آمار نادرست درباره کشت توتون در ایران

محمدرضا مسجدی دبیرکل جمعیت مبارزه با دخانیات، روز ۱۱ مرداد ۱۴۰۱ در یک نشست خبری که در محل جمعیت مبارزه با دخانیات کشور برگزار شد، مدعی شد: «۴۵ تا ۵۰ درصد زمین‌های زراعی استان‌های آذربایجان غربی و گیلان به کشت توتون اختصاص دارد».

او در این نشست گفت: «سالانه ۳/۵ میلیون هکتار زمین برای کشت توتون از بین می‌رود. متاسفانه ۴۵ الی ۵۰ درصد زمین‌های زراعی کشور در استان‌هایی مانند آذربایجان غربی، گیلان و غیره به کشت توتون اختصاص دارد، حتی در آستارا شرکت دخانیات، کشاورزان را به کشت توتون در زمین‌های‌شان تشویق می‌کند. حالا سوال اینجا است چرا به جای توتون، در زمین‌ها دانه‌های روغنی کشت نمی‌شود؟ چرا به جای خودکفایی در گندم به فکر خودکفایی در تنباکو هستند؟»

در این مطلب به سراغ بررسی فکت‌ها درباره کشت توتون در ایران می‌رویم و می‌بینیم که بر اساس آمارهای رسمی، چه میزان از زمین‌های کشاورزی در استان‌های کشور زیر کشت توتون است و آیا این میزان، در استان‌های آذربایجان غربی یا گیلان، حدود ۵۰ درصد است؟

کل مساحت زمین‌های زراعی زیر کشت ایران

مطابق نتایج آخرین سرشماری عمومی کشاورزی که در سال ۱۳۹۳ انجام شده و در وب سایت مرکز ملی آمار ایران موجود است، کل مساحت زمین‌های کشاورزی در ایران ۱۶/۵ میلیون هکتار برآورد شده که ۱۴/۷ میلیون هکتار آن زمین زراعی و مابقی باغ و قلمستان است.

نمودار زیر سطح زیر کشت زمین‌های زراعی به تفکیک استان را نشان می‌دهد:

این نکته را باید اینجا در نظر گرفت که در سال ۱۳۹۱ صفر تا صد دخانیات ایران اعم از کشت توتون و تنباکو تا تولید و فروش سیگار و سایر مواد دخانی از وزارت کشاورزی جدا و به وزارت صنعت، معدن و تجارت واگذار شده و روشن نیست که آیا زمین‌های زیر کشت توتون در مساحت زمین‌های زراعی حوزه کشاورزی محاسبه شده یا خیر.

ولی با این حال می‌توان براساس مساحت زیر کشت توتون در هر استان برآوردی از درصد تخصیص زمین‌های زراعی به توتون در مقایسه با سایر محصولات کشاورزی بدست آورد.

کشت توتون در ایران

مرکز برنامه‌ریزی و نظارت بر دخانیات کشور وابسته به وزارت صنعت، معدن و تجارت در خرداد ۱۳۹۶ با انتشار کتابچه‌ای با عنوان «آشنایی با صنعت دخانیات کشور» به ارائه آماری از زمین‌های زیر کشت توتون در هر استان پرداخته است.

براساس این گزارش، استان‌های کشور با بیشترین سطح زمین زیر کشت توتون عبارتند از:

• استان گلستان (گرگان، علی آباد، مینودشت)
• استان گیلان (رشت، فومن، صومعه‌سرا، بازار‌جمعه، کسماء، طاهرگوراب، آستارا، بندر انزلی، تالش)
• استان مازندران (بهشهر، نکاء، ساری)
• استان آذربایجان غربی (ارومیه، خوی، سلماس، مهاباد، قره ضیاءالدین)
• استان کردستان (مریوان، سقز)

وزارت صنعت، معدن و تجارت کل زمین‌های زیر کشت توتون در کشور را ۶۱۹۹ هکتار برآورد کرده و از استان گلستان به عنوان رکورددار تولید توتون ایران یاد کرده است. براساس این گزارش تنها استان کشور که بالای ۵۰ درصد زمین‌های زراعی در آن، زیر کشت توتون قرار دارد، استان گلستان است. در بقیه استان‌ها کشت توتون سهم چندان بالایی از زمین‌های زراعی را در اختیار ندارند. نمودار زیر نسبت زمین‌های زراعی زیر کشت توتون به نسبت کل زمین‌های زراعی استان نشان می‌دهد:

نشریه توتون صنعت، پیش‌بینی شرکت دخانیات ایران از مساحت زمین‌های زراعی زیر کشت توتون در هر استان کشور در سال ۱۴۰۱-۱۴۰۰ را به این شرح منتشر کرده است:

این برآورد‌ها نشان می‌دهد سطح زیر کشت توتون در سال ۱۴۰۱-۱۴۰۰ در پنج استان برتر کشور ۳۷۶۵ هکتار بوده، یعنی چیزی حدود نیمی از سطح کشت در سال ۱۳۹۶ (در این سال سطح زیر کشت حدود ۶ هزار هکتار اعلام شده بود).

اگرچه در سایر استان‌ها نیز توتون کشت می‌شود و بخشی از تفاوت میزان کشت با سال‌های قبل توسط سایر استان‌ها تامین می‌شود ولی نگاهی به آمار همین پنج استان نشان می‌دهد که کشت توتون در این استان‌ها کاهش یافته است.

محمدرضا مسجدی دبیرکل جمعیت مبارزه با دخانیات مدعی است: «۴۵ تا ۵۰ درصد زمین‌های زراعی استان های آذربایجان غربی و گیلان به کشت توتون اختصاص دارد».

او می‌گوید: سالانه ۳/۵ میلیون هکتار زمین برای کشت توتون از بین می‌رود.

بررسی‌های «فکت‌نامه» نشان می‌دهد که این ادعا چندان با واقعیت تطابق ندارد. تنها استان کشور که بیش از ۵۰ درصد از مساحت زمین‌های زراعی آن به کشت توتون اختصاص دارد، استان گلستان است.

مازندران با ۲۸ درصد دومین استانی است که زمین‌های زراعی خود را به توتون اختصاص داده است.

سطح ناچیزی از زمین‌های زراعی بقیه استان‌های ایران، به کشت توتون اختصاص یافته است.

برآورد شرکت دخانیات ایران از زمین‌های زیر کشت توتون در سال ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نیز افزایشی نیست.

کل زمین زیر کشت توتون در ایران حدود ۶ هزار هکتار برآورد شده، حال آنکه کل زمین‌‌های زراعی کشور بالغ بر ۱۴ میلیون هکتار است.

از آنجایی که ادعای آقای مسجدی،‌ تنها در خصوص استان گلستان درست است، فکت‌نامه به این گفته او که: «۴۵ تا ۵۰ درصد زمین های زراعی استان‌هایی آذربایجان غربی و گیلان به کشت توتون اختصاص دارد» نشان «نادرست» می‌دهد.