سهم ۱۵درصدی دانش‌آموزان مدارس عادی دولتی از رتبه‌های زیر ۳هزار کنکور

خبرگزاری تسنیم روز ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۱ در گزارشی با عنوان «بی‌عدالتی آموزشی چطور ترک‌تحصیل دانش‌آموزان بی‌بضاعت را رقم می‌زند؟» نوشت: «۸۰ درصد دانش‌آموزان در مدارس دولتی درس می‌خوانند ولی ۸۵ درصد آنها جایی در میان رتبه‌های زیر ۳ هزار کنکور ندارند».  در این گزارش تاکید شده که این آمارها توسط قاسم احمدی لاشکی؛ معاون حقوقی و امور مجلس وزارت آموزش و پرورش تایید شده است. در این گزارش آمده:

«نتایج آشکار این بی‌عدالتی را می‌توان در نتایج کنکور هر سال مشاهده کرد، آن‌جایی که دانش‌آموزان مدارس دولتی عادی از چرخه رقابت حذف می‌شوند و بین رتبه‌های یک تا ۲۰ ردی از آنها وجود ندارد! همچنین ۸۵ درصد رتبه‌های زیر سه‌هزار کنکور در قبضه مدارس خاص و غیردولتی است. و تأییدی دیگر بر این بی‌عدالتی، تمرکز امکانات و توجه آموزش و پرورش به ۳.۵ میلیون دانش‌آموز حاضر در مدارس خاص و غیردولتی است آن هم در شرایطی که بیش از ۸۰ درصد یا به‌عبارتی حدود ۱۲ میلیون دانش‌‌آموز سطح کشور در مدارس دولتی عادی حضور دارند.»

آیا ۸۰ درصد دانش‌آموزان در مدارس دولتی درس می‌خوانند؟ آیا با این تعریف موجود کمتر از ۱۵ درصد دانش‌آموزان مدارس دولتی موفق به کسب رتبه زیر ۳هزار کنکور سراسری می‌شوند؟

تعریف مدارس دولتی و غیردولتی

براساس تعریف مرکز ملی آمار ایران مندرج در گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران که پاییز ۱۴۰۱ منتشر شده مدرسه عادی دولتی «مدرسه‌ای است که دانش‌آموزان بر اساس ضوابط مصوب شورای عالی آموزش و پرورش به صورت رایگان در آن تحصیل می‌نمایند و هزینه‌های آن از محل بودجه عمومی دولت تامین می‌شود.»

براساس این گزارش مدارس غیردولتی نیز «مدرسه‌هایی هستند که توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی و با مشارکت ایشان با دولت مطابق ضوابط و مقررات وزارت آموزش و پرورش در داخل یا خارج از کشور، تحت نظارت وزارت مذکور و براساس قانون تاسیس و اداره مدارس و مراکز آموزشی و پرورشی غیردولتی تاسیس و اداره می‌شود.»

در کنار مدارس عادی دولتی گروهی از مدارس دولتی هم هستند که رایگان نیستند مثل مدارس سمپاد، مدارس شاهد و مدارس نمونه دولتی که هم از بودجه دولتی استفاده می‌کنند و هم از دانش‌آموزان (تمام یا بخشی از محصلان) شهریه دریافت می‌کنند. 

خبرگزاری فارس روز اول تیر ۱۴۰۱ در گفتگویی با علی امرایی عضو کمیسیون آموزش دیده‌بان شفافیت و عدالت کشور تنوع مدارس در ایران را شامل ۲۳ نوع مدرسه عنوان کرده و آنها را اینگونه برشمرده است:

مدارس عادی دولتی، مدارس غیردولتی، مدارس اتباع خارجی، مدارس استثنایی، مدارس اقلیت های مذهبی، مدارس بین المللی، مدارس خارج از کشور جمهوری اسلامی ایران، مدارس خارج از کشور مختص ایرانیان خارج از کشور، مدارس تطبیقی، مدارس خیرساز، مدارس خیریه، مدارس شاهد، مدارس شبانه روزی، مدارس عشایری، مدارس قرآن، مدارس ماندگار،‌ مدارس نمونه مردمی، مدارس وابسته، مدارس ورزش، مدارس هیات امنایی، مدارس بزرگسالان یا شبانه، مدارس تیزهوشان، مدارس آموزش از راه دور.

با این اوصاف مدارس در ایران آنگونه که یوسف نوری وزیر سابق وزارت آموزش و پرورش می‌گوید به سه دسته قابل تقسیم هستند:

1. مدارس عادی دولتی (رایگان)
2. مدارس خاص دولتی ( مدارسی که هم از بودجه دولتی استفاده می‌کنند و هم از دانش‌آموزان - تمام یا بخشی از محصلان - شهریه دریافت می‌کنند. )
3. مدارس غیردولتی (کاملا شهریه محور)

نسبت دانش آموزان مدارس غیردولتی به کل دانش آموزان

بر اساس گزارش مرکز ملی آمار ایران در پاییز ۱۴۰۱ نسبت دانش‌آموزان مدارس غیردولتی به كل دانش‌آموزان ۱۲/۴ درصد بود. مرکز آمار ایران مدارس خاص دولتی که شهریه دریافت می‌کنند را نیز در گروه مدارس غیردولتی برآورد کرده است. این بدان معنی‌ست که تعداد دانش‌آموزان مدارس دولتی عادی چیزی حدود ۸۸ درصد از کل تعداد دانش‌آموزان را تشکیل می‌دهد. در این گزارش آمده: 

«نسبت دانش‌آموزان مدارس غیردولتی به كل دانش‌آموزان از ۱۱/۴درصد در سال تحصیلی  ۱۳۹۶-۱۳۹۵ به ۱۲/۴ درصد در پایان سال  ۱۴۰۱-۱۴۰۰ رسیده است. این نسبت در سال ۱۴۰۱-۱۴۰۰ در مقاطع تحصیلی ابتدایی، متوسطه اول و متوسطه دوم به ترتیب برابر با ۱۳/۵، ۱۰.۶ و ۱۱.۴ درصد بوده است.»

سهم دانش آموزان مدارس عادی دولتی از رتبه‌های زیر ۳ هزار کنکور سراسری

ما به گزارش رسمی که بیانگر آمار تفکیکی سهم انواع مدارس از رتبه‌های زیر ۳هزار کنکور باشد دسترسی پیدا نکردیم. اما اظهارات مقام‌های رسمی بیانگر این واقعیت است که سهم مدارس عادی دولتی از رتبه‌های برتر کنکور بسیار ناچیز است. یوسف نوری، وزیر پیشین وزارت آموزش و پرورش در گفتگویی سهم دانش‌آموزان مدارس دولتی از رتبه‌های برتر کنکور را ۷۵ درصد اعلام کرده و گفته: 

«امسال نیز حدود ۷۵ درصد رتبه‌های برتر کنکور از مدارس دولتی بودند اما در سطح جامعه به گونه‌ای مطرح شد که گویا مدارس سمپاد، غیردولتی هستند. چراکه برخی در جامعه با سوگیری سعی دارند ذهنیت منفی ایجاد کنند تا این تصور اشتباه ایجاد شود که مدارس نمونه دولتی و سمپاد که بیشترین میزان قبولی و رتبه‌های برتر کنکور را داشتند، غیردولتی‌ هستند!» 

این اظهارات دقیقا نشان می‌دهد که مدارس خاص دولتی که دانش‌آموزان شهریه پرداخت می‌کنند و از خدمات آموزشی بهتری برخوردارند، بیشترین سهم را در اخذ رتبه‌های برتر کنکور دارند، نه دانش‌آموزان مدارس عادی دولتی که اکثریت قاطع دانش‌آموزان دوره تحصیل خود را در آن می‌گذرانند.

الهام یاوری رئیس سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان (سمپاد) هم در این باره گفته:

«۷۵ درصد رتبه‌های برتر کنکور از مدارس سمپاد هستند.» او گفته دانش‌آموزان مدارس سمپاد در رتبه‌های یک، دو و سه رقمی سهم ۷۵ درصدی در کنکور سال ۱۴۰۰ داشته‌اند.» 

علی جعفری دکترای سنجش و اندازه گیری و کارشناس مرکز سنجش وزارت آموزش و پرورش با ارائه آماری سهم مدارس عادی دولتی از رتبه‌های زیر ۳ هزار کنکور سراسری سال ۱۴۰۰ را ۱۵/۲۹ درصد اعلام کرده و گفت: 

«در مجموع رتبه‌های برتر (زیر سه هزار) سه گروه آزمایشی علوم‌تجربی، ریاضی و انسانی در آزمون سراسری ۱۴۰۰، سهم مدارس سمپاد ۴۱/۲۸ درصد، سهم مدارس غیردولتی ۱۸/۱۲ درصد، نمونه دولتی ۲۱/۲۵ درصد، شاهد ۲/۳ درصد، عادی دولتی ۱۵/۲۹ درصد و عشایری ۰/۱۳ درصد است.»

روزنامه فرهیختگان سهم مدارس عادی دولتی از رتبه‌های برتر کنکور (۱ تا ۱۰ در گروه‌های آموزشی چهارگانه) را ۲/۵ درصد عنوان کرده. در رتبه‌های ۱۱ تا ۳۰۰۰ نیز وضعیت چندان بهتر نیست، به طوری که روزنامه ایران به نقل از سعیدرضا عاملی دبیر وقت شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌نویسد:

«۸۴ درصد قبولی‌های کنکور در رتبه‌های زیر ۳ هزار جزء سه دهک بالای درآمدی هستند. حدود ۸۶ درصد قبولی‌های رشته‌های پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی متعلق به سه دهک بالای اقتصادی بوده و سهم هفت دهک دیگر ۱۴ درصد بوده‌است.»

احمدحسین فلاحی، سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی نیز سهم دانش‌آموزان مدارس عادی دولتی از رتبه‌های برتر کنکور را ۵ درصد عنوان کرده و آن را زنگ خطری برای آموزش و پرورش دانسته و گفت کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس به همین دلیل طرح حذف کنکور را دنبال می‌کند.

از این رو به نظر می‌رسد اگر به مجموع ۷۵ درصد سهم دانش‌آموزان مدارس غیردولتی از رتبه‌های برتر کنکور حدود ۱۸ درصد سهم مدارس غیردولتی را اضافه کنیم روشن می‌شود که دانش‌آموزان مدارس عادی دولتی سهم چندانی در رتبه‌های زیر ۳ هزار کنکور سراسری ندارند و این رقم بر اساس آمارهای متعدد ارائه شده در هر صورت کمتر از ۱۵ درصد است، این در حالی است که این دانش‌آموزان حدود ۸۸ درصد از کل دانش آموزان مشغول به تحصیل در ایران را تشکیل می‌دهند.

خبرگزاری تسنیم در گزارشی نوشته «۸۰درصد دانش‌آموزان در مدارس دولتی درس می‌خوانند ولی ۸۵ درصد آنها جایی در میان رتبه‌های زیر ۳ هزار کنکور ندارند.»  این آمار دقیق نیست، اما فاصله زیادی با واقعیت ندارد. 

مرکز آمار ایران درصد دانش‌آموزان در مدارسی که شهریه دریافت می‌کنند (اعم از مدارس غیردولتی و مدارس خاص دولتی، مانند سمپاد و …) در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ را کمی بیش از ۱۲ درصد اعلام کرده است. 

ما به گزارش رسمی که بیانگر آمار تفکیکی سهم انواع مدارس از رتبه‌های زیر ۳ هزار کنکور باشد دسترسی پیدا نکردیم. اما تجزیه و تحلیل‌هایی که کارشناسان آموزشی روی نتایج کنکور سراسری انجام داده‌اند، حکایت از آن دارد که از میان رتبه‌های زیر ۳هزار کنکور ۱۴۰۰، سهم مدارس سمپاد ۴۱درصد، مدارس غیردولتی ۱۸ درصد، نمونه دولتی ۲۱درصد، شاهد ۲درصد، عادی دولتی ۱۵درصد است. 

با این اوصاف فکت‌نامه به این ادعای خبرگزاری تسنیم که «۸۰درصد دانش‌آموزان در مدارس دولتی درس می‌خوانند ولی ۸۵درصد آنها جایی در میان رتبه‌های زیر ۳ هزار کنکور ندارند» نشان نیمه‌درست می‌دهد.