ادعای شاخ‌دار رییس‌دفتر خامنه‌ای درباره وضعیت راه‌ها و اتوبان‌ها قبل و بعد از انقلاب ۵۷

محمد محمدی گلپایگانی، رییس‌دفتر علی خامنه‌ای، روز ۱۴ آبان ۱۴۰۲ در مراسم تودیع و معارفه ریاست بنیاد مستضعفان گفته (لینک بایگانی) است: «از برکت این نظام بود که اتوبان ساخته می‌شود، چه کسی قبل از انقلاب اتوبان دیده بود و تمام راه‌های شهری هم خاکی بودند.»

این گزاره کوتاه در فضای رسانه‌ای و شبکه‌های اجتماعی بازتاب گسترده‌ای داشته است. اما آیا ساخت جاده و اتوبان در ایران بعد از انقلاب آغاز شد؟ آیا توسعه زیرساخت‌های این‌چنینی در دنیا در دهه‌های اخیر با تغییر نظام سیاسی مرتبط بوده؟

بنابر اطلاعات درج شده در مقاله‌ای تخصصی با عنوان «راه‌های ایران، کاستی‌ها و ظرفیت‌ها» که در شماره ۲۷۸ ماهنامه تخصصی صنعت حمل و نقل (به تاریخ شهریور ۱۳۷۸) گزارشی (لینک بایگانی) به قلم محمدرضا روشندلی، کارشناس حمل و نقل در مجله صنعت حمل و نقل، در زمان پایان سلسله قاجار و آغاز دوره پهلوی طول راه‌های ایران حدود ۳۹۰۰ کیلومتر بود. در دوران حکومت رضاشاه طول راه‌های ایران به ۲۴ هزار کیلومتر رسید. در ابتدای انقلاب سفید محمدرضا پهلوی طول راه‌های کشور به حدود ۳۵ هزار کیلومتر افزایش یافت و در نهایت با اجرای برنامه‌های عمرانی اول تا چهارم قبل از انقلاب طول راه‌های ایران به حدود ۴۲ هزار کیلومتر و در برنامه عمرانی پنجم قبل از انقلاب به ۴۶ هزار کیلومتر بزرگ‌راه، راه اصلی و فرعی رسید.

به عبارتی در فاصله ۵۳ سال حکومت پهلوی در ایران مجموع طول جاده‌های ایران حدود ۱۲ برابر افزایش پیدا کرد.

این در حالی است که بر اساس آخرین آمار درج شده در سالنامه آماری ۱۴۰۰ مرکز آمار ایران، طول مجموع راه‌های کشور نزدیک ۲۱۷ هزار کیلومتر است که از این میان کمتر از ۸۶ هزار کیلومتر راه‌های بین شهری و بیش از ۱۳۱ هزار کیلومتر راه‌های روستایی است.

به عبارتی در فاصله ۴۳ سال حکمرانی جمهوری اسلامی حدود ۵ برابر افزایش پیدا کرده است.

آیا پیش از انقلاب در ایران بزرگراه و آزادراه وجود نداشته است؟

خیر. آغاز ساخت و بهره برداری از دو آزادراه بزرگ ایران، آزادراه تهران _ کرج (آزادراه ۲)و آزادراه تهران _ قم ( آزادراه۷ ) به پیش از انقلاب ۵۷ برمی‌گردد.

به گفته (لینک بایگانی) مهراب رجبی، البرز پژوه، در سال ۱۳۴۱، دولت وقت تصمیم گرفت برای کنترل بار ترافیکی، «شاهراه تهران-کرج» را بسازد. به گفته این کارشناس ۵۰ میلیون تومان برای احداث اتوبان کرج-تهران پیش‌بینی شده بود، رجبی می‌گوید: «احداث نخستین اتوبان ایران آغاز شد و عملیات اجرایی آن در آذر سال ۱۳۴۵ به پایان رسید.»

ساخت آزادراه تهران - قم هم دی ماه سال ۱۳۵۰ با بودجه ۱۲۰ میلیون تومان آغاز شد (لینک بایگانی). در این گزارش تاکید شده که طول این آزادراه از ۱۴۰ کیلومتر تجاوز نمی‌کند و «از وسعت تصادفات متعدد در راه فعلی کاسته خواهد شد و تهران از طریق این شاهراه در مدت زمان کمتری به اصفهان و شهرهای ماورا آن متصل می‌گردد.»

بزرگراه‌های شهری تهران

در مورد بزرگ‌راه‌های شهری تهران بنابر گزارش همشهری (لینک بایگانی) نقطه شروع بسیاری از بزرگراه‌های شهری تهران چه آنها که در دهه ۷۰ ساخته شدند و چه قدیمی‌ترها، به سال‌های۱۳۵۰ برمی‌گردد.

بنابراین گزارش در سال ۱۳۴۷ بعد از تصویب نخستین طرح جامع شهر تهران، یک شرکت مهندسان مشاور فرانسوی به‌نام «سوفرتو» (SOFRETU) از سوی شهرداری تهران دعوت شد تا طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک شهر تهران را طراحی کند. در این طرح الگوهای حمل‌ونقل شهر تهران تا ۲۰ سال آینده پیش‌بینی شد. ساخت بزرگراه‌های شهر تهران از جمله همت، رسالت، یادگار، امام علی، شهید باقری، نواب، آزادگان، نیایش و صدر - بابایی اولین بار در طرح سوفرتو مطرح شد. بخش‌هایی از تعداد معدودی از این بزرگراه‌ها تا سال ۵۴ توسط دو شرکت انگلیسی با نام‌های «اوو یوروپ» و «پارتنرز اینترنشنال لیمیتد» ساخته شد و ساخت بسیاری از آنها تا سال ۶۷ آغاز نشد.

با اجرای این طرح تهران تا سال ۵۴ سه بزرگراه داشت؛ بزرگراه‌هایی که اکنون به نام‌های شهید چمران، شهید مدرس و شیخ فضل‌الله می‌شناسیم. در سال ۵۴ نیز بزرگراه ۷۶متری شمال عباس‌آباد ساخته شد.

محمد محمدی گلپایگانی، رییس‌دفتر رهبر جمهوری اسلامی، می‌گوید: «اتوبان‌های ایران بعد از انقلاب ساخته شد و قبل از انقلاب تمام راه‌های شهری خاکی بودند.»

این طور نیست،‌ بر اساس گزارش‌های مستند، نه‌تنها شبکه بزرگراهی درون‌شهری تهران پیش از انقلاب پایه گذاشته شده، بلکه ۳ بزرگراه که در حال حاضر با نام چمران، شیخ فضل‌الله و مدرس شناخته می‌شوند قبل از انقلاب به بهره‌برداری رسیدند.

آغاز ساخت و بهره‌برداری دو آزادراه مهم یعنی تهران - کرج و تهران - قم نیز به پیش از سال ۱۳۵۷ بازمی‌گردد.

بر اساس گزارش‌های مستند در دوران ۵۳ ساله پهلوی مجموع طول جاده‌های ایران با افزایش ۱۲ برابری از کمتر از ۴ هزار کیلومتر به بیش از ۴۶ هزار کیلومتر رسید. طبق گزارش‌های رسمی تا سال ۱۴۰۰ طول مجموع راه‌های کشور نزدیک ۲۱۷ هزار کیلومتر است که از این میان کمتر از ۸۶ هزار کیلومتر راه‌های بین شهری و بیش از ۱۳۱ هزار کیلومتر راه‌های روستایی است. با این حساب در دوران ۴۳ ساله جمهوری اسلامی طول جاده‌های ایران تقریبا ۵ برابر رشد کرده است.

به طور کلی مقایسه طول و کیفیت راه‌های کشور در حال حاضر با وضعیت قبل از ۵۰ سال پیش مقایسه درستی نیست. نمی‌توان درباره وضعیت ایران در دنیای موازی اظهار نظر قطعی کرد و گفت اگر انقلاب رخ نداده بود، وضعیت راه‌های ایران چگونه می‌شد، اما می‌توان گفت در صورت تداوم رشد پیش از انقلاب ۵۷ در حال حاضر وضعیت راه‌های برون‌شهری و درون‌شهری ایران احتمالا بهتر از وضعیت کنونی بود. علاوه بر این، در ده‌های اخیر پیشرفت تکنولوژی و ابزار توسعه موجب افزایش سرعت ساخت و تکمیل این زیرساخت‌ها در همه کشورها شده است.

با این اوصاف، فکت‌نامه به این گفته رئیس‌دفتر رهبر جمهوری اسلامی که ««اتوبان‌های ایران بعد از انقلاب ساخته شد و قبل از انقلاب تمام راه‌های شهری خاکی بودند»، نشان شاخ‌دار می‌دهد.