ادعای نادرست درباره نقش گاز N2 در مسمومیت دختران دانش‌آموز

پس از برگزاری جلسه کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس با وزرای آموزش و پرورش و بهداشت و نماینده وزیر اطلاعات، رئیس این کمیسیون، علیرضا منادی نماینده تبریز و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران که خود دکتری بیوتکنولوژی (صنایع) دارد، در گفت‌وگو با خانه ملت مدعی شد:

براساس پیگیری‌های صورت گرفته از جانب نمایندگان و اعزام گروهی از نمایندگان مجلس به قم، و نتیجه آزمایش‌های انجام شده مشخص شد که گاز ان۲ (N2) در سم منتشر شده در مدارس وجود داشته‌است.
این سم بلافاصله در بدن از بین خواهد رفت و به صورت ترکیبی و تلفیقی بوده و به همین دلیل تشخیص آن دشوار است.
این نتایج براساس بررسی‌های ۳۰ متخصص وزارت بهداشت به دست آمده، البته ممکن است در مواردی اضطراب نیز علائم مبتلایان را تشدید کرده‌باشد.

پس از انتشار این ادعا، رسانه‌های مختلف، از این خبر دادند که انتشار گاز N2 (ان-۲) عامل مسمومیت دختران دانش‌آموز بوده‌ است.

https://www.instagram.com/p/CpPgHg5IDLx

روزنامه اعتماد هم در این‌باره تصویری را منتشر کرد:

اما N2 یا «مولکول نیتروژن» (ازت به فرانسوی) فراوان‌ترین ماده در هوایی است که ما استنشاق می‌کنیم. تقریبا ۸۰درصد هر نفسی که فرو می‌رود N2 و چون برمی‌آید باز هم ۸۰درصد آن N2 است. زیرا این گاز با هیچ ماده‌ای درون ریه واکنش نمی‌دهد و جذب بدن نمی‌شود. مولکول N2 بسیار پایدار است. پس در هر نفس، هر چقدر هم N2 باشد بعید است باعث مسمومیت شود.

نکته دیگر اینکه چگالی نیتروژن گازی از چگالی هوا (که ۸۰ درصد آن گاز نیتروژن است) کمی کمتر است. در دمای ۲۰ درجه و در فشار یک اتمسفر، هر لیتر هوا ۱/۲۰۴ گرم وزن دارد و هر لیتر نیتروژن ۱/۱۶۱ گرم. بنابراین آزاد کردن N2 در محیط منجر به رفتن گاز N2 به سمت بالا می‌شود. پس اولا در محیط باز چنین چیزی امکان‌پذیر نیست. ثانیا اگر محیط کاملا بسته باشد (که این‌طور نیست و درز دارد و …) حجم بسیار زیادی N2 باید به محیط وارد شود تا به نوشته اعتماد «جایگزین اکسیژن» شود.

حتی اگر در داخل محیط کاملا ایزوله، چنین اتفاقی بیفتد و حالتی شبیه به خفگی ایجاد کند، عامل آن «کاهش O2» است نه «N2 به عنوان سم». کاهش اکسیژن O2 می‌تواند ناشی از افزایش هر نوع گاز نجیب یا بی‌اثر در محیط باشد.

سینا فروتن‌نژاد، استادیار موسسه شیمی آلی از آکادمی علوم لهستان، درباره‌ی اظهار نظر منادی به فکت‌نامه می‌گوید: «اساسا یکی از چالش‌های ما در شیمی ایجاد شرایطی است که باعث واکنش‌پذیری بیشتر نیتروژن بشود.» پایداری مولکول N2 باعث می‌شود رفتاری شبیه گازهای نجیب (بی‌اثر) داشته‌باشد. عنوان این موضوع خفگی با گاز بی‌اثر Inert gas asphyxiation است.

هر سال در آمریکا حدود ۸ نفر در اثر خفگی با نیتروژن می‌میرند. اما بررسی علت این وقایع نشان می‌دهد که آنها در محیط‌های صنعتی و بسته با شرایط خاص رخ داده‌است. فروتن‌نژاد همچنین گفت: «در برخی از کشورها برای ذبح انسانی دام از گاز CO2 یا در موارد کمتری از گاز N2 استفاده می‌شود.» اما این کار در محیط کاملا ایزوله انجام می‌شود و با وضعیت کلاس‌ها و مدارسی که در تصاویر نشان داده‌شده بسیار متفاوت است.

اما از همه مهم‌تر این که N2 اصلا بو ندارد! این درحالی است که دانش‌آموزان بوهایی شبیه بوی میوه‌های فاسد، نعناع یا تخم‌مرغ‌های فاسد را قبل از بروز علائم، حس کرده‌اند.

بنابراین این ادعای رییس کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس که «در گاز N2 در سم منتشر شده در مدارس وجود داشته‌است» نادرست است.

***

اکسید‌های نیتروژن

پس از این ادعا این گمانه هم مطرح شد که ممکن است ادعای رئیس کمیسیون آموزش مجلس، درست منتقل نشده و منظور او گازهایی مثل N2O یا NO2 بوده باشد. برای همین در اینجا تمام اکسیدهای نیتروژن را بررسی می‌کنیم.

اکسید‌های نیتروژن بعضی بسیار پایدار و بعضی بسیار ناپایدار هستند. این قضیه بستگی به ترکیب شیمیایی آنها دارد. در ادامه درجه و نوع سمی‌بودن آنها را مشخص کرده‌ایم. بعضی از این موارد رنگی هستند و بعضی دیگر بویی متفاوت با مواد منتشره دارند و برای همین بدون نمونه‌گیری محیطی و تیتراسیون نمی‌توان نوع مواد را تشخیص داد.