وضعیت ایران در میان کشورهای اسلامی در شاخص باروری

علی گودرزی، عضو ستاد ملی جمعیت، روز ۱۵ فروردین ۱۴۰۲ در ستاد حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، مدعی شد: «رتبه ایران در نرخ باروری در میان ۲۶ کشور اسلامی ۲۵ ام است».

او می گوید:

«نرخ باروری ۲۶ کشور اسلامی بررسی شده و ایران بیست و پنجمین کشور به‌لحاظ پایین‌ترین نرخ باروری است.‌ آینده ایران در منطقه جزو پیرترین کشورهای جهان است و اگر کشوری پیر شود به تمام جهات امنیتی، اقتصادی، فضاهای امنیتی و نفوذهای اجتماعی و غیره مورد طمع کشورهای دیگر قرار می‌گیرد بنابراین وضعیت کشور در منطقه بحرانی است هرچند در جهان رتبه سوم را داریم اما کشور در آینده رتبه نخست در منطقه را به‌لحاظ پیری جمعیت خواهد داشت و از وضعیت قرمز به وضعیت سیاه عبور خواهیم کرد و اگر این وضعیت ادامه داشته باشد آینده از وضعیت فعلی بدتر می‌شود.»

در این گزارش اسامی ۲۶ کشور اسلامی بررسی شده قید نشد. این مساله از این جهت مهم است که بیش از ۵۰ کشور اسلامی وجود دارد. (۵۷ کشور عضو سازمان همکاری‌های اسلامی هستند).

از سوی دیگر، در نسخه اولیه این گزارش که توسط خبرگزاری تسنیم منتشر شده و بعدتر اصلاح شد آمده بود: «نرخ باروری ۲۶ کشور اسلامی بررسی شده است و ایران بیست و پنجمین کشور به‌لحاظ پایین‌ترین نرخ باروری است و به‌عبارتی کشور ایران بعد از ارمنستان در قعر جدول قرار دارد».

به نظر می‌رسد کشورهای منطقه شمال آفریقا، خاورمیانه و آسیای مرکزی لحاظ شده که ارمنستان هم در آن قرار داشته است. با این حال آنچه در این گزارش مورد تاکید قرار گرفته قعرنشین بودن ایران در رتبه‌بندی نرخ باروری در میان کشورهای اسلامی است.

نرخ باروری در ایران

مرکز آمار ایران در گزارشی نرخ باروری کل در سال ۱۴۰۰ را ۱/۷۴ و نرخ باروری جمعیت ایرانی را در این سال ۱.۶۵ برآورد کرده بود.

بانک جهانی نیز نرخ باروری در ایران را در سال ۲۰۲۰ معادل ۱/۷ فرزند به ازای هر زن در سن باروری برآورد کرده که حد میانگین نرخ باروری کل و نرخ باروری ایرانی است.

آیا با نرخ باروری ۱/۷ ایران در قعر جدول کشورهای مسلمان قرار دارد؟

ایران با نرخ باروری ۱/۷ رتبه آخر یا یکی به آخر را در میان کشورهایی با اکثریت جمعیت مسلمان، ندارد ولی در میان آخرین‌هاست. برابر با گزارش بانک جهانی در منطقه خاورمیانه امارات با نرخ باروری ۱.۵ در قعر جدول قرار دارد و ایران با ۱/۷ پس از آن قرار دارد، ولی اگر به جغرافیای بزرگتر جهان اسلام یعنی خارج از کشورهای مسلمان عربی نگاه کنیم، آلبانی و بوسنی و هرزگوین با ۱/۴، کوزوو با ۱/۵ کمترین نرخ باروری را دارند و کشورهای مالدیو، آذربایجان نیز وضعیتی مشابه ایران یعنی نرخ ۱/۷ را ثبت کرده‌اند و با فاصله بسیار کمی بحرین، مالزی، قطر و تونس با ۱/۸ قرار دارند و ترکیه نیز نرخ ۱/۹ را ثبت کرده است.

نمودار زیر نرخ باروری را در پنج کشور مسلمان با پایین‌ترین نرخ باروری را میان سال های ۱۹۶۰ تا ۲۰۲۰ را نشان می‌دهد:

همانطور که در نمودار بالا روشن است نرخ باروری در ایران همانند بسیاری از کشورها رو به کاهش است، اگرچه در مقطعی (دهه ۱۳۶۰ شمسی) نرخ باروری در ایران بر خلاف بقیه کشورها افزایش پیدا می‌کند و بعد از آن در دهه ۱۳۷۰ با شیبی تندتر از سایر کشورها کاهش می‌یابد.

اما به طور کلی روند تغییرات نرخ باروری در کشورهای غیرمسلمان هم نزولی است برآورد سازمان ملل متحد در سال ۲۰۲۲ نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۵۰ فاصله کشورها در نرخ باروری بسیار به هم نزدیک شده و در کل دنیا به ۱.۵ تا ۳ نوزاد به ازای هر زن خواهد رسید ولی نرخ باروری اکثر کشورهای دنیا حول و حوش ۲ خواهد بود:

از سوی دیگر بررسی‌های نرخ باروری در کشورهای دنیا با احتساب سرانه درآمدی، توسط بانک جهانی، نشان می‌دهد که ایران با نرخ باروری ۱/۷ هم‌پای کشورهای بالای خط میانه درآمدی پیش می‌رود که میانگین ۱/۶ باروری را ثبت کرده‌اند، حال آنکه ایران در ردیف کشورهای خط میانه درآمدی قرار دارد که میانگین نرخ باروری آنها ۲/۲ برآورد شده، که آن هم می‌تواند ناشی از کاهش سرانه درآمدی ایرانیان به دلیل تحریم‌ها باشد وگرنه ایران می‌تواند در ردیف کشورهای بالای خط میانه درآمدی قرار داشته باشد.

علی گودرزی، عضو ستاد ملی جمعیت، می‌گوید: «رتبه ایران در نرخ باروری در میان ۲۶ کشور اسلامی ۲۵ام است». تعداد کشورهای اسلامی بیش از این و بالغ بر ۵۰ کشور است.

احتمالا مراد از ۲۶ کشور اسلامی، کشورهای منطقه شمال آفریقا، خاورمیانه و آسیای مرکزی است. ولی بررسی‌های «فکت نامه» مستند به برآوردهای مرکز ملی آمار ایران و بانک جهانی نشان می‌دهد که در میان کشورهای اسلامی (کشورهایی با اکثریت مسلمان و عضو سازمان همکاری‌های اسلامی) آلبانی و بوسنی و هرزگوین با نرخ باروری ۱/۴ کمترین نرخ باروری را دارند و پس از آن امارات متحده عربی و کوزوو با ۱/۵ و ایران و آذربایجان با ۱/۷ در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند. برآورد بانک جهانی هم نشان می‌دهد بحرین، مالزی، تونس، قطر نیز نرخ ۱/۸ و ترکیه نرخ ۱/۹ را به ازای هر زن در رتبه بعدی قرار دارند. یعنی گروهی از کشورهای اسلامی وضعیتی نزدیک به ایران دارند. در میان کشورهای غیرمسلمان همسایه نیز، ارمنستان با نرخ باروری ۱/۶ پایین‌تر از ایران قرار دارد.

بنابراین «فکت‌نامه» به ادعای علی گودرزی، عضو ستاد ملی جمعیت، مبنی بر اینکه: «رتبه ایران در نرخ باروری در میان ۲۶ کشور اسلامی بیست و پنجم است»، نشان «گمراه کننده» می‌دهد. چرا که وضعیت ایران با بعضی کشورهای اسلامی به صورت گزینشی، مقایسه شده و دست کم در ۹ کشور یا کمتر یا تقریبا مساوی ایران است.