تئوری توطئه کِمتریل

با فرارسیدن بهار و صاف شدن هوا بار دیگر در شبکه‌های اجتماعی ایران بحث «پاشیدن کمتریل» مطرح شده است.

طی روزهای اخیر در شبکه‌های اجتماعی فارسی‌زبان ویدیوهایی از ردی که هواپیما در آسمان به جای می‌گذارد منتشر می‌شود و گروهی از کاربران آن را پراکندن یا پاشیدن «کمتریل» در هوا برای ایجاد مسمومیت می‌دانند.

به رد دودمانندی که پس از گذر هواپیماهای جت مدتی در آسمان باقی‌مانده و آرام‌آرام در هوا پخش می‌شود کُنتریل (Contrail یا در فارسی «پَس‌دَمِه») می‌گویند. یک تئوری توطئه هم به‌نام کِمتریل (Chemtrail) است که در مورد ماهیت شیمیایی مواد تشکیل‌دهنده کُنتریل صحبت می‌کند.

یک کاربر توییتر ویدیویی منتشر کرده که می‌گوید مربوط به شهر بابل است. او در توییت خود نوشته: «بازگشت دوستان کمتریل‌پاش از تعطیلات و بردن نان حلال برای خانواده #بابل #کمتریل»

ویدیوهایی از ادعای «کمتریل‌پاشی» در شهرهای مختلف از تهران و مشهد گرفته تا ورامین و تبریز و… در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است. (لینک۱، لینک۲)

یک اکانت اینستاگرامی با عنوان MR.Hejamat در پستی در توضیح اینکه کمتریل چیست نوشته: 

«کمتریل‌ها حاوی ترکیبی بد از انگل‌ها، عوامل بیماری‌زا، فلزات سنگین سمی از جمله باریم و آلومینیوم و بدترین ذرات با فناوری نانو مهندسی شده‌ای هستند که در آزمایشگاه طراحی شده‌اند تا خود را در داخل بدن ما به‌صورت نانوماشین‌هایی جمع کنند که ریزتراشه می‌نامند و ما را از درون بیمار می‌کنند.»

در ویدیو بالا فردی به نام حسین خیراندیش که از عنوان حکیم برای خود استفاده کرده و تبلیغ حجامت می‌کند، از حجامت به‌عنوان روشی برای مقابله با کمتریل نام برده و برای کسب‌وکار خود تبلیغ می‌کند. ادعاهای این فرد درباره آثار حجامت قبلا توسط فکت‌نامه بررسی شده‌اند.

کاربرانی هم در واکنش به اخطارهای مقامات بیمارستانی درباره افزایش ابتلا به کرونا در روزهای اخیر، علایم بیماران را بی‌ارتباط با کرونا و در رابطه با «پاشیدن کمتریل» دانسته‌اند.

خبرها و اخطارها در مورد «کمتریل» در شبکه‌های اجتماعی محدود به شبکه‌های اجتماعی فارسی‌زبان و این روزها نیست. با جستجوی هشتگ Chemtrails در اینستاگرام و توییتر به راحتی می‌توان حجم انبوهی از مطالبی از این دست را در سایت‌ها یا شبکه‌های اجتماعی بیرون از ایران نیز پیدا کرد. حتی کمپین‌هایی هم برای مقابله با این پدیده به راه افتاد. 

در ایران هم انتشار مطالبی از این دست در سال‌های پیش از این سابقه دارد. در واقع ارتباط نزدیکی بین انکار کنندگان کرونا، ضدواکسن‌ها و معتقدان به «کمتریل پاشی» وجود دارد.

در اینستاگرام فارسی، هزاران مطلب با هشتگ‌های کمتریل، کمتریل پاشی، کمتریل کشتار در سکوت و مواردی از این دست منتشر شده است. صفحات سلامتی توصیه‌هایی برای مصرف و خریداری انواع دمنوش برای مقابله با آثار کمتریل منتشر کرده‌اند. صفحات چشم‌زخم و دعانویسی نیز برای رفع اثر کمتریل پیشنهاداتی ارائه کردند.

در کانال تلگرامی «مبارزه با نظم نوین جهانی»، «بمباران با کِمتریل و ترور بیولوژیک» دلیل اصلی کشته شدن حجاج در فاجعه منا در سال ۱۳۹۴ عنوان شده.

حجم و دامنه وسیع مطالب تولید شده درباره این پدیده نشان می‌دهد که تعداد زیادی از ایرانیان بر این عقیده‌اند که هواپیماها با پرواز بر فراز زمین بر سر آنان سموم و گاه ویروس‌های بیماری‌زا می‌پاشند.

در توضیح اهداف این کار موارد گسترده‌ای از کنترل اشعه خورشید و وضعیت آب و هوا گرفته تا دستکاری روانی انسان‌ها، کنترل رشد جمعیت و حمله شیمیایی به مردم بیان شده. تمرکز اصلی بر ادعای تلاش برای بیمار کردن و کشتن انسان‌ها به این روش توسط دولت‌ها و یا افراد مرموزی است که پشت این توطئه قرار دارند.

اما کمتریل چیست؟

آیا در ایران و سایر جاهای دنیا هواپیماها بر روی مردم «کمتریل می‌پاشند» تا آنان را مسموم و بیمار کنند؟ این مسئله از چه زمانی آغاز شد؟ کارشناسان چه می‌گویند؟

کِمتریل (Chemtrail) از ترکیب دو واژه انگلیسی Chemicals و Trails به معنی رد شیمیایی ساخته شده است. این واژه عمر چندانی ندارد و در میانه دهه ۱۹۹۰ در توصیف چیزی که ادعای می‌شود رد شیمیایی به جا مانده از هواپیماست ساخته شده است. باورمندان به وجود Chemtrail می‌گویند این رد شیمیایی متفاوت از Contrail یا رد بخار آب به جا مانده از هواپیما (Water Condensation Trail) است. از این رو اساسا اصطلاح «کمتریل پاشی» که برای توصیف این وضعیت در شبکه‌های اجتماعی فارسی‌زبان به کار گرفته می‌شود نادرست است. چرا که گویی «کمتریل» خود نام یک ماده شیمیایی یا بیولوژیک است.

در سال ۱۹۹۶ گزارشی توسط نیروی هوایی آمریکا منتشر شد که در آن به روش‌هایی برای کنترل وضعیت جوی اشاره‌ شده بود. این گزارش نقطه آغازی برای این تئوری شد که رد به جا مانده از هواپیماها ماده‌ای شیمیایی است که برای کنترل وضعیت جوی، مسموم کردن شهروندان و کنترل جمعیت‌شان استفاده می‌شود. نیروی هوایی آمریکا متهم شد که بر روی شهروندان آمریکایی مواد شیمیایی مرموز اسپری می‌کند. این برداشت طی سال‌های بعد به سرعت گسترش یافت.

منابع متعددی از ریچارد فینک به نام بنیانگذار اصلی تئوری توطئه کمتریل نام می‌برند. روزنامه‌نگاری به نام ویلیام توماس هم از اشاعه‌دهنده‌گان اصلی این توطئه بود. 

طرفداران توطئه کمتریل چه می‌گویند؟

استدلال کسانی که به «کمتریل‌پاشی» معتقدند این است که کمتریل یا همان اثر شیمیایی به جا مانده از پرواز هواپیما، از «کنتریل» Contrail یا بخار آب به جا مانده از هواپیما متفاوت است. به گفته آنها رد شیمیایی مدت طولانی‌تری در آسمان باقی می‌ماند چرا که حاوی مواد شیمیایی و بیولوژیک مسموم و بیمارکننده انسان‌هاست. 

آنها با انتشار تصاویر متعددی الگوهای خطی متقاطع، شبکه‌ مانند و یا موازی رسم شده در آسمان توسط هواپیماها را نشان می‌دهند و می‌گویند که این‌ خطوط در نهایت ترکیب می‌شوند و ابرهای بزرگ سمی یا ویروسی را تشکیل می‌دهند. آنها همچنین وجود طیف‌های رنگی قابل مشاهده در خطوط به جا مانده، غلظت‌های غیرمعمول آن در یک منطقه، یا ردهای طولانی باقی مانده توسط هواپیماهای بدون علامت یا هواپیماهای نظامی که در ارتفاعات یا مکان‌های غیر معمول پرواز می‌کنند را نشانه وجود کمتریل می‌دانند. این افراد همچنین ادعا می‌کنند که پس از سال ۱۹۹۵ ترکیبات به جای مانده از پرواز هواپیماها تغییر کرده و از آن زمان است که هواپیماها ترکیبات شیمیایی ماندگار از خود به جای می‌گذارند.

یک کاربر اینستاگرام در ایران می‌نویسد:

« پخش گاز مرگ آور #کمتریل در آسمان تهران و ایران گاز مرگ آور #کمتریل #chemtrail این گاز شامل مواد خطرناکی از قبیل #باریوم #نانو_فایبرگلاس با لایه آلومینیوم (CHAFF)، #رادیو_اکتیو_توریوم #کادمیوم #نیکل #خون_خشک_شده #هاگهای_کپک #قارچها اتیلن دی بروماید و #فایبرهای_پلیمر. چندین #هواپیما با آرایش خاص و موازی با یکدیگر پرواز می‌کنند و یک لایه ای از خطوط سفید متمایل به خاکستری بجا می گذارند. این خطوط ابتدا باریک هستند ولی بتدریج پهن شده و بهم وصل می شوند. پارسال در یک پرواز داخلی بودم که دیدم جت یونایتد ایرلاین که در زیر ما در ارتفاع ۳۷ هزار پا پرواز می کرد یک ماده سیاهی را اسپری کرد که مایلها در آسمان امتداد داشت. این برنامه سری اکنون کشورهای آمریکای شمالی، اروپا، استرالیا و نیوزیلید (تمامی کشورهای عضو ناتو) را شامل می شود.»

کارشناسان چه می‌گویند؟

افزایش حساسیت عمومی نسبت به این مسئله در دهه ۱۹۹۰ در ایالات متحده و به مرور در سایر نقاط جهان، منجر به ورود کارشناسان و سازمان‌های مرتبط به این حوزه برای بررسی این ادعا شد.

در سال ۲۰۰۰ یک گزارش مشترک از سوی چند سازمان آمریکایی از جمله آژانس حفاظت از محیط زیست (EPA)، سازمان هوانوردی فدرال (FAA)، سازمان ملی هوانوردی و فضا (NASA) و سازمان ملی اقیانوسی و جوی (NOAA) در رد این تئوری منتشر شد. آنان تاکید کردند که هیچ نشانه‌ای از وجود مواد شیمیایی در رد به جا مانده از هواپیما مشاهده نشده است. اما این گزارش کمکی به مهار این شایعه نکرد.

در سال ۲۰۱۶ تحقیقی در موسسه علوم کارنگی و دانشگاه ایرواین کالیفرنیا در مورد کمتریل انجام شد. ۷۷ دانشمند اقلیمی و شیمی‌دان‌ برجسته در این تحقیق شرکت کردند و به جز یک نفر همه قاطعانه وجود برنامه سمپاشی در مقیاس وسیع و یا همان کمتریل‌ها را رد کردند. تنها دانشمندی که این نتیجه را نپذیرفت توانسته بود در آزمایشی در یک منطقه دور افتاده میزان بسیار بالای باریوم در هوا پیدا کند، درحالی‌که باریوم در خاک آن منطقه بسیار پایین بود.

در این تحقیق دو گروه از متخصصان حضور داشتند؛ شیمی‌دان‌های اتمسفر که در مورد کنتریل‌ها (Contrails) تخصص دارند و ژئوشیمی‌دانانی که روی گرد و غبار و آلودگی حاصل از رسوب‌گذاری جوی کار می‌کنند.

این محققان گفتند که امیدوار نیستند بتوانند معتقدان به توطئه کمتریل را متقاعد کنند و این تحقیق برای گردهم آوردن منبعی برای مشاهدات علمی است که می‌تواند برای آگاهی عمومی و بحث دراین‌باره مفید باشد.

اما به جز تحقیقات گسترده و نمونه‌گیری‌های متخصصان برای رد این تئوری توطئه، برای تک تک ادعاهای مطرح شده نیز توضیحی وجود دارد. 

رد شیمیایی پایدار یا رد بخار آب محوشونده؟

به گفته کارشناسان هواشناسی در فکت‌چکی که توسط سایت درستی‌سنجی Full Fact منتشر شده، این ادعا که ردهای ماندگارتری که هواپیما به جا می‌گذارد (به دلیل ماندگاری بیشتر ) شیمیایی یا ویروسی هستند، صحت ندارد. به عبارت دیگر کمتریل، همان کنتریل است. اتفاقی که بعد از تشکیل یک کنتریل (رد بخار آب به جا مانده از هواپیما) می‌افتد بستگی به میزان خشک یا مرطوب بودن هوا دارد. اگر هوا خیلی خشک باشد، کریستال‌های یخ تصعید (تبدیل مستقیم از جامد به گاز) می‌شوند. اگر هوا مرطوب باشد، قطرات آب یا کریستال‌های یخ کمی پخش می‌شوند و ممکن است تا ساعت‌ها باقی بمانند. 

ناسا می‌گوید: «ماهواره‌ها خوشه‌هایی از کنتریل را مشاهده کرده‌اند که تا ۱۴ ساعت باقی‌مانده اگرچه بیشتر آنها برای ۴ تا ۶ ساعت قابل مشاهده هستند.»

در واقع متناسب با ارتفاع هواپیما، دما و رطوبت جو، ضخامت، وسعت و مدت زمان باقی‌ماندن رد بخار آب به جا مانده از هواپیما ممکن است متفاوت باشد.

کمتریل و اصلاح آب و هوایی

مجموعه عملیاتی که برای مقابله با تغییرات اقلیمی و اصلاح آب‌وهوا و یا بارور کردن ابرها صورت می‌گیرد از دیگر مواردی است که هواداران تئوری کمتریل به آن استناد می‌کنند و به آن مشکوک‌اند. این حوزه را «مهندسی آب‌وهوا» (Geoengineering) می‌نامند. از جمله این عملیات‌ها تزریق آئروسل استراتوسفر (SAI) به جو برای انعکاس نور خورشید و به نوعی تلاش برای خنک کردن زمین است. روشی که در میان دانشمندان هنوز بر سر فواید و ضررهای احتمالی آن توافق وجود ندارد.

تلاش برای دست‌کاری وضعیت آب و هوا بی‌سابقه نیست. موسسه باران‌سازی لنین‌گراد در سال ۱۹۳۲ در اتحاد جماهیر شوروی سابق تاسیس شد. مقامات چینی برای مراسم افتتاح المپیک ۲۰۰۸، پیش از شروع مسابقات با بارور کردن ابرها در مناطق دیگر چین کاری کردند که در روز مراسم افتتاح در محل مراسم باران نبارد. با وجود این روش‌های مذکور تابه‌حال استفاده عملی خیلی کمی داشته است و اغلب تحقیق‌ها متکی بر مدل‌سازی و داده‌های کامپیوتری بوده است.

حتی اگر در بحث ژئو مهندسی در جبهه مخالفان اصلاحات آب و هوایی و یا تزریق آئروسل قرار بگیریم این برنامه‌ها و مدل‌سازی‌های محدود اساسا نمی‌توانند آن چیزی باشند که هوادارن تئوری توطئه کمتریل در شهرها و روستاهای مختلف بر فراز آسمان‌های خود می‌بینند و گزارش می‌کنند. اجرای این برنامه در این مقیاس وسیع برای تخلیه مواد از هواپیما نیازمند یک برنامه عملیاتی بزرگ برای تولید، بارگیری و پراکندن مواد است. برای اجرای آن به هزاران یا شاید ده‌ها هزار نفر نیاز است و در نهایت مخفی نگه داشتن چنین برنامه‌ای با چنین دامنه وسیعی تقریبا غیرممکن است. 

نقطه آغاز کمتریل

از سوی دیگر این ادعا که از سال ۱۹۹۵ ترکیبات رد به مانده از هواپیماها تغییر کرده و ماندگارتر شده نیز به آسانی و با مراجعه به عکس کنتریل‌های به جا مانده هواپیماها در جنگ جهانی دوم قابل رد است.

از آنجا که در بررسی‌های متعدد صورت‌ گرفته هیچ اثری از مواد بیولوژیک یا ویروس در کنتریل‌ها مشاهده نشده و مقالات و تحقیقات علمی متعددی نیز این نتیجه را تایید می‌کند، پس ارتباطی میان این پدیده با پاندمی‌ کرونا نیز وجود ندارد.

با وجود کارهای علمی و تحقیقاتی گسترده در این زمینه تئوری توطئه کمتریل همچنان به قوت خود باقی است و به بهانه‌های مختلف، از شیوع یک پاندمی و ویروس گرفته تا افزایش آلودگی هوا و مواردی از این دست دوباره نقل محافل مروجان تئوری توطئه و گروهی از کاربران شبکه‌های اجتماعی می‌شود.

فقط سایت درستی‌سنجی Full Fact در سال گذشته ده درستی‌سنجی در رد این تئوری توطئه منتشر کرده. در همه این درستی‌سنجی‌ها بر بی‌اساس بودن این ادعا که رد به جا مانده از هواپیماها شیمیایی یا ویروسی است تاکید شده است.

طی روزهای اخیر در شبکه‌های اجتماعی فارسی‌زبان ویدیوهایی از ردی که هواپیماها در آسمان به جای می‌گذارند منتشر می‌شود و گروهی از کاربران آن را پاشیدن «کمتریل» در هوا برای ایجاد مسمومیت می‌دانند.

گروهی نیز گزارش‌های مربوط به افزایش تعداد مبتلایان به کرونا را نتیجه «کمتریل‌پاشی» می‌دانند. 

خبرها و اخطارها در مورد «کمتریل»، محدود به ایران و این روزها نیست. تئوری توطئه کمتریل تقریبا سه دهه پیش در آمریکا و سپس سراسر دنیا رواج پیدا کرد. 

کِمترِیل (Chemtrail) از ترکیب دو واژه انگلیسی Chemicals و Trails به معنی رد شیمیایی ساخته شده است. از این رو اساسا استفاده از ترکیب «کمتریل پاشی» که در شبکه‌های اجتماعی فارسی‌زبان مدام تکرار می‌شود نادرست است. 

هواداران تئوری توطئه کمتریل، آن را متفاوت از «کنتریل» (Contrail) یا رد بخار آب به جا مانده از پرواز هواپیما می‌دانند. 

طی سال‌های گذشته تحقیقات و نمونه‌گیری‌های متعدد و وسیعی توسط نهادها و سازمان‌های مستقل و دانشگاه‌ها برای بررسی این پدیده صورت گرفته و همه متفق‌القول هستند که چنین ادعایی بی‌اساس است و رد به جا مانده از هواپیما سمی یا ویروسی نیست.

هوادارن این تئوری می‌گویند کمتریل‌ها از کنتریل‌ها متفاوتند. مدت بیشتری در هوا باقی می‌مانند، به هم می‌پیوندند و ابرهای سمی تشکیل می‌دهند. کارشناسان می‌گویند این دو اساسا یک چیز هستند و بخار آب به جا مانده از هواپیما تحت تاثیر شرایط جوی متعدد ممکن است بین چند دقیقه تا چند ساعت در جو باقی بماند.

طرح‌های موجود برای اصلاح آب و هوا، بارور کردن ابرها و یا کاهش دمای زمین از نگاه هوادارن این تئوری نمونه‌هایی از عملیات‌های مرتبط با کمتریل است. این در حالی است که این روش‌ها تابه‌حال استفاده عملی خیلی کمی داشته است و اغلب تحقیق‌ها متکی بر مدل‌سازی و داده‌های کامپیوتری است. 

از این رو فکت‌نامه به این ادعا که کمتریل پاشی توسط هواپیماها موجب مسمومیت و بیماری‌های ویروسی می‌شود نشان نادرست می‌دهد و ادعای برجای ماندن رد شیمیایی از هواپیماها یا همان کمتریل را تئوری توطئه بی‌اساس می‌داند.