حسین رحیمی
فرمانده انتظامی تهران بزرگ
در تهران کارتن‌خواب و اتوبوس‌خواب نداریم.
نادرست
ادعای نادرست درباره کارتن‌خواب‌ها و اتوبوس‌خواب‌های تهران
اگر وقت ندارید …
- حسین رحیمی، رئیس پلیس تهران بزرگ می‌گوید: «در تهران کارتن‌خواب و اتوبوس‌خواب نداریم.»
- این گفته با اظهارات سایر مقام‌های ایرانی و گزارش‌هایی که پیشتر در رسانه‌های رسمی منتشر شده، همخوانی ندارد.
- در سال‌های گذشته گزارشهای زیادی، درباره کارتن‌خوابی و اتوبوسخوابی افراد بی‌خانمان و معتاد در تهران منتشر شده.
- علاوه بر گزارش رسانه‌های رسمی، مقام‌های جمهوری اسلامی نیز، از جمله خود رئیس پلیس تهران بزرگ، در این باره اظهار نظر کرده‌اند.
- آمار مدون یا برآورد رسمی از جمعیت افراد بی‌خانمان و معتاد «متجاهر» در دست نیست، اما در گزارشهای رسمی اعدادی تا ۲۴ هزار نفر اعلام شده است.
- طبق آمارنامه رسمی شهرداری تهران در سال ۹۹، حدود ۳۲۰۰ بی‌خانمان و ۲۷۰۰ معتاد [متجاهر] توسط شهرداری شناسایی و بخشی از آنها به صورت موقت یا دائم اسکان داده شده‌اند.
- سازمان‌های مردم‌نهاد جمعیت کارتن‌خواب‌های تهران را تا ۳۵ هزار نفر تخمین می‌زنند.
- صرف نظر از اختلاف آمار تا کنون کسی در وجود پدیده پدیده کارتن‌خوابی در تهران تشکیک ایجاد نکرده است.
حسین رحیمی، رئیس پلیس تهران بزرگ روز ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ در واکنش به فیلم سینمایی «مجبوریم» به خبرگزاری مهر گفته است:
«چنین چیزی در تهران نیست، من این فیلم را ندیدم، تکذیب میکنم، صد در صد این مطلب را تکذیب میکنم که اتوبوس خواب داشته باشیم یا کارتن خوابی که بخواهد شب تا صبح در کوچه بخوابد داشته باشیم.»
این ادعا با گزارشهای نشریات و سایت‌های داخلی ایران از یک سو و اظهارات متولیان دیگر این حوزه از جمله شهرداری، بهزیستی و همچنین سازمان‌های مردم‌نهادی که در این میدان فعالیت می‌کنند از سوی دیگر، همخوانی ندارد.
به عنوان مثال خبرگزاری ایسنا در تاریخ ۱۱ دی ۱۴۰۰ گزارشی تصویری با عنوان «اتوبوس شب» منتشر کرده و در این باره نوشته است:
«این افراد به صورت دائم در اتوبوس می‌خوابند و تعدادی دیگر هم برخی شب‌ها به خوابیدن در اتوبوس فکر می‌کنند. تعدادشان کم نیست و در دو خط شمال به جنوب ( تجریش – راه آهن و ترمینال جنوب – پارک وی) و یک خط شرق به غرب( تهرانپارس – آزادی) می‌توان آنها را دید.»
آیا در تهران هیچ کارتن‌خوابی نداریم؟
فرمانده انتظامی تهران بزرگ در حالی با اطمینان از نبود هیچ اتوبوس‌خواب و کارتن‌خوابی در شهر تهران سخن می‌گوید که در ۲۶ فروردین ماه سال ۱۴۰۱، (حدود ۵ ماه پیش) خود او از رها بودن بیش از ۸ هزار معتاد متجاهر در سطح شهر گله کرده و گفته بود:
«در تهران حدود ۲۲ هزار معتاد متجاهر دارد و متاسفانه تا به این لحظه ظرفیت جدیدی برای نگهداری از معتادان متجاهر ایجاد نشده است.»
باید توجه داشت که این فقط آمار ۲۲ هزار نفره معتادان متجاهر است که به گفته مسئولان این حوزه درصد بالایی از آنها بی‌خانمان هستند، و باید رقم نامعلوم کارتن‌خواب‌های غیرمعتاد را هم به آن افزود.
به نظر می‌رسد اعتراض رحیمی در اینجا به شهرداری و مشخصا شهردار تهران است که پیش از این در آذر ۱۴۰۰ وعده داده بود تمامی معتادان متجاهر شهر تهران را «جمع آوری» می‌کند.
نهادهای مسئول کدامند؟
بر اساس مصوبه شورای عالی اداری مجلس در تاریخ ۲۵ خرداد سال ۱۳۷۸ در ایران، شناسایی و جمع‌آوری «افراد معلول و ناتوان (اعم از جسمی و ذهنی) بی‌سرپرست، مجهول‌الهویه، در راه مانده، گمشده، متواری، افراد نیازمند غیرحرفه‌ای، متکدیان و ولگردان حرفه‌ای» در شهرهای بزرگ (با جمعیت بیش از ۵۰۰ هزار نفر) بر عهده؛ دادگستری استان، نیروی انتظامی، سازمان بهزیستی، کمیته امداد امام خمینی(ره)، اداره کار و امور اجتماعی و شهرداری است.
ماده ۳ این مصوبه می‌گوید: «شهرداری موظف است نسبت به شناسایی و جمع‌آوری و تحویل افراد موضوع این مصوبه به مجتمع اردوگاهی اقدام نماید. نیروی انتظامی در این مورد همکاری لازم را با شهرداری به عمل خواهد آورد.»
بر اساس ماده ۱۰ همین مصوبه هم «وزارت کشور موظف است نظام آماری متمرکز ثبت و دستیابی به هنگام به سوابق متکدیان را ایجاد و تصدی نماید. نیروی انتظامی و دیگر دستگاههای مسئول موظفند اطلاعات مورد نیاز وزارت کشور را براساس ضوابطی که آن وزارتخانه ابلاغ می‌نماید، در اختیار وزارت کشور قرار دهند.»
در مجموع طبق مصوبه سال ۷۸ شورای عالی اداری، شهرداری متولی موضوع کارتن‌خوابی است. در این میان برای ۱۱ سازمان دیگر هم مسئولیت‌هایی تعریف شده، که عمده‌تری‌شان را پیشتر نام بردیم.
از این رو به نظر می‌رسد برای به دست آوردن تعداد درباره کارتن‌خواب‌های تهران باید به آمارهای شهرداری مراجعه کرد.
آمارهای شهرداری چه می‌گوید؟
نهادهای مسئول در این حوزه و از جمله شهرداری در زمان دادن آمار بیشتر به ارائه گزارش عملکرد خود پرداخته و تعداد افرادی که تحت پوشش این نهاد قرار گرفته‌اند را اعلام می‌کنند و فقط در مواردی که اختلافی بین نهادهای مسئول به وجود می‌آید (مانند مورد شهرداری و نیروی انتظامی که پیشتر گفته شد) رقم‌هایی از تعداد افرادی که از این دایره بیرون مانده و خدمات دریافت نکرده و یا حتی شناسایی نشده‌اند، بیان می‌شود و تصویری مبهم از کل تعداد افراد کارتن‌خواب ارايه می‌دهد.
آمارنامه شهرداری تهران آخرین بار در سال ۹۹ به‌روز شده است و در آمار ارائه شده توسط سازمان رفاه، مشارکت و خدمات اجتماعی شهرداری (صفحه ۳۲۰ و ۳۲۱ پی‌دی‌اف) آمار خدماتی که به افراد بی‌خانمان داده شده آمده است، اما از تعداد کل کارتن‌خواب‌ها سخنی به میان نیامده.
بر اساس این جداول فقط افراد بی‌خانمان شناسایی شده توسط شهرداری اعم از زن و مرد ۳۲۳۳ نفر بوده به این تعداد ۳۸ خانواده بی‌سرپناهِ شناسایی شده را هم باید افزود.
بر اساس این آمار در سال ۹۹ تعداد متکدیان و بیخانمانهای پذیرش شده در سامان‌سراها در مجموع ۴۰۹ نفر و در مددسراها نیز ۱۴۱۴ نفر (مرد) بوده است. در این جدول آماری از اسکان بیخانمانهای زن در مددسراها نیز داده شده که شامل ۱۶۲ نفر می‌شود.
وضعیت اسکان معتادان، کودکان کار و در راه ماندگان شناسایی شده مشخص نیست.
تا آنجایی که ما گشته‌ایم آمار یا برآورد رسمی مدونی از تعداد کارتن‌خواب‌های تهران وجود ندارد، اما برخی مسئولان شهرداری به طور ضمنی آمارهایی را اعلام کرده‌اند.
به عنوان نمونه در دی ماه ۱۴۰۰ بعد از انتشار خبر اتوبوسخوابی بعضی از شهروندان، علیرضا زاکانی شهردار تهران گفته بود: «شهر تهران حدود چهار هزار معتاد متجاهر دارد که اصلا زیبنده شهر تهران نیست.»
یا در خرداد ماه ۱۴۰۰ هم آرش نصر اصفهانی، مدیرکل دفتر مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران درباره تعداد بی خانمان‌های این شهر گفته بود:
« آمار تا حدود ۱۸ هزار نفر می رسد. اما کمپ ها مانند زندانی است که فقط معتادان را از جلوی چشم ما پنهان می کند. زمانی میزان واقعی بی خانمان های تهران مشخص می شود که تمام کمپ‌های اطراف تهران خالی شود و بی خانمان های ساکن در آن به شهر تهران بیایند. سیاست مدیریت کلان این است که این افراد را در کمپ‌ها نگه دارند تا به شهر وارد نشوند.»
محمدرضا جوادی یگانه، معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران هم در همان تاریخ درباره اعلام آمار ۲۰هزار تایی معتاد متجاهر در تهران گفت:
«یکی از مشکلات ما بزرگنمایی آمار معتادان متجاهر است. آمار اعلام شده بی خانمان ها اعلام می شود با توجه به مراجعات به گرمخانه ها در فصل سرما، اینقدر نیست. تعداد معتادان متجاهر تقریبا ثابت است و به ۲۰ هزار نمی رسد. اسفند ۹۸ تعدادی به دلیل کرونا از زندان آزاد شدند و به شوش آمدند حدود ۴هزار نفر به تعدادشان اضافه شد. اما تعداد معتادان متجاهر به ۱۰هزار نفر هم نمی رسد.»
این گفته بدان معناست که بنابر ادعای مسئولان شهرداری تهران در سال ۱۴۰۰ حدود ۲۴ هزار بی‌خانمان داشت که شامل معتادان متهاجر هم می‌شد. معتاد متجاهر به مصرف‌کنندگان مواد مخدری گفته می‌شود که حاضر به ترک کردن اعتیاد خود نیستند و اغلب بی‌خانمانند.
آمار سازمان‌های مردم‌نهاد
آمار سازمان‌های مردم نهاد اما کمی با این آمارهای غیر دقیق رسمی متفاوت است. علی حیدری، مدیر موسسه «پایان کارتن خوابی» در گفتگویی با سایت خبری رکنا در ۲۴ تیرماه سال‌جاری آمار تخمینی کارتن‌خواب‌های تهران را که موسسه متبوعش تخمین زده ۳۵ هزار نفر اعلام کرد. او همچنین می‌گوید آمارهای غیر رسمی در تهران، تعداد کارتن خوابها را بیش از ۵۵ هزار نفر برآورد می‌کند و تاکید دارد که طبق همین آمارهای میدانی و غیر رسمی، ۲۰ درصد از این عدد، را زنان و کودکان تشکیل می‌دهند.
در نهایت پاسخ حیدری هم به این سوال که در تهران چه تعداد کارتن خواب داریم این است که:
آمار مشخصی وجود ندارد. در یک مقطع زمانی، موسسه پایان کارتن خوابی، برای این افراد کارت شناسایی صادر کرد. دلیل این بود که تعداد کارتن خواب ها مشخص شود. سه سال قبل، در تهران و در منطقه ۱۲، حدود ۱۵ هزار کارتن خواب را شناسایی کردیم.
نظر کارشناس در مورد کم و کیف آمار ارايه شده
اما چرا آمارهای ارائه شده از تعداد کارتن‌خواب‌ها ضد و نقیض است؟ علی حیدری، مدیر موسسه «پایان کارتن خوابی» به سوالات فکت‌نامه در این خصوص پاسخ داده است.
علی حیدری، مدیر موسسه پایان کارتن خوابی به «فکت‌نامه»می‌گوید درباره تعداد کارتن خوابها آمار رسمی وجود دارد اما آمار درست وجود ندارد.
«هر ساله ارگان‌های مختلف مثل شهرداری تهران و سازمان بهزیستی که متولی کارتن‌خواب‌ها هستند، آمارهایی را در این باره منتشر می‌کنند. اما این آمارها الزما درست نیستند.»
او با اشاره به تناقض آمارهای مطرح شده از سوی نهادهای متولی می‌گوید:
«استناد هر ارگان و سازمان به یک موضوع است. بهزیستی آمار را از کمپ‌های ترک اعتیاد می‌گیرد و تعداد افرادی را که به کمپ‌های ترک اعتیاد بهزیستی مراجعه می‌کنند و کارتن‌خواب هستند و اوراق هویتی ندارند، ملاک بهزیستی است. اما این ها کسانی هستند که تازه می‌خواهند از کارتن خوابی جدا شوند و اصلا نباید در آمار کارتن خوابها گنجانده شوند. مبنای آماری که شهرداری ارائه می‌دهد هم مراجعه‌کنندگان به گرمخانه‌ها هستند اما این آمار هم شامل همه کارتن‌خواب‌ها نمی‌شود.»
حیدری با تاکید بر این که ساختار گرمخانه‌ها برای مراجعه کارتن‌خواب‌ها، ساختار درستی نیست، می‌گوید:
«در زمستان به خاطر شرایط جوی آمار کارتن‌خواب‌هایی که به گرمخانه‌ها مراجعه می‌کنند، بیشتر از فصل تابستان است. اما در بهترین حالت به دلایل مختلف فقط حدود ۴۰ درصد کارتن‌خواب‌ها به گرمخانه‌ها مراجعه می‌کنند و مابقی ترجیح می‌دهند از فضای کارتن‌خوابی خود خارج نشوند. معمولا افراد کارتن خوابی که اعتیاد دارند به گرمخانه‌ها مراجعه نمی‌کنند چون فرد معتاد کارتن خواب، مواد مصرفی‌اش همراه خودش است. در گرمخانه‌ها مواد از آنها گرفته می‌شود، بعضی از این افراد سعی می‌کنند مواد را جایی خارج از گرمخانه مخفی کنند افراد دیگر که این را می‌دانند مواد را پیدا می‌کنند در نتیجه برای فرد معتاد مراجعه به گرمخانه به معنای دور ریختن و از دست دادن مواد مصرفی‌اش است. از سوی دیگر گرمخانه‌ها برای شش، هفت ساعت این افراد را می‌پذیرند و آنها صبح زود باید گرمخانه را ترک کنند. لوکیشن این گرمخانه‌ها با فضای زندگی کارتن‌خواب‌ها فاصله دارد. کارتن‌خواب منطقه دوازده برای این که خودش را به گرمخانه خاوران برساند باید نیم ساعت با اتوبوس در راه باشد بنابراین بسیاری از آنها ترجیح می‌دهند برای این بازه زمانی ۶، ۷ ساعته از محل کارتن‌خوابی خود خارج نشوند. به همین دلایل آمار شهرداری از کارتن‌خواب‌ها که با استناد به آمار گرمخانههای شهری ارائه می‌شود، آمار درستی نیست.»
جمع‌بندی
حسین رحیمی، رئیس پلیس تهران بزرگ می‌گوید: «در تهران کارتن‌خواب و اتوبوس‌خواب نداریم.»
این گفته با اظهارات سایر مقام‌های ایرانی و گزارش‌هایی که پیشتر در رسانه‌های رسمی منتشر شده، همخوانی ندارد.
بسیاری از رسانه‌های ایران در زمستان گذشته گزارش‌هایی درباره رواج اتوبوسخوابی افراد بی‌خانمان منتشر کرده‌اند. همچنین گزارشهای زیادی، درباره کارتن‌خوابی افراد بی‌خانمان و «معتادان متهاجر» در تهران منتشر شده و مقام‌های زیادی در این باره اظهار نظر کرده‌اند.
از جمله می‌توان به گفته‌های خود رئیس پلیس تهران بزرگ در فروردین ماه امسال اشاره کرد که گفته بود: «در تهران حدود ۲۲ هزار معتاد متجاهر دارد و متاسفانه تا به این لحظه ظرفیت جدیدی برای نگهداری از معتادان متجاهر ایجاد نشده است.»
این در حالی است که طبق آمارنامه رسمی شهرداری تهران در سال ۹۹، حدود ۳۲۰۰ بی‌خانمان و ۲۷۰۰ معتاد [متجاهر] توسط شهرداری شناسایی و بخشی از آنها به صورت موقت یا دائم اسکان داده شده‌اند. ظرفیت گرمخانههای شهرداری حدود ۲ هزار نفر است.
آمار یا برآورد رسمی مدونی از جمعیت افراد بی‌خانمان و معتادان «متجاهر» در دست نیست، اما مقام‌های اعدادی تا ۲۴ هزار نفر را اعلام کرده‌اند. سازمان‌های مردم‌نهاد نیز جمعیت کارتن‌خواب‌های تهران را تا ۳۵ هزار نفر تخمین می‌زنند.
صرف نظر از اختلاف چشمگیر آمار و برآوردهای رسمی و غیررسمی، گزارش‌ها و شواهد زیادی وجود دارند که نشان می‌دهند پدیده کارتن‌خوابی و اتوبوسخوابی در تهران پدیده‌ای واقعی است. از این رو فکت‌نامه به این گفته رییس‌پلیس تهران بزرگ که «در تهران کارتن‌خواب و اتوبوس‌خواب نداریم» نشان «نادرست» می‌دهد.
توضیح: بخش اظهارات کارشناس، آقای علی حیدری، در تاریخ ۱۰ شهریور ۱۴۰۱ به مطلب اضافه شده است.