اجرای شعبده‌بازی «آزمون کتاب» با قرآن

در چند روز گذشته بخش‌هایی از یک برنامه تلویزیونی به‌نام «محفل» که روز ۵ فروردین ۱۴۰۲ از شبکه ۳ تلویزیون ایران و به مناسبت ماه رمضان پخش شد، در شبکه‌های اجتماعی مورد توجه قرار گرفته‌است.

https://telewebion.com/episode/0x6015560

در این برنامه، فردی به‌نام محمد مهدی حق‌گویان، حافظ قرآن، معرفی می‌شود که می‌تواند با استفاده از حافظه قوی که دارد، کارهای شگفت‌انگیزی با قرآن انجام دهد. این کارها البته جدید نیست. حدود ۱۱ سال پیش زمانی که حق‌گویان، نوجوان ۱۵ ساله‌ای بوده، این عملیات را با قرآن انجام می‌داده‌است. خودش در مصاحبه‌ای در خرداد ۱۳۹۱ با ایرنا درباره مهارت‌هایش این‌طور توضیح می‌دهد:

اگر شما از بین ۷۷هزار کلمه قرآن کریم، یک کلمه را که مشابهی ندارد ذکر کنید، من نام سوره، شماره صفحه، شماره آیه، شماره جزء، مکی یا مدنی بودن سوره، اینکه سوره از چه صفحه‌ای شروع و به چه صفحه‌ای ختم می شود، کلمه در کدام قسمت صفحه قرار دارد و اولین آیه آن صفحه چیست، این کلمه چندمین کلمه آن آیه است و سایر موارد را برای‌تان می‌گویم.
در روش دیگری، اگر شما شماره یک صفحه را ذکر کنید، من اولین یا آخرین کلمه هر صفحه را تا آخر قرآن یا به سمت اول قرآن تلاوت می کنم.
بعضی از این روش‌ها از قبل بوده ولی بیشترشان را خودم ابداع کرده‌ام. مثلا روش تلاوت بر اساس رئوس قرآن، روشی است که از قبل بوده و حافظان دیگری هم از آن استفاده می‌کنند؛ اما یکی از روش‌هایی که خودم ابداعش کردم و بسیار هم مشکل است، این است که مثلا شما یک کلمه را بگویید و من پشت سر هم کلمات قبل از آن را بخوانم! مثلا بگویید «یکثرون» و من آیه آن کلمه را، برعکس و از آخر به اول، اینطور بخوانم: یکثرون، لا، ظلمات، فی، ترکهم، و، الی آخر. همین کار را درباره آیات هم می‌شود انجام داد. یعنی خواندن آیات یک صفحه از پایین به بالا!

محمدمهدی حق‌گویان سال‌هاست از این برنامه‌ها را در مراسم مختلف کار کرده و چندتایی را در اینستاگرامش هم منتشر کرده‌بود (لینک ۱، لینک ۲). در برنامه محفل، حق‌گویان ابتدا چند نمونه از این کارهای شگفت‌انگیز را اجرا می‌کند (از جمله ابداعات او، روش ضربدری و روش پروانه‌ای). سرعت حافظه او به حدی بالا است که مجریان برنامه از او عقب می‌مانند:

https://telewebion.com/episode/0x60145d4

اما در ادامه، پس از اجرای این بخش، حق‌گویان، آیتمی را اجرا می‌کند که به کلی با آنچه پیش از این از او نشان داده‌شده، متفاوت است. فردی انگشت خود را روی یک آیه از یک صفحه قرآن می‌گذارد و او از راه دور و بدون اینکه بتواند آن صفحه را ببیند، آیه را می‌خواند.

تفاوت این روش با کارهای قبلی او این است که در همه اجراهای قبلی، یک «سرنخ» مانند شماره یک صفحه، یا یک کلمه به او داده می‌شد و او با مراجعه به حافظه خود به سوالات در مورد آن آیه و کلمات و آیات و صفحات قبلی و بعدی آن، پاسخ می‌داد. البته واضح است که چون کتابت و صفحه‌آرایی قرآن متفاوت است، این کار را براساس یک نوع خاص و مشخص از قرآن (مصحف عثمان طه بر اساس روایت حفص از عاصم) انجام می‌داد.

اما در این آیتم به کلی متفاوت، در ظاهر هیچ «سرنخی» به او داده نمی‌شود. حق‌گویان چند ثانیه‌ای تامل می‌کند ناگهان کلماتی را بر زبان می‌آرود که فرد کارشناس برنامه انتخاب کرده و دوستش (آقایی به نام ابراهیمی) دقیقا انگشتش را روی ابتدای آیه قرار داده است.

آیا روش جدیدی که حق‌گویان به کارهایش اضافه‌کرد یک کار خارق‌العاده است؟

خیر. برنامه‌ای که حق‌گویان اجرا کرد در دنیای شعبده‌بازی و تردستی مشهور است و عنواش Book Test (آزمون کتاب) است. «آزمون کتاب» یکی از اجراهای مشهور در دنیای شعبده‌بازی است و حتی بزرگ‌ترین شعبده‌باز تاریخ هری هودینی هم از استادان این فن به حساب می‌آید. جیمز رندی، شعبده‌باز کانادایی که یکی از مبارزان علیه شبه‌علم، خرافات و امور معنوی بود نیز از استادان فن آزمون کتاب بود. ویدیو زیر اجرای همین آیتم از شعبده‌باز لهستانی شان کاناستا در سال ۱۹۶۰ است که از نظر پیچیدگی هم از کار محمدمهدی حق‌گویان پیچیده‌تر است.

در برنامه America's Got Talent در سال ۲۰۱۶ یک نمونه پیچیده، این‌بار با نوشته روی ماتیک هایدی کلوم، سوپر مدل آلمانی اجرا شد:

در اپیزود ۲۷ از فصل ۷ مسابقه تلویزیونی Fool Us که پن و تلر داوران آن هستند نیز نوع بسیار پیچیده‌تری از این شعبده اجرا شد:

آزمون کتاب، روش‌های متفاوتی دارد. شعبده باز ممکن است از یک کتاب، یک صفحه یا چند کتاب استفاده کند. شعبده بازها روش‌های متفاوتی برای بیان پاسخ صحیح دارند. در یوتیوب ویدیوهای آموزشی خوبی برای آشنایی با این شعبده و آموزش روش آن وجود دارد. ویدیوهای زیر ۳تا از انواع ویدیوهایی است که در این زمینه در یوتیوب پیدا کردیم:

ما نمی‌دانیم نحوه اجرای آزمون کتاب با قرآن محمدمهدی حق‌گویان، دقیقا چگونه است، اما ۳ نکته کلیدی را از اجرای او می‌دانیم که به کشف تکنیک او کمک می‌کند:

1. حق‌گویان حافظه بصری قوی دارد و همه صفحات قرآن را حفظ است و می‌داند در هر شماره صفحه‌ای چه محتوایی نوشته شده‌است.
   قرآن به شیوه «عثمان طه» استاندارد است و ۶۰۴ صفحه ۱۵ خطی دارد و سایز فونت آن به‌اندازه‌ایست که آیه ۲۸۲ سوره بقره در یک صفحه آن جا شود و هر جز قرآن دقیقا ۲۰ صفحه باشد.
2. همه آیات و نوشته‌های قرآن را می‌توان با ۲ عدد بیان کرد؛ عدد اول شماره سوره و عدد دوم شماره آیه است. همچنین کسی که حافظه بصری قوی دارد می‌تواند همه نوشته‌های قرآن را با ۲ عدد دیگر هم بیان کند: شماره صفحه و شماره خط.
3. حق‌گویان پیش از اجرای این آیتم، به بهانه سرعت در انجام آزمون حافظه، از مجری می‌خواهد که دوستش «آقای ابراهیمی» را به روی سن دعوت کند. حتی در موقع انجام آزمون کتاب صراحتا گفته می‌شود که حتما باید آقای ابراهیمی انگشتش را در محلی که کارشناس برنامه انتخاب کرده، بگذارد.

کریستوفر پریست نویسنده رمان‌های علمی تخیلی در رمان حیثیت (The Prestige) می‌گوید هر شعبده ۳ مرحله دارد:

مرحله اول: چیدمان (Setup یا Discipline)

پیش از اجرای آیتم آزمون کتاب، علیرضا قاسمیان می‌گوید: یک روش عجیب‌تر از این هم هست… واقعا خودم هم نمی‌دانم سرش چیست. یک جایی را باز می‌کنید و به آنجا اشاره می‌کنید و ایشان می‌خواند.

کارشناس عراقی برنامه، حسنین الحلو می‌گوید: یعنی هر کسی اشاره کند؟ (و با انگشت به آقای ابراهیمی اشاره می‌کند).

در پاسخ آقای ابراهیمی می‌گوید: شما یک آیه را می‌آورید و من از ایشان می‌خواهم که … 

مجری برنامه، رسالت بوذری می‌پرسد: پس حتما شما باید بخواهید. هان؟ یا دست هرکسی از حضار که بدهیم…

در پاسخ آقای ابراهیمی می‌گوید: نه هرکسی از مستمعین و حضار…

مرحله دوم: گمراه‌کردن و به اشتباه انداختن (Misdirection)

تصور کات می‌خورد و موقع اجرای اول می‌بینیم، حسنین الحلو آیه را انتخاب می‌کند و آقای ابراهیمی هم به همان‌جا اشاره می‌کند.

یعنی با اینکه آقای ابراهیمی می‌گوید هر کسی می‌تواند اشاره کند، ولی باز هم کنار نمی‌رود در تمام مراحل حضور دارد و حتی انگشتش را در کنار انگشت دو داوری می‌گذارد که آیه را انتخاب کردند.

حتی در اجرای دوم کارشناس سوریه‌ای برنامه، رضوان درویش با اشاره به انگشتر آقای ابراهیمی، به شوخی می‌گوید «توی این انگشتر دوربین کار گذاشتین؟»

در هر دو اجرا همه توجه‌ها به سمت انگشت اشاره آقای ابراهیمی است. چند دوربین و دو کارشناس و یک مجری دارند به انگشت اشاره او توجه می‌کنند و جای دیگری نشان داده نمی‌شود.

در آزمون قبلی که قرار بود حق‌گویان سرعت خود در روش‌های پروانه‌ای و ضربدری را نشان دهد، حضور آقای ابراهیمی با توجه به سرعت اجرا، توجیه‌پذیر بود. اما در این روش، نه تنها همچنان حضور دارد، بلکه نقش محوری دارد و او حتما باید به آیه اشاره کند.

در شعبده «آزمون کتاب» روش‌های زیادی برای حدس زدن شماره صفحه است، مثلا از حجم صفحات می‌تواند رقم صدگان شماره صفحه را حدس زد و مثلا کافیست دو رقم بعدی به همراه یک علامت برای شماره خط (تنها ۱۵ علامت کافیست) از سوی آقای ابراهیمی، با حالت بدن منتقل شود.

به هر حال، راه‌های زیادی است که ‌۲ عدد (شماره سوره و آیه یا شماره صفحه و خط) به حق‌گویان منتقل شود. 

مرحله سوم: اِفِه یا پرستیژ  (Effect یا Prestige)

در پایان محمدمهدی حق‌گویان که اعداد لازم را گرفته و با حافظه قدرتمندی که دارد جواب را پیدا کرده، همانند یک شعبده باز کامل، مرحله افه شعبده را اجرا می‌کند. سرش را پایین می‌اندازد، چشمانش را بسته، به فکر می‌رود و بدون نگاه‌کردن به‌جایی، زیر لب چیزهایی می‌گوید،… (حتی کارگردان هم همراه شده و صدای ضربان قلب را پخش می‌کند)... و سپس ناگهان حق‌گویان سرش را بالا می‌آورد و آیه را می‌خواند.

اجرای این برنامه تلویزیونی با قرآن، انتقاداتی را هم در رسانه‌های ایران در پی داشته‌است.

در چند روز گذشته بخش‌هایی از یک برنامه تلویزیونی به‌نام «محفل» که روز ۵ فروردین ۱۴۰۲ از شبکه ۳ تلویزیون ایران و به مناسبت ماه رمضان پخش شد، در شبکه‌های اجتماعی مورد توجه قرار گرفته‌است.

در این برنامه محمدمهدی حق‌گویان، حافظ قرآن که با حافظه قویش شناخته می‌شود روشی به کلی متفاوت، با اجراهای سابقش را نمایش داد. فردی انگشت خود را روی یک آیه از یک صفحه قرآن گذاشت و او از راه دور و بدون اینکه بتواند آن صفحه را ببیند، آیه را درست خواند. در ظاهر هیچ «سرنخی» به او داده نشده‌بود.

کاری که حق‌گویان اجرا کرد در دنیای شعبده‌بازی و تردستی مشهور است و عنواش Book Test (آزمون کتاب) است. هری هودینی، جیمز رندی و شان کاناستا از متخصصین «آزمون کتاب» بودند و در یوتیوب ده‌ها ویدیوی آموزشی از روش‌های مختلف اجرای آن منتشر شده‌است.

ما نمی‌دانیم نحوه اجرای آزمون کتاب با قرآن محمدمهدی حق‌گویان، دقیقا چگونه است، اما ۳ نکته کلیدی را از اجرای او می‌دانیم که به کشف تکنیک او کمک می‌کند:

1. حق‌گویان حافظه بصری قوی دارد و همه صفحات قرآن را به شیوه «عثمان طه» حفظ است.
2. همه آیات و نوشته‌های قرآن را می‌توان با ۲ عدد بیان کرد؛ عدد اول شماره سوره و عدد دوم شماره آیه است (یا شماره صفحه و شماره خط).
3. حق‌گویان پیش از اجرای این آیتم، به بهانه سرعت در انجام آزمون حافظه، از مجری می‌خواهد که دوستش آقای ابراهیمی را به روی سن دعوت کند.

آقای ابراهیمی، نقش واسطه برای انتقال اطلاعات به حق‌گویان را دارد و تنها کافیست آقای ابراهیمی به روشی، ۲ عدد (شماره سوره و آیه یا شماره صفحه و خط) را به او منتقل کند.