تونل جاده سرچم اضافی نیست و کاربرد ایمنی دارد

پستی که این روزها در شبکه‌های اجتماعی مثل تلگرام منتشر شده، با انتشار عکس یک تونل، ادعا می‌کند این عکس مربوط به تونلی ۱۵ متری در جاده سرچم به اردبیل است که کاربردی ندارد و به این دلیل ساخته شده که تعداد کل تونل‌ها به ۱۲ یعنی به تعداد ۱۲ امام برسد:

به عکس این تونل دقت کنید، این تونل ۱۵ متر بیشتر نیست، می‌دونید کاربرد این تونل چیست؟! توی مسیر سرچم به اردبیل تونل‌ها رو به نام ۱۲ امام نامگذاری کردن، تونل کم اومده این رو همینطوری اضافه کردند!

ما در این مطلب به دنبال بررسی این ادعاها می‌رویم.

آیا این تونل در جاده سرچم به اردبیل است؟

بله. عکسی که در این پست تلگرامی دیده می‌شود مربوط به تونلی در جاده سرچم اردبیل است. بعدتر درباره تاریخچه ساخت این جاده و مشخصات آن بیشتر توضیح می‌دهیم.

آیا تونل ۱۵ متر است؟

خیر. عکسی که در این پست منتشر شده، از تونل شماره هشت گرفته شده که نام آن «امام رضا» است. بررسی عکس‌ها، تصاویر و نقشه‌ها نشان می‌دهد که این تونل ۱۵ متر نیست و کمتر از ۶۰ متر است.

آیا تونل کاربردی نداشته و برای رسیدن تعداد تونل‌ها به ۱۲ ساخته شده است؟

بررسی‌های فکت‌نامه نشان می‌دهد این تونل، سازه‌ای است که با نام گالری شناخته می‌شود. گالری، سازه‌ای است که در جاده‌ها قرار می‌گیرد تا در هنگام ریزش کوه، از ورود سنگ به جاده خودداری کند. تاریخچه این جاده نشان می‌دهد که ریزش سنگ و بسته‌شدن جاده در این منطقه سابقه داشته و پژوهش‌هایی نیز منتشر شده که نشان می‌دهد این مسیر ریزش‌های بسیار زیادی دارد و ساخت گالری در طول آن برای جلوگیری از سنگ افت، لازم است.

اما فکت‌نامه چگونه به این نتایج رسیده و این ادعا را بررسی کرده است؟

بد نیست ابتدا کمی به تاریخچه این شایعه و همچنین تاریخچه ساخته‌شدن جاده نگاه کنیم و بعد به سراغ بررسی چند عکس و فیلم دیگر برویم که در سال‌های گذشته در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده‌اند و چنین ادعایی را مطرح می‌کنند.

از روی این ویدئوها، عکس‌ها و مطابقت آن با نقشه‌ها می‌توانیم شماره دقیق تونل و همچنین کاربرد آن را متوجه شویم.

سابقه این خبر در شبکه‌های اجتماعی

این گفته اخیرا ساخته نشده و ردپای آن در شبکه‌های مجازی و سایت‌های خبری به سال ۱۳۹۶ هم می‌رسد. یک‌بار هم در سال ۱۳۹۹ گزارشگر من‌وتو، ویدیویی از این تونل منتشر کرده‌است:

https://www.facebook.com/manototv/videos/ماجرای-تونل-اضافی-در-جاده-سرچم-گزارشگرمنوتو-شما-هم-گزارشهای-خودتان-را-به-گزارشگر/223142202418432/

تصویری که در این خبر در توییتر و تلگرام منتشر می‌شود را سایت «پیک ایران» در ۵ دی ۱۳۹۷ منتشر کرده و نوشته‌است:

این عکس تونل را دقت کنید. اول و آخر تونل همین است، ۱۵ متر، حالا بگویید برای چه زدند؟ زیر کدام کوه است، از ریزش کدام صخره قرار است جلوگیری کند؟
ماجرا از این قرار بوده که در راه تهران به اردبیل از مسیر سرچم جاده جدیدی زده‌اند که پر از تونل است! اصل تونل‌ها ده عدد هستند. قرار بوده تونل‌ها را به اسامی ۱۲ امام نامگذاری کنند، که ۲ تونل کم داشتند! دو تا تونل الکی زدند تا دوازده امام تکمیل بشود.
این یکی از تونل‌های الکی که بنام امام محمد باقر است!

جاده سرچم، ایده‌ای از محمود احمدی‌نژاد؟

سال ۱۳۷۴ نخستین استاندار اردبیل، محمود احمدی‌نژاد، ساخت جاده سرچم بین اتوبان زنجان-تبریز، تا اردبیل را آغاز کرد و خودش در سال ۱۳۹۰ در قامت رئیس جمهوری، آن را افتتاح کرد (حاشیه مراسم).

این جاده مسیر تهران به اردبیل را از بیش از ۸ ساعت به ۶ ساعت کاهش داد اما در مسیر یک گردنه خطرناک در البرز غربی و در بخش جنوب غربی رشته‌کوه تالش (دامنه غربی قله آق‌داغ) دارد.

همان‌طور که در نقشه دیده می‌شود: از اردبیل به سمت جنوب، پس از سه‌راهی فیروزآباد (کیلومتر ۸۶ از اردبیل)، در کنار دره رودخانه هیروچای تا محل پیوستن این رودخانه به قزل‌اوزن (دربند مشکول)، ۹ تونل و در ادامه در کنار دره قزل اوزن تا پل همین‌رودخانه (کیلومتر ۱۱۰)، ۲ تونل دیگر قرار دارد. پس از گذر از پل نیز به سوی غرب، تونل دوازدهم در مسیر آق‌کند قرار دارد.

استاندار وقت اردبیل، سید حسین صابری در روز افتتاح پروژه در آذر ۱۳۹۰ گفت:

ایده و فکر احداث جاده اردبیل-سرچم و مکان‌یابی آن در زمان استانداری دکتر احمدی‌نژاد در اردبیل شکل گرفت و امروز نیز با دست با کفایت ایشان این پروژه بزرگ به بهره‌برداری می‌رسد.

این جاده تا امروز حاشیه‌های خبری زیادی داشته‌است (لینک ۱، لینک ۲، لینک ۳، لینک ۴).

تونلی که در تصویر نشان داده می‌شود، کجاست؟

در مطالب سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی از این تونل به نام «امام محمد باقر» یعنی پنجمین تونل نام برده شده‌است، در حالی که بررسی‌های فکت‌نامه نشان می‌دهد این تونل، تونل هشتم است که تونل «امام رضا» نام دارد. 

اما ما چگونه به این نتیجه رسیدیم؟

در ویدئوها، تابلوی اسم تونل در بالا دیده می‌شود، اما وضوح تصویر برای خواندن آن کافی نیست.

https://m.facebook.com/777147312415001/posts/1826243454172043/

مراجعه به تصاویر ماهواره‌‌ای نشان می‌دهد که پنجمین تونل زیر یال کوه قرار دارد و با آنچه در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده، متفاوت است. هم طول آن بیشتر است هم یک قوس به سمت شرق دارد.

تونل هفتم (به فرض نام‌گذاری از پایین) هم موقعیت مشابهی دارد با این تفاوت که این‌بار دره در سمت شرق است.

در سایت آپارات ویدیویی آپلود شده که عنوانش «جاده زیبای سرچم در استان اردبیل» است.

خودرو ابتدا وارد تونلی می‌شود که با توجه به کیفیت تصویر، نام آن مشخص نیست. اما تابلو تونل بعدی (امام جعفر صادق) و تونل بعد از آن (امام موسی کاظم) مشخص است.

بنابراین تونلی که ویدیو فوق با آن آغاز می‌شود تونل پنجم (امام محمد باقر) است. طول تونل، با آنچه در تصویر شبکه‌های اجتماعی دیده می‌شود، متفاوت است ولی قوس آن با تصاویر ماهواره‌ای منطبق است. پس تصویری که در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده، تونل امام محمد باقر نیست.

در اینجا می‌توان از ویدیو منتشر شده در سال ۱۳۹۹ در شبکه «من‌وتو» کمک گرفت.

با توجه به شکل پیچ جاده پیش از تونل، موقعیتی که در ویدیو نشان داده می‌شود، شبیه ۴ نقطه از این جاده است (براساس مسیر شمال به جنوب):

1. گزینه اول: بعد از خروجی تونل ۲
2. گزینه دوم: بعد از خروجی تونل ۴ 
3. گزینه سوم: قبل از ورودی تونل ۸
4. گزینه چهارم: بعد از خروجی تونل ۹

در ویدیو، یک وانت نیسان یخچال‌دار دیده می‌شود که وارد تونل می‌شود و کمی‌بعد، در سوی دیگر تصویر دیده می‌شود. به‌این ترتیب با توجه به مسیر نیسان، گزینه دوم حذف می‌شود. زیرا مسیر باید در آنجا در جهت برعکس باشد.

در بخش ابتدای ویدیو، با توجه به قرارگیری یال کوه و دره، اگر دوربین سمت جنوب جاده را نشان بدهد، آنچه در افق دیده می‌شود، یک دره در سمت جنوبی تونل است که جاده به آن سمت می‌رود. اما از زاویه گزینه اول به سمت جنوب، باید منظره تونل شماره ۳ باشد. پس گزینه اول نیز حذف می‌شود.

همچنین از زاویه گزینه چهارم به سمت جنوب، ناحیه دربند مشکول که محل پیوستن رودخانه هیروچای به قزل‌اوزن است و همین‌طور ورودی تونل ۱۰ باید دیده شود. بنابراین این گزینه هم حذف می‌شود.

بنابراین با قطعیت می‌توان گفت هر دو تصویر، از تونل شماره ۸ (تونل امام رضا) برداشته شده و فیلم‌بردار (هر دو تصویر‌بردار به فاصله ۳ سال) در محل بر اساس مسیر شمال به‌جنوب، پیش از ورودی تونل قرار دارد (نقطه قرمز). در این وضعیت دره در سمت شرق و کوه در سمت غرب جاده قرار دارد.

همچنین در ویدیو ۴ نکته دیده می‌شود:

1. تیر برق ۳تایی و تابلو
2. تیر برق تکی و کپه شنی که پایین آن ریخته شده تا آن را نگه دارد.
3. صخره‌های روبه‌روی دره رودخانه
4. بیرون‌زدگی دیوار ورودی تونل در سمت چپ (این مورد با هیچ‌کدام از ۲۳ ورودی تونلی دیگر شباهت ندارد).

هر ۴ مورد در عکس‌های ماهواره‌ای از ورودی تونل ۸ و تصاویر ویدیو و تصویر شبکه‌های اجتماعی هم‌خوانی دارد.

این تونل یا گالری چرا ساخته شده‌است؟

پروژه ساخت این جاده تاخیر زیادی داشت. استاندار وقت، حسین صابری، در این باره یک هفته پیش از افتتاح پروژه که از آن بازدید کرده‌بود، گفت:

بر اساس طرح مورد نظر در دهه ۷۰ این جاده برای ظرفیت تردد و آب و هوای آن زمان طراحی شده بود اما با اجرا شدن طرح، چند کار اجتناب ناپذیر برای هزینه های اضافی به وجود آمد که این هزینه های اضافی مثبت بود.
ریزش در سه نقطه از جاده صورت گرفته بود که حدود شش ماه طرح را عقب انداخت و در این شش ماه سه تونل مصنوعی یا اصطلاحا «گالری» در طول مسیر تدارک دیده شد و هزینه اضافی برای طویل کردن این تونل‌ها برای جلوگیری از ریزش‌های احتمالی انجام شد.
یکی دیگر از هزینه های اضافی مثبت را ترمیم رانش ۴۵۰ متری در جاده بود… برای ترمیم این مسیر نیز نزدیک ۱۸۰هزار متر مکعب کوه را کنده و جاده را از روی سنگ عبور دادیم.

پدیده «سنگ افت» یکی از خطرات جدی برای مسیرهای ترافیکی و همچنین تاسیسات موجود در مناطق کوهستانی است. برای حفاظت مسیر و تاسیسات موجود راه‌حل‌های متفاوتی وجود دارد. ایجاد گالری در مسیرهای ترافیکی و دهانه‌های ورودی و خروجی تونل‌ها یکی از ایمن‌ترین راهکارهای حفاظتی در برابر پدیده سنگ افت است.

جاده سرچم یکی از جاده‌هاییست که پدیده سنگ افت در آن بسیار اتفاق می‌افتد و بارها چه پیش از افتتاح و چه پس از آن، این جاده به‌خصوص در مواجهه با بارندگی‌های شدید، دچار سنگ افت شده و مسیر برای مدتی بسته می‌شد (چند نمونه: ۱۳۹۳، ۱۳۹۵، ۱۳۹۷، ۱۳۹۸، ۱۴۰۰، ۱۴۰۰).

پیش از راه‌اندازی جاده به‌طور رسمی، كریم هدایتی، مدیر كل راه و ترابری استان اردبیل در خصوص دلایل تاخیر اجرایی‌شدن این پروژه گفت:

این پروژه در منطقه‌ای كوهستانی و صعب‌العبور و با بافت زمین‌شناسی منحصر به فردی احداث شده است و از این نظر این پروژه جزو سخت‌ترین پروژه‌های راهسازی كشور است و این مسئله باعث طولانی شدن زمان اجرای كار شد.

در طرح اولیه پروژه جاده اردبیل-سرچم ۹ تونل در مجموع به طول ۳۴۰۰متر ساخته شد و همان‌طور که استاندار گفته، پس از ریزش‌ها، در طول ساخت پروژه، ۳ گالری به‌طول در مجموع به طول ۳۴۸ متر احداث شده‌است. فیروز شاهی، مدیر کل آزمایشگاه فنی و مکانیک خاک استان اردبیل، درباره كنترل كیفیت پروژه می‌گوید:

در پروژه راه اصلی اردبیل-سرچم در مجموع ۲۳هزار و ۴۲۴ مورد نمونه‌برداری و آزمایش در خصوص كنترل عملیات بتنی ، آسفالتی و خاكی انجام شده‌است.

بنابراین مشاهده می‌شود که این مسیر ریزش‌های بسیار زیادی دارد و ساخت گالری در طول آن برای جلوگیری از سنگ افت، لازم است. مطالعات لازم برای تونل شماره ۸ را دکتر سیامک رضازاده، استادیار و مدیر گروه معدن و زمین شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قائمشهر و علیرضا افرادی که در آن زمان دانشجوی دکترای تخصصی مهندسی معدن بوده، انجام داده‌اند و در دو مقاله ارائه شده‌است:

1. حفاری تونل امام رضا در جاده اردبیل سرچم با استفاده از روش‌های عددی، دومین همایش سراسری مباحث کلیدی در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی ایران، ۱۳۹۵، لینک
2. طراحی پوشش تونل امام رضا در جاده اردبیل-سرچم، دومین همایش ملی علوم و فناوری‌های نوین ایران، ۱۳۹۵، لینک

در مورد سایز تونل هم به‌راحتی می توان از مقیاس گوگل‌مپ استفاده کرد که نشان می‌دهد طول تونل نه ۱۵ متر بلکه کمتر از ۶۰ متر است.

در شبکه‌های اجتماعی خبری منتشر شده مبنی بر اینکه در جاده سرچم، که تونل‌های زیادی دارد، یک تونل اضافی ساخته شده تا تعداد تونل‌ها به ۱۲تا رسیده و به‌نام دوازده امام نامگذاری شود.

این شایعه اخیرا ساخته نشده و ردپای آن در شبکه‌های مجازی و سایت‌های خبری به سال ۱۳۹۶ هم می‌رسد. یک‌بار هم در سال ۱۳۹۹ یک گزارشگر من‌وتو، ویدیویی از این تونل منتشر کرد. گفته می‌شود که این تونل «امام محمد باقر» نام‌دارد.

بررسی‌های فکت‌نامه نشان می‌دهد که این تونل در حقیقت یک گالری است که برای جلوگیری از تاثیر رانش زمین و پدیده سنگ افت که باعث بسته‌شدن جاده می‌شود، در جاده سرچم ساخته شده و هشتمین تونل (امام رضا) این جاده از سمت اردبیل است. گالری‌ها را می‌سازند تا جلوی بسته‌شدن راه در اثر ریزش سنگ را بگیرند. طول این گالری کمتر از ۶۰ متر است.

جاده سرچم، یکی از مهم‌ترین جاده‌های استان اردبیل است که محمود احمدی‌نژاد در زمان استانداری‌اش در ساخت آن نقش مهمی‌داشت و خودش در مقام ریاست جمهوری آن را افتتاح کرد. به این جاده انتقادات زیادی وارد است. تقریبا هرسال پدیده سنگ افت، چند روزی باعث بسته شدن این راه می‌شود، بنابراین ایجاد ۳ گالری در کنار ۹ تونل در این پروژه لحاظ شده‌است.

بنابراین فکت‌نامه به ادعای ساخته‌شدن یک تونل اضافی در جاده سرچم، نشان «نادرست» می‌دهد.