۴۰۲ مربوط بود. میانگین ساده نرخ رشد نقطه به نقطه پایه پولی در این دوره، ۳۴.۱ درصد بود.

اما ضریب فزاینده نیز در این ۴ سال روند یکسانی را دنبال نکرده و فراز و نشیب‌هایی را در این ماه‌ها دنبال کرده است.

در واقع تغییرات ضریب فزاینده بیانگر ارتباط دو متغیر پولی مورد بحث است اینکه رشد توان بانک‌ها در خلق پول چگونه باعث شده تا پایه پولی با سرعت و توان بالاتری به نقدینگی بدل شود یا اعمال محدودیت در فعالیت بانک‌ها و محدود کردن آنها در خلق پول به چه ترتیبی سرعت تبدیل پایه پولی به نقدینگی را کندتر کرده است.

در ۴۸ ماه بررسی شده پایین‌ترین رقم ضریب فزاینده ۶.۸۸۷ بوده که در فروردین ماه ۱۳۹۹ رقم خورده است، بالاترین رقم ضریب فزاینده نیز در شهریور ماه ۱۴۰۱ به ثبت رسید. ضریب فزاینده در این ماه ۸.۱ بوده به این معنا که هر یک واحد پول بانک مرکزی که در رقم کل پایه پولی تجلی یافته ۸.۱ واحد به نقدینگی افزوده است.

در ماه‌هایی که ضریب فزاینده عدد بزرگی بوده، حتی روند کاهشی رشد پایه پولی منجر به همگرایی تغییرات نقدینگی با این کاهش نشده است. میانگین ساده ارقام ضریب فزاینده در این چهار سال به ۷.۵۶ رسید.

خبرگزاری ایرنا در گزارشی نوشته است: «کاهش معدل دو شاخص تورم‌ساز [نقدینگی و پایه پولی] به کمترین رقم ۴ سال اخیر» شده است.

اولا معدل‌‌ یا میان‌گیری از نقدینگی و پایه پولی،‌پدیده متداول نیست. برای سنجش متغیرهای پولی و ارتباط میان نقدینگی و پایه پولی از شاخص‌های دیگری مانند «ضریب فزاینده» استفاده می‌شود.

دوم، طبق داده‌های بانک مرکزی، نه «ضریب فزاینده»، نه «نرخ رشد پایه پولی» و نه حتی شاخص ابداعی خبرگزاری ایراناِ، یعنی «معدل رشد نقدینگی و پایه پولی»، به پایین‌تر حد ۴ سال گذشته نرسیده است.

تنها شاخصی که پایین‌ترین حد چهار ساله آن در دولت ابراهیم رئیسی ثبت شده، نرخ رشد نقدینگی در آبان ۱۴۰۲ است.

در چهار سال گذشته پایین‌ترین نرخ رشد پایه پولی ۲۵/۹ درصد در دی ۱۳۹۸ است. در آذر ۱۴۰۲ این نرخ ۳۳/۵ درصد اعلام شده است.

ضریب فزاینده نشان دهنده توان سیستم بانکی در خلق پول است. به این صورت که هر یک واحد افزایش پایه پولی در بانک مرکزی، به اندازه ضریب فزاینده باعث به نقدینگی اضافه می‌شود.

در چهار سال گذشته کمترین ضریب فزاینده در فروردین ۹۹ و بیشترین در شهریور ۱۴۰۱ به ثبت رسیده است.

با این اوصاف فکت‌نامه این ادعای روزنامه ایران را که «معدل نقدینگی و پایه پولی به کمترین رقم ۴ سال اخیر رسیده است» معتبر نمی‌داند و به آن نشان نادرست می‌دهد.