خودکفایی در تولید کاغذ، یا تولید به اندازه مصرف کتاب‌های درسی؟

روز جمعه دهم آذر ۱۴۰۲، مراسمی در کارخانه چوب و کاغذ مازندران با عنوان آیین خودکفایی در تولید کاغذ مورد نیاز کتب درسی برگزار شد. مراسمی که پایگاه اطلاع‌رسانی دولت از آن با عنوان «جشن خودکفایی کاغذ؛ وعده‌ ابراهیم رئیسی که محقق شد» یاد کرده است. (لینک بایگانی)

به جز این، سایر رسانه‌های دولتی مانند خبرگزاری جمهوری اسلامی ایرنا نیز، گزارش و تصاویر این مراسم را با عنوان «جشن خودکفایی تولید کاغذ» منتشر کرده‌اند.

اشاره رسانه‌ها به وعده‌ای است که ابراهیم رئیسی، در اولین ماه‌های تشکیل دولت سیزدهم در جریان بازدید (لینک بایگانی) ۲۲ مهر ۱۴۰۰ از کارخانه در دست ساخت کاغذسازی زاگرس در استان فارس داده و گفته بود:

«ما با توجه به ظرفیت‌هایی که در کشور وجود دارد حتما می‌توانیم خودکفا شویم و نیاز به واردات نداشته باشیم.»

با این حال به نظر می‌رسد که در اخبار و گزارش‌های مرتبط با اطلاع‌رسانی درباره این اتفاق، عمدا یا سهوا محدوده تامین کاغذ مورد نیاز برای چاپ کتاب‌های درسی در کارخانه‌های تولید کاغذ داخل ایران به بحث عام خودکفایی در تولید کاغذ تسری پیدا کرده است.

اما اصل ماجرا چیست؟

بر اساس توضیحاتی (لینک بایگانی) که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی پیشتر ارایه کرده، میزان تولید کاغذ تحریر در ایران با افزایش میزان تولید در کارخانه چوب و کاغذ مازندران به ۸۰ هزار تن در سال رسیده است که این میزان تولید کاغذ تحریر می‌تواند نیاز چاپ کتاب‌های درسی سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۳ را برطرف کند.

آن طور که اسماعیلی گفته (لینک بایگانی)، چاپ ۱۵۵ میلیون کتاب درسی در مجموع به ۵۰ هزار تن کاغذ تحریر نیاز دارد که ۴۵ هزار تن از این میزان صرف چاپ کتب درسی می‌شود و ۵ هزار تن دیگر برای تامین جلد این کتاب‌ها مورد نیاز است.

۳۵ هزار تن کاغذ تحریر باقی‌مانده از این میزان تولید نیز کاغذی است که ناشران برای چاپ کتاب‌های غیر درسی از آن بهره می‌گیرند.

اما آیا این میزان تولید کاغذ تحریر، تمام نیاز کشور به این نوع کاغذ را برطرف می‌کند؟

ابوالفضل روغنی گلپایگانی رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوای ایران در اردیبهشت‌ماه امسال در گفت‌و‌گویی (لینک بایگانی) با رادیو ایران نیاز مصرفی کاغذ تحریر را ۱۸۰ هزار تن در سال اعلام کرد که به گفته این مقام صنفی عدد مورد تایید وزارت ارشاد هم هست.

روغنی گلپایگانی، نیاز آموزش و پرورش به کاغذ تحریر اعم از کاغذ مورد نیاز برای چاپ کتب درسی و دفتر مشق دانش آموزان و تامین جلدهای این کتب و دفاتر را رقمی در حدود ۸۰ هزار تن برآورد می‌کند.

اما محمد مهدی برادران، معاون صنایع عمومی وزارت صنعت، معدن و تجارت، میزان مصرف کاغذ تحریر در ایران را حدود ۲۵۰ هزار تن در سال اعلام (لینک بایگانی) و تصریح می‌کند که یک سوم از این نیاز سالانه یعنی ۸۰ هزار تن در داخل تولید می‌شود.

برآورد معاون وزیر ارشاد از میزان مصرف سالانه کاغذ تحریر حتی بالاتر از این رقم است. یاسر احمدوند، معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی حدود یک ماه قبل نیاز مصرفی کاغذ تحریر در ایران را سالانه ۳۰۰ هزار تن اعلام کرده و گفته بود: ۵۰ هزار تن از این میزان در حوزه نشر مصرف می‌شود.

با این حساب در بهترین حالت آنچه اتفاق افتاده است، تامین کاغذ تحریر مورد نیاز چاپ کتاب‌های درسی در واحدهای تولیدی داخل ایران است، یعنی از میان انواع و اقسام مختلف کاغذ مورد نیاز مصارف گوناگون، بحث این مراسم و اخبار مرتبط با آن، تنها درباره کاغذ تحریر است و افزایش میزان تولید این نوع کاغذ در این مرحله نه تمام نیاز کشور به کاغذ تحریر که تنها بخش مربوط به آموزش و پرورش را تامین می‌کند.

به طور مثال بر اساس گزارش گمرک، در هفت ماهه ابتدای امسال، حدود ۱۰ هزار و ۷۷۰ تن کاغذ «روزنامه به شکل رول یا ورق» به کد تعرفه ۴۸۰۱۰۰۰۰ به ایران وارد شده است. ارزش دلاری این میزان کاغذ روزنامه وارداتی، بیش از ۹ میلیون و ۴۳۸ هزار دلار اعلام شده است که با احتساب هر دلار ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان، ارزش ریالی آن حدود ۲۶۹ میلیارد تومان می‌شود.

پایگاه اطلاع‌رسانی دولت (پاد) با اشاره به برگزاری مراسم «آیین خودکفایی در تولید کاغذ مورد نیاز کتب درسی» می‌گوید: وعده‌ ابراهیم رئیسی برای خودکفایی کاغذ محقق شد.

اشاره این عنوان به وعده‌ای است که ابراهیم رئیسی در نخستین ماه‌های تشکیل دولت سیزدهم برای خودکفایی و بی‌نیازی از واردات کاغذ داده بود.

به گفته وزیر ارشاد با افزایش تولید در کارخانه چوب و کاغذ مازندران، ظرفیت تولید کاغذ تحریر در کشور به ۸۰ هزار تن در سال رسیده است.

۸۰ هزار تن در بهترین حالت معادل مصرف کاغذ تولید کتاب‌های درسی است،‌ در حالی که بر اساس برآورد مقام‌های رسمی نیاز سالانه کشور بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار تن است.

بر اساس گزارش گمرک ایران، در هفت ماهه ابتدای امسال، دست‌کم ۱۰ هزار و ۷۷۰ تن کاغذ با یک کد تعرفه به ایران وارد شده است.

با این اوصاف فکت‌نامه به عنوان «خودکفایی کاغذ؛ وعده‌ای که محقق شد» نشان گمراه‌کننده می‌دهد.