رصد عبور قطار ماهواره‌های استارلینک از آسمان ایران

در روز ۱۶ مرداد ۱۴۰۲ ویدیویی با عنوان «رصد پیمایش ماهواره‌های استارلینک» در آسمان مشهد در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. در توضیح این ویدیو آمده است:‌

«امشب ساعت ۱۹:۴۳ دقیقه؛ رصد پیمایش ماهواره‌های استارلینک، قابل رویت در آسمان مشهد (در ایران فقط خراسان رضوی و شمالی) رو از دست ندید»

آنچه در این ویدیو دیده می‌شود حرکت (قطاری) تعداد زیادی نقطه نورانی در یک مسیر مستقیم در آسمان است. با توجه به واترمارک پایین ویدیو، به نظر می‌رسد پیشتر این تصاویر در سایت دیجیاتو و آپارات بارگذاری شده‌اند.

بر روی ویدیو اطلاعاتی به شرح زیر نوشته شده است:

• تاریخ: ۲۴ می ۲۰۱۹
• ساعت: ۲۲:۵۵:۱۱ تا ۲۲:۵۵:۴۹

اما نسخه اصلی این ویدیو متعلق به فردی به نام Marco Langbroek، ساکن شهر لایدن در کشور هلند است که اولین بار ۴ سال پیش آن را در پلتفرم Vimeo منتشر کرده بود. او در توضیح این ویدیو نوشته بود:

«قطار ماهواره‌های استارلینک حدود ۲۲.۵ ساعت پس از پرتاب از روی لیدن هلند عبور می‌کند. ویدیو با لنز WATEC 902H + Canon FD 1.8/50 mm، درج زمان GPS.»

اما واقعیت چیست؟‌ آیا این نقاط نورانی واقعا ماهواره‌های استارلینک‌اند؟ آیا مشاهده آن ها از روی زمین امکان پذیر است؟ آیا می‌توان زمان و مکان دقیق عبور این نقاط نورانی را پیش‌بینی کرد؟ در این فکت‌چت به این سوال‌ها پاسخ خواهیم داد.

پرتاب ماهواره‌های استارلینک

شرکت اسپیس اکس با ایده ارائه اینترنت پهن باند با استفاده از ماهواره در سراسر جهان، در ۲۴ می سال ۲۰۱۹ (سوم خرداد ۱۳۹۸) اولین سری از ماهواره‌های خود به نام استارلینک را به آسمان پرتاب کرد. اسپیس اکس برای این پرتاب از موشک فالکون ۹ استفاده کرد و توانست ۶۰ ماهواره را با یک پرتاب به مداری در ۴۵۰ کیلومتری سطح زمین ارسال کند. تصاویر مراحل این پرتاب همان زمان منتشر شد که نمونه‌های از آن را می‌توانید اینجا و اینجا و اینجا ببینید.

از آن زمان تا کنون این شرکت توانسته است با ۹۵ بار پرتاب موشک‌های فالکون، بیش از ۴۸۰۰ ماهواره را به مدارهای خود حول زمین منتقل کند. این شرکت مجوز استقرار ۱۲۰۰۰ ماهواره را تا امروز کسب کرده و درخواست مجوز پرتاب ۳۰۰۰۰ ماهواره دیگر را نیز داده است.

مخزن ماهواره‌ها

شرکت اسپیس اکس که برای ارائه اینترنت به تمام جهان، نیازمند ارسال چند هزار ماهواره به مدار زمین است، تصمیم گرفت با جا‌سازی ده‌ها ماهواره در هر پرتاب، سرعت انتقال این تجهیزات به مدار زمین را افزایش داده و هزینه‌های آن را نیز کاهش دهد. آنها به همین منظور محفظه‌ای با گنجایش ده‌ها ماهواره برای حمل توسط موشک فالکون ۹ طراحی کردند.

مراحل پرتاب ماهواره‌های استارلینک به گونه‌ای طراحی شده که موشک فالکون ۹ پس از طی مسافتی در اعماق آسمان بسته چند‌ ده تایی ماهواره‌ها را رها می‌کند و به زمین باز می‌گردد؛ هم‌زمان ماهواره‌هایی که به یک دیگر متصل بوده‌اند، به ترتیب از هم جدا می‌شوند و پس از طی مسافتی، هر کدام در مداری که از پیش برای‌شان درنظر گرفته شده قرار می‌گیرند.

در لینک‌های زیر می‌توانید ویدیو لحظه رهاسازی مجموعه‌ای از ماهواره‌های استارلینک را ببینید.

هنگام رهاسازی و جدا شدن این ماهواره‌ها از یکدیگر، پنل‌های خورشیدی آنها باز می‌شود و این امکان را می‌یابند تا نوری که از خورشید دریافت می‌کنند را به سمت زمین منعکس کنند و بدین ترتیب ناظر زمینی می‌تواند نظاره گر رشته‌ای از نقاط نورانی در آسمان باشد که ابتدا نزدیک به هم در حال حرکتند و با گذشت زمان از یکدیگر فاصله می‌‌گیرند.

در سال‌های بعد استارلینک ماهواره‌های نسل ۱.۵ و ۲ خود را که وزن و حجم کمتری نسبت به مدل‌های اولیه داشتند طراحی کرد. در انیمیشن زیر می‌توانید چگونگی عملکرد سیستم رها سازی ماهواره‌های نسل ۲ استارلینک را ببینید.

با این توضیحات می‌توان گفت آنچه مسلم است تصاویری مانند ویدیو اصلی این گزارش و یا عکس‌های که در ادامه می‌آیند در واقع همان ماهواره‌‌های استارلینک‌اند.

عبور این نقاط نورانی در آسمان شب البته مخالفان و منتقدان بسیاری به همراه داشته است چرا که این عکس‌ها عموما توسط منجمان آماتور یا حرفه‌ای که در حال رصد، عکاسی و جمع آوری داده از آسمان شب بوده‌اند تهیه شده و در واقع باعث ایجاد اختلال در فعالیت‌های آنها شده است. این نارضایتی به جایی رسید که ایلان ماسک مالک این پروژه اعلام کرد که تغییراتی برای کاهش بازتاب نور این ماهواره‌ها به سمت زمین انجام خواهد داد.

پایگاه Find Starlink که به‌صورت آنلاین و به‌عنوان یک برنامه در دسترس است، به شما امکان می‌دهد زنجیره‌های ماهواره‌ای اطراف را به سه روش مختلف ردیابی کنید:

• بر اساس نام شهر
• با مختصات جغرافیایی خود
• یا با استفاده از «نقشه زنده».

اگر از یکی از دو گزینه اول استفاده کنید، می‌توانید اطلاعاتی در مورد اینکه چه زمانی ممکن است رژه استارلینک دیگری مشاهده کنید بدست بیاورید. به گفته توسعه‌دهنده Find Starlink فقط اولین ماهواره را در هر زنجیره ردیابی می‌کند، در غیر این صورت «صفحه نتایج بسیار به هم ریخته خواهد بود.»

ابزار دیگری که به صورت آنلاین و از طریق App Store در دسترس است و به داده‌های ردیابی موجود مکان‌های Starlink دسترسی دارد satellitemap.space است. این سایت از یک کره زمین مانند Google Earth برای نمایش مکان هایی که ماهواره ها و زنجیره های Starlink در مدار هستند استفاده می‌کند. شما می‌توانید روی هر ماهواره کلیک کنید تا مسیر اخیر، زمان پرتاب، ارتفاع آن و موارد دیگر را ببینید. اگر آدرس خود را روی نقشه اضافه کنید، اپلیکیشن عبور ماهواره‌های مد نظرتان از نزدیکی شما را محاسبه و به شما اطلاع می‌دهد.

آیا در ۱۶ مرداد ۱۴۰۲ رژه استارلینک‌ها از آسمان مشهد قابل مشاهده بود؟

جستجوهای ما نشان می‌دهد که دو پرتاب موفق ماهواره‌های استارلینک در روزهای ۶ و ۷ آگوست ۲۰۲۳ مصادف با ۱۶ و ۱۷ مرداد ۱۴۰۲ انجام شده است. که هر کدام به ترتیب ۲۲ و ۱۵ ماهواره نسل ۲ را به مدار زمین منتقل کرده‌اند. بنابر این احتمال دیده شدن رژه ماهواره‌ها در آن شب در بخش‌هایی از دنیا و ایران وجود داشته است ولی نقشه های موجود بیشتر مسیر ماهواره‌ها در روزهای آینده را نشان می‌دهد.

در شبکه‌های اجتماعی پستی به همراه یک ویدیو با عنوان «رصد پیمایش ماهواره‌های استارلینک» در آسمان مشهد در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده و تاریخ دقیقی برای این رصد این پدیده اعلام شده است.

در این ویدیو ما شاهد حرکت تعداد زیادی نقطه نورانی در آسمان هستیم .جستجو‌های ما نشان می‌دهد که این ویدیو در تاریخ ۲۴ می ۲۰۱۹ توسط Marco Langbroek در شهر لایدن هلند تهیه شده است و آنچه که در تصویر دیده می‌شود همان ماهواره‌های استارلینک است.همان ماهواره‌هایی که قرار است دسترسی به اینترنت پهن باند را برای نقاط دور افتاده جهان امکان پذیر کند.

شرکت اسپیس ایکس برای انجام این‌کار تا کنون در حداقل ۹۵ پرتاب موشکی توانسته ۴۸۲۸ ماهواره را در مدار زمین قرار دهد.

آنها برای انجام این‌کار محفظه‌ای طراحی کرده‌اند که قادر است در هر پرتاب ده‌ها ماهواره استار لینک را به آسمان بفرستد. این ماهواره‌ها پس از رسیدن موشک به ارتفاعی معین، رها سازی می‌شوند و سپس هر کدام با طی مسافتی پشت سر هم، به سمت مدارهای خود هدایت می‌شوند.

با باز شدن صفحه‌های خورشیدی این ماهواره‌ها، ما می‌توانیم از روی زمین و به واسطه بازتابش نور خورشید این ماهواره‌ها را ببینیم. همچنین سایت‌هایی وجود دارد که می‌توان با ارائه مختصات محل مورد نظر از زمان عبور این ماهواره‌ها از آسمان آن منطقه مطلع شد.

بدین ترتیب ما به ادعای مطرح شده در خصوص «امکان مشاهده ماهواره‌های استارلینک از آسمان ایران» نشان درست می‌دهیم.