درباره انفجار در کاروان غیرنظامیان هنگام خروج از غزه چه می‌دانیم؟

در این مقاله قصد داریم یک دور، نکات مهم خبر «حمله به کاروان غیرنظامیان هنگام خروج از غزه از مسیر امن» را براساس زمان رخداد وقایع بررسی کنیم و سپس ببینیم تحقیقات منبع‌باز OSINT از اطلاعات منتشر شده، چه چیزهایی را نشان می‌دهد و چه سوالاتی در این زمینه باقی است. 

روز جمعه ۲۱ مهر ۱۴۰۲ (۱۳ اکتبر ۲۰۲۳) نیروی دفاعی اسرائیل، با تماس تلفنی (با تلفن گویا یا اپراتور) و همین‌طور پخش اعلامیه از آسمان، برای خروج غیرنظامیان از ناحیه شمالی غزه (بخش نارنجی‌رنگ در نقشه پایین) به سمت جنوب دو مسیر امن اعلام کرد. سخنگوی نیروی دفاعی اسرائیل گفت: «از ساکنان غزه خواسته‌شده، سریعا شهر را ترک کنند و تا زمانی که اعلام نشده بازنگردند.»

دویچه وله گزارش داد که جمعیت زیادی راه جنوب را پیش گرفته‌اند و سخنگوی نیروی دفاعی اسرائيل گروه حماس را متهم کرده که جلوی خروج مردم را می‌گیرد. اسماعیل هنیه رهبر حماس هم گفت فلسطینی‌ها غزه را ترک نمی‌کنند. (لینک۱، لینک۲).

ابتدا ساعت ۱۰ صبح تا ۴ بعدازظهر برای تخلیه اعلام شد و سپس این فرصت تا ۸ شب تمدید شد. خیابان صلاح‌الدین و جاده ساحلی، دو مسیری بودند که برای این منظور اعلام شده‌بود.

در پی هشدارهای اسرائیل با انواع روش‌ها برای تخلیه غزه، بسیاری از ساکنین به خیابان سرازیر شدند و به همین دلیل ترافیک خیابان صلاح‌الدین سنگین در بعدازظهر جمعه سنگین بود. اما حدود ساعت ۶ بعدازظهر خبر رسید که به کاروانی از ساکنان غزه که در حال خروج بودند حمله شده و به گفته یک مقام فلسطینی ۷۰ نفر کشته‌شده‌اند که ۱۴نفر آنها کودک هستند. بلافاصله ویدیوهایی هم از ابعاد مختلف این کشتار منتشر شد (لینک۱، لینک،۲، لینک۳، لینک۴). 

ویدیوهای منتشر شده در مورد انفجار در خیابان صلاح‌الدین را سی‌ان‌ان، واشنگتن پست، بی‌بی‌سی وریفای و… راستی‌آزمایی و تایید کرده‌اند که کاروانی از خودروها در ساعاتی حدود ۶ بعدازظهر و از خیابان صلاح‌الدین به سمت جنوب در حرکت بوده که با حمله، متوقف شده و ده‌ها کشته و زخمی روی زمین افتاده است. بی‌بی‌سی وریفای این نکته را ذکر کرده که توانسته ۱۲ جسد را در ویدیوها بشمارد. گاردین نوشته اکثر آنها زن و کودک هستند، کوچکترین آنها حدود دو ساله است.

با استفاده از عناصری مانند ساختمان‌ها و درخت‌ها روی تصاویر (براساس ویدیوهای تایید شده) و براساس نقشه گوگل مختصات دقیق (عرض:31.483320 درجه شمالی و طول:34.445055 درجه شرقی) به‌دست می‌آید.

برای پیدا کردن زمان انفجار می‌توانیم از تحلیل سایه‌ها کمک بگیریم. براساس ویدیو منتشر شده در این لینک می‌توان زمان حدود ساعت ۱۷:۲۰ دقیقه با خطای ۲۰ دقیقه اضافه و کم را از روی طول و جهت سایه استخراج کرد که با راستی‌آزمایی‌های رسانه‌های معتبر هم‌خوانی دارد.

تیم «سند» بخش تحقیقات دیجیتال شبکه الجزیره هم زمان و مکان این واقعه را راستی‌آزمایی کرده و این ویدیو را منتشر کرد:

بعضی از رسانه‌ها دو تصویر زیر را که یورونیوز فارسی در کنار هم قرار داده، به‌همین‌صورت منتشر کردند. در یکی تریلی در حال عبور از خیابان صلاح‌الدین دیده می‌شود که تعداد زیادی روی آن نشسته اند و در تصویر کناری، تریلی شبیه به آن دیده می‌شود در حالی که سرنشینان آن کشته و زخمی شده‌اند.

اما بخش راستی‌آزمایی بی‌بی‌سی به این نکته هم پی برد که این دو تریلی دو خودرو متفاوت هستند. بنابراین تصویری که از کنار هم قراردادن دو تریلی در شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های خبری منتشر شده، گمراه‌کننده ‌است.

جاناتان کنریکاس، سخنگوی نیروی دفاعی اسرائیل در پاسخ به این ادعاها گفت به نظر می‌رسد حمله به کاروان خودروهای ساکنان غزه که به سمت جنوب در حرکت بودند «عملیات پرچم دروغینی بود که حماس انجام داد». به گزارش تایمز اسرائیل او گفت که «حماس تنها طرفی است که از چنین حمله‌ای نفع می‌برد».

جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا هم در واکنش، در مصاحبه روز یکشنبه گفت «حماس بزدلانی‌اند که پشت غیرنظامیان پنهان می‌شوند.» همچینی عفو بین‌الملل نیز بیانیه‌ای در محکومیت این حمله صادر کرد و از فعل مجهول برای عامل آن استفاده کرد.

انفجار روی پل وادی غزه

سی‌ان‌ان مدتی بعد گزارش داد که بنا به ادعای منابعی در حماس، سه انفجار در مسیر خروج غیرنظامیان رخ داده؛ خیابان صلاح‌الدین، خیابان شیخ احمد یاسین و پل وادی غزه (استان غزه را به استان دیر البلح وصل می‌کند). الجزیره، درباره انفجار پل وادی غزه نوشت:

یک شاهد و خانواده‌اش در حال رانندگی از خانه خود در شمال غزه [به سوی جنوب] بودند که ناگهان دو خودروی جلویی در آتش سوختند. شاهدی از یک خودروی دیگر در جاده نیز روایت مشابهی را ارائه کرد.

پیدا کردن مکان انفجار روی پل «وادی غزه» با استفاده از عناصر بصری دشوار نیست. این که از قبل اعلام شد انفجار روی پل صورت گرفته (عرض جغرافیایی: 31.455691 درجه شمالی و طول جغرافیایی: 34.415025 درجه شرقی) جستجو را برای پیدا کردن مکان آن، راحت می‌کند.

زمانی که این انفجار روی پل رخ می‌دهد، یک گلوله آتشین قابل توجهی به وجود می‌آورد که با مواد منفجره پرتابی مانند انواع بمب یا موشک متفاوت است. تصاویر با انفجار کپسول گاز سازگارتر است.

در ویدیو با دور کند، پرتابه‌ای مشاهده نمی‌شود اما این به تنهایی دلیل نمی‌شود که پرتابه نبوده‌باشد.

اما هر پرتابه‌ای چه خمپاره و راکت و چه بمب و موشک، صدایی دارد در حالی که در اینجا هیچ صدای خاص سوت مانندی شنیده نمی‌شود.

با این حال نمی‌توان اثبات کرد که این یک عملیات، برای بستن جاده بوده‌است و احتمال وقوع یک حادثه معمولی هم می‌رود.

بسته‌شدن مسیر دوم خروج

همچنین تصاویر هوایی منتشر شد که نشان می‌داد دو کامیون نظامی مسیری را بسته‌اند و با توجه به اینجه تصویر از یک جاده ساحلی بود، این طور به‌نظر می‌رسید که یکی از مسیرهای خروج غیرنظامیان از غزه را افرادی بسته‌اند.

نیروی دفاعی اسرائیل برای تایید ادعای خود مبنی بر اینکه «حماس مانع خروج غیرنظامیان از غزه می‌شود» ویدیو نیز گفتگوی یک شهروند غزه با اپراتور تلفنی را منتشر کرد که باید حتما در نظر گرفت که این صرفا ادعای یکی از طرفین است. 

جمع‌بندی و سوالات باقی‌مانده

روز جمعه ۲۱ مهر ۱۴۰۲ (۱۳ اکتبر ۲۰۲۳) نیروی دفاعی اسرائیل، برای خروج غیرنظامیان از ناحیه شمالی غزه به سمت جنوب دو مسیر امن اعلام کرد. سخنگوی ارتش اسرائیل حماس را متهم کرد که جلوی خروج مردم را می‌گیرد و تصاویر هوایی (پهپادی) از بند آمدن یکی از مسیرها منتشر کرد. اسماعیل هنیه رهبر حماس هم گفت فلسطینی‌ها غزه را ترک نمی‌کنند.

حدود ساعت ۶ بعدازظهر که خیابان صلاح‌الدین به سمت جنوب شلوغ شده‌بود، خبر رسید که به کاروانی از ساکنان غزه که در حال خروج بودند حمله و ۷۰ نفر کشته‌شده‌ که ۱۴نفر آنها کودک هستند. چند ویدیو که زمان و مکان آنها تایید شده‌است،‌ از ابعاد مختلف این واقعه منتشر شد. در این ویدیوها ۱۲ پیکر کشته‌شده دیده می‌شود.

دو طرف (اسرائیل و حماس) یکدیگر را عامل حمله می‌دانند. اما با داده‌های موجود نمی‌توان عامل انفجار در خیابان صلاح‌الدین را مشخص کرد. از لحظه انفجار، سند و ویدیویی تاکنون منتشر نشده‌است و تصاویر مربوط به قبل و بعد از انفجار و در مکان‌های متفاوت است.

یک نکته که احتمال گزینه حمله هوایی را کم می‌کند، دیده نشدن آثار بمب‌های اسرائیلی است. در تصاویر، هیچ دهانه انفجاری دیده نمی‌شود و برعکس، کشته‌شدگان و مجروحان در فاصله بسیار زیادی از هم در بخشی از خیابان صلاح‌الدین پراکنده هستند. افرادی روی تریلی زخمی و کشته شده‌اند اما سطح خودرو سالم است. حداقل اثری از بمب نیست.

اما هم‌زمان با این انفجار در بخش دیگری از مسیر خروج از غزه (خیابان صلاح‌الدین) پل «وادی غزه» نیز انفجار دیگری رخ داده‌است. ویدیوهایی که زمان و مکان آنها تایید می‌شود، نشان می‌دهند انفجار ناشی از یک پرتابه نبوده و یک ون ناگهان از درون منفجر شده‌است.

در اثر این انفجار گلوله آتشین قابل توجهی به وجود آمده که با مواد منفجره انواع بمب یا موشک متفاوت و به انفجار کپسول گاز شبیه‌تر است. ضمنا هر پرتابه‌ای چه خمپاره و راکت و چه بمب و موشک، صدایی دارد در حالی که در اینجا هیچ صدای خاص سوت مانندی شنیده نمی‌شود.

با این حال هنوز نمی‌توان اثبات کرد که این یک عملیات عمدی برای بستن جاده بوده‌است یا یک حادثه معمولی. اما فرضیه حمله هوایی با توجه به شواهد موجود کم است.