پری دریایی، ادعای شاخ‌داری که هرچند وقت یکبار تکرار می‌شود

اخیرا در شبکه‌های اجتماعی ویدیوهایی منتسب به پری دریایی منتشر شده و کاربرانی با ارسال آن برای فکت‌نامه خواهان بررسی آن شده‌اند:

در مجموعه بالا پنج ویدیوی متفاوت دیده می‌شود. این‌طور به نظر می‌رسد که انگار شواهد متعددی در نقاط مختلف، از وجود موجودی عجیب حکایت می‌کند؛ جان‌داری با بالاتنه‌ای شبیه به انسان و پایین‌تنه‌ای شبیه ماهی. در تصاویر این‌‌طور به نظر می‌رسد که این موجود، ظاهری لزج با رنگی متغیر از صورتی تا خاکستری دارد و در کنار ساحل رودخانه یا دریاچه‌ای دیده شده‌است. نحوه تصویربرداری، زوم‌کردن، حرکت دوربین و سایر اتفاقاتی که منجر به «کشف این موجود» شده ممکن است این تصور را به وجود آورد که یک فیلم‌بردار آماتور یا رهگذر، در حال ثبت واقعه‌ای مستند است.

آیا تصاویر پری دریایی، واقعی است؟

خیر، این تصاویر ساختگی است. ما ابتدا از ویدیوی اول، اسکرین‌شاتی گرفتیم و آن را در گوگل و یاندکس، جستجوی معکوس کردیم. از نتایج متوجه شدیم همین ویدیو در سال گذشته در فضای غیر فارسی زبان در شبکه‌های اجتماعی شایع شده‌بود. در بین کامنت‌های آن پست‌ها هم کاربرانی به منشا اصلی ویدیو اشاره کرده‌بودند. دو ویدیوی زیر در اکانت JJPD Producciones در یوتیوب در تابستان سال ۱۴۰۰، منتشر شده و جالب اینکه همه پنج ویدیو بالا در همین دو مجموعه قرار دارد. البته در بین دو ویدیوی زیر، چند تصویر دیگر از پری دریایی هم دیده می‌شود:

در توضیحات هر دو ویدیو صراحتا ذکر شده که اینها «تصاویر تخیلی هستند که توسط سازندگان برای سرگرمی و با تکنیک‌های CGI (تصویر تولید شده توسط کامپیوتر) ساخت شده‌اند.» سازندگان این ویدئوها، خوزه خواکین پرز (Jose Joaquin Perez) و جیمی خوزه پرز (Jimmy Jose Perez) دو اینفلوئنسر یوتیوب اهل نیکاراگوئه هستند که کانال JJPD Producciones (و کانال‌هایی مشابه) را اداره می‌کنند. آنها این ویدیوها را برای نمونه کار برای نمایش توانایی‌های‌شان عرضه کرده‌اند. در کانال‌های آنها می‌توان تصاویر مشابه زیادی را از موجودات فراطبیعی یا فراهنجاری (Paranormal) مشاهده کرد که همه با تکنیک‌های کامپیوتری CGI ساخته شده‌اند.

از «پری دریایی» چه می‌دانیم؟

سازندگان این ویدیوها اذعان کرده‌اند که آنچه در این ویدیو به نمایش درآمده «سیرن» (Siren) است، نه «پری دریایی» (Mermaid). سیرن و پری دریایی، در حقیقت دو پدیده متفاوت در بین موجودات فراهنجاری هستند که در نهان‌جاندار شناسی به آنها پرداخته می‌شود.

«نهان‌جاندار شناسی» (Cryptozoology) یکی از شاخه‌های علوم غریبه - حاشیه‌ای (Fringe) و خفیه (Occult) است که به مطالعه این پدیده‌ها می‌پردازد. در علم به مجموعه این ادعاها، پدیده‌های فراهنجار (Paranormal) می‌گویند. علوم خفیه ریشه‌های تاریخی یکسانی با علم مدرن دارد و گاهی حتی هر دو از یک سردابه در کمبریج ریشه گرفته‌اند (اشاره به این مثال معروف تاریخی که سر آیزاک نیوتن از بنیانگذاران علم مدرن، بخش عظیمی از عمر خود را صرف مطالعه علوم خفیه کرد و به‌خصوص به عنوان مدیر ضرابخانه سلطنتی بریتانیا به‌دنبال راهی برای تبدیل مس به طلا بود).

«نهان‌جاندار شناسی» در علوم خفیه در ظاهر تلاش می‌کند معادل «زیست‌شناسی جانوری» در علوم مدرن باشد، مانند «کیمیاگری» که تلاش می‌کند خود را چیزی معادل «شیمی»، «جادوگری» معادل «فیزیک»، «عطاری» به جای «داروسازی»، «طب سنتی و جایگزین» به جای «پزشکی شاهد-محور مدرن» و … نشان دهند.

«نهان‌جاندار شناسی» شبیه «شبه‌باستان‌شناسی» فون‌دنیکن است؛ شبه‌نظریه‌پرداز «ارابه خدایان» که به مطالعه فضانوردی باستانی، ردپای فرازمینی‌ها در اهرام مصر و سازه‌های باستانی نازکا و آتلانتیس و … می‌پردازد. اتفاقا این دو شاخه، این روزها در لبه «شبه‌علم فراهنجار» به هم رسیده‌اند؛ جایی که «اجساد و ساختار بدن و نحوه زیست موجودات فضایی مومیایی شده» مطالعه می‌شود. این شاخه هم معادل حوزه بین‌شاخه‌ای «زیست‌اختر شناسی» (Astrobiology) در دنیای علوم واقعی است! فکت‌نامه پیش از این یک مورد مشهور جهانی، از این حوزه بین رشته‌ای شبه‌علم را در دو مقاله متفاوت بررسی کرده‌بود:

«نهان‌جاندار شناسی» به مطالعه آن دسته از جانوران می‌پردازد که اصطلاحا «نهان‌جاندار» (Cryptid) نامیده می‌شوند، موجوداتی که تاکنون از دست محققان نهان مانده‌اند؛ از یتی و پاگنده و مرد مارمولکی و هیولای دریاچه نس تا بسیاری از جانوران مشهور در تاریخ ادبیات که در مجموعه‌هایی مانند آثار ادبی یونان باستان، عهدین و یا حتی ارباب حلقه‌ها و هری پاتر دیده می‌شوند؛ مانند باسیلیسک، یونیکورن، سنتور، اژدها، لویاتان، گریفین، هیپوگریف، شیردال، مرغ طوفان، فرشته، بختک، گرگینه، جن خانگی و غیره.

مسائلی همچون رژیم غذایی اورک‌ها، نحوه تنفس سیرن‌ها، آمیزش جنسی غول و انسان (هاگرید)، طرز نگه‌داری درست تخم اژدها، متابولیسم خون‌آشام و … از زیرشاخه‌های مطالعاتی «نهان‌جاندار شناسی» است. از میان مشهورترین نهان‌جانداران ایرانی می‌توان به «سیمرغ» اشاره کرد. همچنین «لاماسو» (گاو بالدار) در دروازه ملل تخت‌جمشید نیز از دیگر نهان‌جانداران تمدن‌های حوزه بین‌النحرین است. این شاخه، شعبه اسلامی هم داشته و در حوزه‌های علمیه شیعه نیز مطالعه می‌شده؛ به عنوان مثال شیخ طوسی در کتاب تفسیری خود تبیان به زیست جانوری پرداخته است اما نهان‌جاندار شناسی آنچنان که در اروپای قرون وسطی توسعه پیدا کرد در کمتر جای دیگر دنیا به آن پرداخته شد. گفته می‌شود گزارش‌های دست اولی در این باره در آرشیو سری واتیکان (ARCHIVUM SECRETUM APOSTOLICUM) نگه‌داری می‌شود.

در طبقه‌بندی «نهان‌جانداران» (Animalia Paradoxa) که شبیه «طبقه‌بندی لینه» (Taxonomy) در زیست‌شناسی واقعی است، در زیرمجموعه نهان‌آب‌زیان (Aquatic Creatures) دسته‌ای با نام «مردمان دریایی» (Merpeople یا Merfolk) وجود دارند که ویژگی آنها این است که بالاتنه‌شان بسیار شبیه انسان است. به خصوص سری دارند که با یک گردن از بدن جدا شده و دو دست در دو طرف بدن دارند. اما از میانه بدن به پایین، ماهی هستند و در آب مانند ماهی شنا می‌کنند. «مردمان دریایی» به چند دسته تقسیم می‌شوند: پری دریایی (Mermaid)، دریامرد (Merman)، ایرلندی (Merrow)، اسکاتلندی (Selkie) و سیرن (Siren).

هرچند «نهان‌جاندار شناسی» یک ادعای شبه علمی بدون شاهد و مدرک است و اصولا از نظر علمی باطل است، اما یک خرده فرهنگ با ارزش است که عموما ریشه در افسانه‌ها و روایات محلی و قومی و قبیله‌ای دارد و برای همین حفظ و نگه‌داری این میراث غیر ملموس بشری، ارزشمند است. از حمدالله مستوفی در «نزهه‌القلوب» در قرن هشتم هجری تا منیرو روانی‌پور در «کنیزو» در دوران معاصر، افسانه‌های زیادی از «مردم آبی» که نهان‌جاندارانی شبیه پری دریایی، ساکن جزایر خلیج فارس هستند، نقل شده‌است.

کریپتوزولوژیست‌های مشهوری در دنیا از طریق رسانه‌ها مشهور شده‌اند که هنوز فعال هستند. آنها موزه و کتابخانه هم دارند، اما خب هیچ شاهد قابل راستی‌آزمایی تاکنون ارائه نشده که این ادعاها را پشتیبانی کند. پری دریایی یا سیرن واقعی نیست و شاهدی برای آنها وجود ندارد.

بنابراین فکت‌نامه به «ویدیوهای پری دریایی» نشان شاخ‌دار می‌دهد زیرا هم ساختگی است و هم اینکه پری دریایی یا سیرن، واقعی نیستند و شاهدی بر واقعی‌بودنشان وجود ندارد.

برخلاف آنچه در شبکه‌های اجتماعی مطرح می‌شود، مجموعه ویدئوهایی که ادعا می‌شود واقعی است و از پری دریایی در کنار ساحل گرفته شده، با استفاده از تکنیک‌های ویدئویی و جلوه‌های ویژه رایانه‌ای ساخته شده است.

پری دریایی وجود خارجی ندارد و یک نهان‌جان‌دار است؛ موجوداتی که دلایل معتبری برای اینکه واقعی باشند وجود ندارد.

فکت‌نامه نیز به این ادعا که این ویدئوها مربوط به پری دریایی‌اند نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.