درباره خدانور لجعی و نحوه کشته شدن او چه می‌دانیم؟

خدانور لجعی (لجه‌ای) یا آنطور که در صفحه اینستاگرامش خود را معرفی کرده بود ناصر بلوچ، جوان ۲۷ ساله اهل بلوچستان و از اهالی شیرآباد زاهدان بود که به گفته نزدیکانش یک روز پس از جمعه خونین (۸ مهر) زاهدان در درگیری با نیروهای نظامی زخمی شده و بعد از انتقال به بیمارستان در روز ۱۰ مهر کشته شد. یکی از نزدیکان این جوان در گفت‌وگو با رادیو زمانه در توضیح چگونگی مرگ او گفته:

« یک روز پس از جمعه خونین که نمازگزاران را کشتند خدانور با ماموران درگیر شده بود. خدانور را با تیر زده بودند. مردم او را به بیمارستان تامین اجتماعی بردند. تیر نزدیک نخاع خورده بود، او در بیمارستان زنده بود، تمام ترس ما از فلج شدن او بود، چون که پاش بی حس بود. دکترا میگفتن نیازی نیست عمل بشه بزار تیر بمونه تو پاش زود خوب میشه. بیمارستان تامین اجتماعی زاهدان زیر شاخه سپاه است روز آخر شهید شدنش به یه پرستار گیر داده بود که تو سوزنم زدی من اینقدر گیج و منگم. او در پایان مصاحبه می‌گوید: به او رسیدگی نکردند تا مرد و دست ما جایی بند نبود.»

دادستان زاهدان اما می‌گوید او «صادق کبدانی» معروف به «یاغی» و از اتباع افغانستانی است و در تاریخ ۱۰ مهر ماه «حین یک سرقت در درگیری مسلحانه با ماموران کشته شده است.»

این ادعا در حالی مطرح می‌شود که در روزهای بعد از «جمعه خونین زاهدان» به صورت متناوب خبر تیراندازی نیروهای نظامی به شهروندان بلوچ و کشته یا زخمی شدن آنان مخابره می‌شد.

ماجرای عکس معروف خدانور و بسته شدن او به میله چیست؟

جوانی با لباس محلی بلوچی که دست و پایش به میله‌ای که به نظر می‌رسد میله پرچم باشد بسته شده، سرش را روی زانوهایش گذاشته و لیوان آبی در جایی دور از دسترس او گذاشته شده. این عکس بارها در شبکه‌های اجتماعی در ایران دست به دست شده و منبع الهام تولید آثار هنری زیادی شده است.

این جوان خدانور لجعی است.

به دنبال سابقه این خبر به گزارشی از گروه رسانه‌ای «حال وش» می‌رسیم که یک مجموعه خبری است که در حوزه مسائل استان سیستان و بلوچستان فعالیت می‌کند. این رسانه ۸۰ روز پیش از کشته شدن خدانور، روز ۲۶ تیرماه ۱۴۰۱، خبری همراه با عکسی مشابه منتشر کرد و در آن «شکنجه و رفتار غیر قانونی ماموران آگاهی زاهدان با یک متهم بازداشتی» را گزارش داد. حال‌وش نوشت:

«روز پنجشنبه ٢٣ تیر ماه ۱۴۰۱ ، نیروهای نظامی و امنیتی در قالب چندین خودرو و ده‌ها نیرو با یورش به محله شیرآباد در زاهدان علاوه بر ایجاد رعب و وحشت چند نفر را با اتهام سرقت بازداشت کردند.
بر اساس این گزارش، به دنبال یورش نیروهای نظامی و امنیتی رسانه‌های جمهوری اسلامی با انتشار تصاویری، خبر از بازداشت یک باند سرقت دادند.
هویت یکی از متهمان بازداشت که به میله پرچم داخل محوطه آگاهی زاهدان بسته شده «خدانور یاغی» ساکن محله شیرآباد زاهدان احراز شده است.»

به نظر می‌رسد «یاغی» لقبی است که خدانور برای خود برگزیده بود و در پست‌های اینستاگرامی‌اش هم گاهی از هشتگ یاغی استفاده می‌کرد.

حال وش می‌گوید که عکس‌های در حال شکنجه خدانور اولین بار در اینستاگرام و در «حساب‌های کاربری که گمان می‌رود وابسته به ماموران آگاهی زاهدان هستند»، منتشر شد.

یک روز پیش از آن و در ۲۶ تیرماه هم فرمانده انتظامی سیستان و بلوچستان از «انهدام باند ۵ نفره سرقت به عنف و مسلحانه تلفن همراه با ۱۳ فقره سرقت» در شهرستان زاهدان خبر داده و گفته بود:

«فردی سابقه دار با نام مستعار "یاغی" به همراه ۴ نفر دیگر اقدام به تشکیل یک باند حرفه‌ای سرقت نموده و به صورت مسلحانه اقدام به سرقت تلفن همراه شهروندان در سطح معابر آن شهرستان می کنند.»

در این گزارش اشاره‌ای به رفتار غیرقانونی پلیس و بستن خدانور یا همان یاغی به میله پرچم نشد.

روایت نزدیکان خدانور از بازداشت تیر ماه او اما متفاوت است.

یکی از اقوام او به رادیو زمانه گفته آن بازداشت به خاطر دعوایی بود که خدانور با «پسر یک فرمانده بسیجی» کرده بود:

«وقتی گیرش انداختن نزدیک به سی میلیون به مامورای آگاهی داده بود که بزنندش، عکسشم بگیرند، بعد ما نزدیک به صد میلیون به مامورا دادیم که از کتک زدن کم کنند و بفرستنش پیش قاضی تا برود زندان، بعد یه ماه بالاخره آزادش کردیم.»

او در توصیف شکنجه خدانور می‌گوید:

«خدا نور را از ساعت دو شب تا هفت صبح بسته بودند به میله پرچم و کتک زدند. خدانور آب خواسته بود و مامور یک لیوان آب آورده بود و با فاصله گذاشته بود تا او آب را ببیند ولی نتواند بردارد.»

در مورد نحوه آزادی خدانور هم او می‌گوید که مامور‌ها خودشان نرخ تعیین کردند و از آنان صدمیلیون تومان خواستند و می‌افزاید: «ما همه کارگر هستیم و با دشواری توانستیم صد میلیون را تهیه کنیم.»

با وجود اینکه در خبرهای تیرماه رسانه‌های داخلی حرفی از شکنجه خدانور به میان نیامده بود، دادستان نظامی سیستان و بلوچستان در توضیحات خود از برخورد قضایی با ماموری که «اقدام به دستبند زدن به میل پرچم این سارق مسلح کرده» و «اقدام به تصویربرداری کرده» به دلیل آنچه او «عدم رعایت حفظ حقوق شهروندی» خواند، خبر داد.

در گزارش دیگری که خبرگزاری فارس، وابسته به سپاه پاسداران روز ۱۹ آبان منتشر کرده مجموعه متنوعی از اتهامات از «سرقت به عنف» تا «عضویت در یک باند مسلحانه» به خدانور نسبت داده شده است.

دادستان عمومی و انقلاب زاهدان می‌گوید که خدانور یک سارق مسلح است و در تیرماه امسال به همین جرم، یعنی سرقت مسلحانه، بازداشت و در ۲۷ مردادماه امسال با قرار وثیقه آزاد شد. این بدان معناست که خدانور دقیقا بعد از یک ماه به قرار وثیقه آزاد شده است. این در حالی است که بر اساس ماده ۲۴۲ قانون آیین دادرسی کیفری قرار بازداشت جرایم سنگینی مانند سرقت مسلحانه و حداقل دو ماه است و به گفته وکلا به راحتی تبدیل به وثیقه نمی‌شود.

از سوی دیگر با توجه به اظهارات دادستان که مدعی شده خدانور از اتباع افغانستانی است این سوال هم مطرح است که اگر چنین است چرا پس از بازداشت او، ماموران انتظامی - امنیتی اقدامی به روال معمول برای بازگرداندن او نکرده‌اند و بعد از یک ماه او را آزاد کرده‌اند؟

ادعای کشته شدن خدانور پس از بسته شدن به میله

تا آنجایی که ما گشتیم نه در روایت‌های اولیه، نه در روایت نزدیکان خدانور و نه در روایت رسمی چنین ادعایی مطرح نشده است، اما به نظر می‌رسد همزمانی خبر کشته شدن خدانور با انتشار گسترده تصویر شکنجه حدود سه ماه قبل او این تصور را برای برخی به وجود آورده که خدانور در اثر شکنجه جان خود را از دست داده است.

به عنوان نمونه یکی از اولین توییت‌هایی که خبر کشته شدن خدانور را به همراه عکس معروف او منتشر کرده، توییت بامداد روز ۱۲ مهر ۱۴۰۱ ، فرزین کدخدایی، فعال بلوچ است. او به صراحت به سابقه عکس اشاره کرده و به طور روشن گفته است، خدانور روز شنبه و در جریان اعتراض‌ها هدف گلوله قرار گرفته است.

با این همه با انتشار گسترده خبر کشته شدن خدانور و همزمان با انتشار عکس دست بسته او به میله پرچم، با وجود اینکه انتشار اولیه عکس با این توضیح همراه بود که عکس مربوط به گذشته است، این تصور در میان بعضی از کاربران شبکه‌های اجتماعی شکل گرفت که خدانور در وضعیتی که در این عکس دیده می‌شود و زیر شکنجه کشته شده و توییت‌های مشابهی با این فرض منتشر شد:

«به پهلوی #خدانور_لجعی تیر شلیک کردند و اینگونه به تیر بستند تا خون از بدنش برود و بمیرد. تشنه هم که شد آب را در لیوان دور از دستش قرار دادند تا آرام آرام جان بدهد!»

خدانور شکنجه شده، و کشته شد. اما بین این دو اتفاق ۸۰ روز فاصله است.

خدانور چگونه و در چه تاریخی کشته شده است؟

چنانکه گفته شد همه منابع تاریخ جان باختن او را ۱۰ مهر ماه (دو روز پس از جمعه خونین زاهدان) و دلیل کشته شدن او را شلیک ماموران، اعلام کرده‌اند.

در روایت‌های غیررسمی گفته شده او در درگیری‌های روز ۹ مهرماه هدف گلوله ماموران امنیتی - انتظامی قرار گرفته است، اما خبرگزاری فارس مدعی است «تاریخ ۱۰ مهر ماه حین یک سرقت دیگر در درگیری مسلحانه با ماموران کشته شده است.»

نه در گزارش‌ فارس و نه در سایر گزارش‌های رسمی داخلی جزئیاتی درباره محل و نحوه درگیری ارائه نشده است. در گزارش‌های رسانه‌ای یک ماه و نیم گذشته نیز خبری از درگیری مسلحانه ماموران با گروه‌های مسلح منتشر منتشر نشده. اما در فضای غیررسمی گزارش‌های زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد، در جریان اعتراض‌ها در زاهدان و در روزهای هشتم و نهم مهرماه، افراد زیادی هدف شلیک ماموران جمهوری اسلامی قرار گرفته و جان باخته‌اند.

علاوه بر این سابقه رسانه‌های جمهوری اسلامی در انکار کشته شدن معترضان، احتمال عدم صحت روایت آنها درباره نحوه کشته شدن خدانور را تقویت می‌کند.

خدانور لجعی معروف به «یاغی» جوان اهل زاهدان در روز ۱۰ شهریور پس از درگیری با نیروهای نظامی و انتقال به بیمارستان جان خود را از دست داد.

نزدیکان او می‌گویند او مانند سایر کشته‌های اعتراضات اخیر یک شهروند معترض بود و مرگ او به خاطر تعلل در رسیدگی به وی و عمل نکردن او در بیمارستان اتفاق افتاد.

دادستان زاهدان می‌گوید او یک سارق مسلح است و در حین سرقت با ماموران درگیر و کشته شده، سابقه سرقت دارد و در تیرماه با اتهام مشابهی بازداشت اما بعد از یک ماه به قید وثیقه آزاد شد.

ابهام‌های زیادی درباره روایت دادستان وجود دارد، از جمله اینکه بر اساس قانون، قرار بازداشت جرایم سنگینی مانند سرقت مسلحانه حداقل دو ماهه است و به راحتی تبدیل به وثیقه نمی‌شود.

نزدیکان خدانور، اما می‌گویند بازداشت تیرماه او به دلیل اختلاف و درگیری او با یک بسیجی بوده که به بازداشت و شکنجه او منجر شده و عکس‌های شکنجه او نیز توسط همین افراد در اینستاگرام منتشر شده.

عکس مشهوری که از خدانور دست به دست می‌شود که در آن دست و پای او به میله پرچم بسته شده مربوط به بازداشت تیر ماه اوست.

بعد از کشته شدن خدانور در روز ۱۰ مهر فعالان بلوچ عکس بازداشت و شکنجه پیشین او را با ذکر این که این عکس مربوط به گذشته است به همراه خبر کشته‌شدن او منتشر کردند.

طی روزهای بعد برای بعضی از کاربران در شبکه‌های اجتماعی به غلط (سهوا یا عمدا) این تصور به وجود آمد که این عکس مربوط به زمان کشته شدن خدانور است.

هم منابع رسمی و هم رویات‌های غیررسمی تاریخ جان‌ باختن خدانور را روز دهم مهر ماه (دو روز پس از جمعه خونین زاهدان) و دلیل مرگ او را شلیک ماموران اعلام کرده‌اند. با این همه رسانه‌های جمهوری اسلامی مدعی‌اند که خدانور در جریان سرقت مسلحانه توسط ماموران کشته شده.

نه در گزارش فارس و نه در سایر منابع رسانه‌ای جمهوری اسلامی در یک ماه و نیم گذشته خبری درباره سرقت و درگیری مسلحانه در زاهدان منتشر نشده است. علاوه بر این علاوه بر این سابقه رسانه‌های حکومتی در انکار کشته شدن معترضان، احتمال عدم صحت روایت آنها درباره نحوه کشته شدن خدانور را تقویت می‌کند.