از مشخصات راه‌آهن رشت-آستارا چه می‌دانیم؟

پس از امضای توافقنامه احداث خط راه‌آهن رشت – آستارا بین ایران و روسیه در ۲۷ اردیبهشت‌ماه امسال، در شبکه‌های مجازی برخی کاربران با اشاره به ابهاماتی درباره مشخصات فنی این طرح نوشتند: « روسیه قرار است این خط را با استانداردهای خطوط ریلی خودش احداث کند.»

قبل از هر چیز اول ببینیم که منظور از استانداردهای خطوط ریلی روسیه چیست و چه تفاوتی با استانداردهای خطوط ریلی ایران دارد؟

عرض بین دو ریل خطوط آهن در کشورهای مختلف یکسان نیست و کشورها از عرض‌های متفاوتی در خطوط ریلی استفاده می‌کنند به طور مثال عرض خطوط ریلی ایران یعنی فاصله بین دو ریل فلزی، ۱۴۳/۵ سانتی‌متر یا ۴ فوت و ۸ و نیم اینچ است که با استاندارد خطوط ریلی اروپا و بسیاری از کشورهای دیگر جهان یکسان است.

اما عرض خطوط ریلی روسیه و دیگر کشورهای پساشوروی بیشتر است و به ۱۵۲ سانتیمتر می‌رسد. عرض خطوط ریلی فقط به این دو اندازه‌ محدود نمی‌‌شود و در کشورهای دیگر خطوط ریلی با عرض کمتر یا بیشتر از این دو اندازه نیز وجود دارد.

برای اینکه قطارها در شبکه‌های مختلف ریلی کشورها با عرض‌های متفاوت بدون مشکل تردد کنند، چه راه‌حلی وجود دارد؟

عرض‌های مختلف خطوط ریلی پیوستن خطوط ریلی کشورها به یکدیگر و حرکت قطارها را با مشکل مواجه می‌‌کند، اما چند راه حل برای برطرف کردن این مشکل وجود دارد. یکی از این راه‌حل‌ها تعویض بوژی یا محور واگن‌های قطار متناسب با عرض ریل در زمان ورود به خط ریلی کشور دیگر است.

در سال‌های اخیر بوژی‌هایی با قابلیت تغییر عرض متناسب با استانداردهای مختلف طراحی شده است که در زمان تغییر عرض خطوط آهن کشورها، این بوژی‌ها می‌توانند فاصله محورهای چرخ را متناسب با عرض‌های مختلف تغییر دهند تا حرکت واگن‌های قطار در این شبکه‌های ریلی با عرض‌های گوناگون ممکن شود.

راه دیگری که ادعا می‌شود در خط آهن رشت-آستارا استفاده خواهد شد استفاده از سه ریل است که امکان استفاده از بوژی‌های با دو عرض مختلف را فراهم می‌آورد.

آیا قرار است خط آهن رشت - آستارا با استانداردهای روسیه ساخته شود؟

واقعیت این است که جزییات فنی این پروژه منتشر نشده اما اظهارنظر های مقام‌های رسمی دو کشور ایران و روسیه نشان می‌دهد که توافق شده این پروژه با سه ریل اجرا شود تا حرکت قطارهایی با استاندارد بوژی‌های هر دو کشور ممکن شود. شهریار افندی‌زاده، معاون وزیر راه و شهرسازی در دی ماه سال ۱۴۰۱ در گفت‌وگو با تسنیم گفته بود:

«عرض خطوط ریلی کشور ما یک هزار و ۴۳۵ میلی متر و عرض خطوط آذربایجان و روسیه یک هزار و ۵۲۰ میلیمتر است، بنابراین باید بین رشت و آستارا حتما از خطوط ریلی ایران استفاده کنیم اما پیشنهاد شده ریل سومی را هم در کنار شبکه ریلی کشور قرار گیرد که به عرض یک هزار و ۵۲۰ میلیمتر هم برسد تا هم قطارهای با عرض استاندارد و هم قطارهای با عرض پهن بتوانند از شبکه ریلی ما عبور کنند که البته نیاز است این موضوع از لحاظ علمی و فنی هم مورد بررسی قرار گیرد.»  

بر اساس توضیحات معاون حمل‌ونقل وزارت راه و شهرسازی، سه ریله شدن این طرح «هم افزایش عبور قطارها را به دنبال خواهد داشت و هم در آستارا و رشت می‌توانیم تعویض بوژی داشته باشیم که البته نیاز است احداث این ریل و سرمایه‌گذاری آن بر عهده کشور روسیه باشد که در این رابطه باید مسئولان کشور تصمیم‌گیری کنند.»

به گزارش خبرگزاری اسپوتنیک روسیه، لئونید اسلوتسکی، رئیس کمیته امور بین‌الملل دومای دولتی روسیه نیز در فروردین‌ماه امسال در دیدار با حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران از آنچه «همکاری‌های بی‌سابقه ایران» توصیف می‌کرد، سپاس‌گزاری کرده و گفته بود:

«ما از طرف ایرانی به خاطر همکاری های بی سابقه اش سپاسگزاریم. در مورد گذاشتن ریل های روسی با عرض ۱۵۲ در کنار ریل های ایرانی با عرض ۱۴۳.۵ در ایران، معتقدیم که این کار می تواند ظرف سه سال و نیم آینده انجام شود.» 

با این حساب می‌توان نتیجه‌گرفت که بحث بر سر سه ریله شدن این طرح حتی اگر از ابتدا به عنوان یکی از شروط فنی مطرح نبوده، در دوره جدید و پیش از امضای توافقنامه با طرف روس به عنوان یکی از جزییات فنی این خط ریلی مطرح شده است.

البته اضافه کردن ریل سوم در طول این مسیر مستلزم پرداخت هزینه بیشتر برای اجرای طرح است، اما این به معنای آن نیست که قطارهای ایرانی نمی‌توانند از خط آهن رشت-آستارا استفاده کنند و تنها قطارهایی با استاندارد عرض مطابق استاندارد روسیه و دیگر کشورهای شوروی سابق قادر به تردد روی این خط باشند.

ضمن آنکه بحث تغییر یا تعویض بوژی قطارهای با استاندارد روسیه به جای آستارا می‌تواند در رشت انجام شود و این قطارها با سرعت بیشتری و بدون معطلی به داخلی شبکه خط آهن ایران وارد شوند.

برخی کاربران در شبکه‌های اجتماعی می‌گویند در پی توافقنامه احداث خط راه‌آهن رشت – آستارا قرار است این خط را با استانداردهای خطوط ریلی روسیه ساخته شود. 

عرض خطوط ریل در ایران بر اساس استاندارد اروپا  ۱۴۳ سانتی‌متر و در کشورهای شوروی سابق ۱۵۲ سانتی‌متر است. 

از راه‌ حل‌های متداول برای حل این مشکل، تعویض بوژی در نقطه مرزی یا استفاده از بوژی‌هایی با امکان تعویض عرض است. 

مشخصات و جزئیات فنی طرح خط رشت آستارا هنوز منتشر نشده. اما مقام‌های دو کشور، ماه‌ها پیش از امضای توافقنامه، درباره اجرای خط سه ریل، متناسب با عرض ریل استاندارد ایران و روسیه صحبت کرده‌اند. با این اوصاف به نظر می‌رسد اضافه کردن ریل سوم جزو گزینه‌های طرف ایرانی و روسی، دست کم تا پیش از امضای توافقنامه بوده است. 

هزینه سرمایه‌گذاری احداث خط راهن رشت آستارا با روسیه است. ما از جزئیات طرح نهایی خبر نداریم، اما اگر قرار بر ساخت خط سوم باشد، هزینه آن از سوی طرف روس تامین خواهد شد. 

با این اوصاف فکت‌نامه به این گفته نشان «غیرقابل اثبات» می‌دهد.