ادعای گمراه‌کننده وزیر اقتصاد درباره کمبود و جیره‌بندی مواد غذایی در اروپا

احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد روز چهارشنبه ۱۰ خردادماه در گفت‌وگویی با صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران ضمن اشاره به افزایش نرخ تورم در سطح جهان، اعلام کرد: «هم‌اکنون برخی اقلام در کشورهایی مثل سوئد و انگلیس، به یک معنا، جیره‌بندی شده‌اند.»

او می‌گوید در حالی که ایران «مشکل کمبود و کمیابی کالاهای اساسی» ندارد برخی اقلام در کشورهای دیگر از جمله کشورهای اروپایی به دلیل کمبود «جیره‌بندی» می‌شوند.

آیا آنطور که احسان خاندوزی گفته، برخی اقلام در انگلیس و سوئد جیره بندی شده‌اند؟

برای پاسخ به این پرسش ابتدا تعریف و فهمی مشترک از واژه و مفهوم جیره‌بندی لازم است در لغت‌نامه دهخدا جیره‌بندی به معنای «تقسیم کردن خوردنی و پوشیدنی و دیگر کالاها را بر مصرف کنندگان به مقدار ضرورت به طور روزانه یا هفتگی یا ماهیانه هنگام کمبود این کالاها» است.

البته وزیر اقتصاد با استفاده از قید «به یک معنا» تلاش کرده تا با جیره‌بندی به معنای رایج و معمول آن فاصله‌گذاری کند و آن را کمی سست‌تر و ضعیف‌تر از معنای اصلی استفاده کرده است.

بررسی وب‌سایت‌های خبری و رسانه‌ها نشان می‌دهد حدود ۱۰ روز پس از آغاز حمله نظامی روسیه به اوکراین در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ میلادی برابر با ۵ اسفند ماه سال ۱۴۰۰ خورشیدی، اخباری مبنی بر اعمال محدودیت برای خرید روغن آفتابگردان در سوپرمارکت‌های برخی کشورهای اروپایی منتشر شد.

وب سایت «یورو ویکلی نیوز» در پنجم مارس مصادف با ۱۴ اسفند ۱۴۰۰ در گزارشی که به تبعات جنگ روسیه و اوکراین بر تولید مواد غذایی به ویژه تخمه آفتابگردان و غلات می‌پرداخت، از تصمیم شماری از سوپرمارکت‌های اسپانیایی برای جیره‌بندی روغن آفتابگردان خبر داد.

در آن گزارش به اطلاعیه اتحادیه توزیع‌کنندگان، سلف سرویس‌ها و سوپرمارکت‌های اسپانیا اشاره شده بود.

در آن اطلاعیه ضمن اشاره به اینکه تقاضا برای خرید روغن مایع افزایشی غیرعادی داشته، از تصمیم سوپرمارکت‌های اسپانیایی از جمله مرکادونا، ماکرو و کانسیوم برای جیره‌بندی روغن مایع آفتابگردان خبر داده بود.

براساس این گزارش میزان جیره‌بندی در هر فروشگاه متفاوت بود، برخی فروشگاه‌ها حداکثر میزان خرید روزانه برای هر فرد را دو بطری یک لیتری یا یک بطری ۵ لیتری تعیین کرده بودند و برخی دیگر سقف خرید روزانه هر نفر را ۵ لیتر روغن اعلام کرده بودند.

وب سایت «یورواکتیو» در ۱۱ مارس ۲۰۲۲، برابر با ۲۰ اسفند ۱۴۰۰ از آغاز جیره‌بندی برخی از اقلام غذایی در شماری از سوپرمارکت‌ها و فروشگاه‌های اروپایی خبر داد.

در این گزارش از فروشگاه‌های زنجیره‌ای کوپ، فامیلا، یورواسپاین، مگا و کوپ نام برده شده که در مناطقی از ایتالیا فروش روغن مایع آفتابگردان را با محدودیت‌هایی همراه کرده‌اند.

در ۱۳ مارس ۲۰۲۲ میلادی برابر با ۲۲ اسفندماه ۱۴۰۰ وب سایت خبری تحلیلی «یوراسیا ریویو» با انتشار گزارشی اعلام کرد که برخی سوپرمارکت‌‌های اروپایی برخی مواد غذایی را جیره بندی می‌کنند.»

در این گزارش به واهمه خریداران نسبت به تامین اقلامی همچون روغن اشاره شده که آنها را به خرید‌های عصبی کشانده است.

در گزارش این وب سایت، به جیره‌بندی روغن آفتابگردان در سوپرمارکت‌ها و فروشگاه‌هایی در مناطقی از ایتالیا همچون توسکانی، لیگوریا و ونتو اشاره شده است که با توجه به کاهش ذخایر روغن آفتابگردان در آن مقطع و همچنین وقفه افتادن بین واردات دانه‌های روغنی برای روغن‌کشی یا تصفیه روغن خام و بسته‌بندی آن تحت تاثیر بحران روسیه و اوکراین رقم خورده بود.

در فروردین‌ماه سال ۱۴۰۱ نیز گزارش‌هایی از جیره بندی برخی اقلام خوراکی در فروشگاه‌های اسپانیا منتشر شد که دلایلی مشابهی داشت و بر اساس تصمیم دولت به سوپرمارکت‌های اجازه داده می‌شد تا در شرایط استثنایی و ویژه، فروش برخی اقلام را مدیریت و جیره بندی کنند.

در این گزارش به اثر ترکیبی اعتصاب کامیون داران به دلیل افزایش قیمت سوخت و همچنین محدودیت‌های ناشی از جنگ اوکراین اشاره شده بود.

دامنه جیره‌بندی برخی اقلام غذایی به ویژه روغن مایع آفتابگردان در اردیبهشت‌ماه به برخی فروشگاه‌های زنجیره‌ای بریتانیا نیز کشیده شد.

در گزارشی که «آی تی‌وی» در ۲۳ آوریل ۲۰۲۲ منتشر کرد، فروشگاه‌های زنجیره‌ای «تسکو»، «موریسونز» و «ویت رز» از جمله مجموعه‌هایی بودند که برای خرید روغن سقف و سهمیه تعیین کرده بودند اما خرید روغن آفتابگردان در مجموعه‌هایی همچون «سینز بری» و «آسدا» بدون محدودیت انجام می‌شد.

وب سایت روزنامه «گاردین» نیز در ۲۶ آوریل برابر با ۶ اردیبهشت ماه امسال با انتشار گزارشی، اطلاعاتی مشابه از جیره‌بندی روغن مایع آفتابگردان در برخی فروشگاه‌های زنجیره‌ای و سوپرمارکت‌های بریتانیا ارایه کرد.

گاردین پیش از آن، در گزارش دیگری به نقل از اتحادیه خرده‌فروشان بریتانیا این جیره بندی روغن پخت و پز را «موقتی و اقدامی برای اطمینان از در دسترس بودن روغن برای تمام مردم»، توصیف کرده بود.

از مجموع این گزارش‌ها چنین برمی‌آید که جیره‌بندی اقلام خوراکی به ویژه روغن مایع آفتابگردان در برخی کشورهای اروپایی با تصمیم مدیریت فروشگاه‌های زنجیره‌ای و سوپرمارکت‌ها به عنوان اقدامی موقتی و برای مدیریت عرضه روغن انجام گرفته است.

این جیره‌بندی در پی افزایش تقاضای خریداران به دلیل نگرانی از کمبود در آینده اجرایی شد تا دسترسی همه مردم به روغن فراهم شود. دوره جیره‌بندی‌‌ها نیز عمدتا مربوط به هفته‌های آغازین جنگ روسیه و اوکراین بوده است.

ما نشانه‌ای مبنی بر اینکه جیره‌بندی اقلام خوراکی به ویژه روغن پخت و پز در کشورهای اروپایی، طولانی بوده یا حاصل تصمیم دولت‌های این کشور بوده باشد پیدا نکردیم.

احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد می‌گوید: «هم‌اکنون برخی اقلام در کشورهایی مثل سوئد و انگلیس، به یک معنا، جیره‌بندی شده‌اند.»

زمینه صحبت او کمبود مواد غذایی در کشورهای دیگر از جمله اروپا در شرایطی است که ایران مشکلی از بابت کمبود کالاهای اساسی ندارد.

در زمان طرح این ادعا، ما نشانه‌ای مبنی بر کمبود قطعی مواد غذایی، یا جیره‌بندی طولانی پیدا نکردیم. اما در ماه‌های گذشته گزارش‌هایی درباره جیره‌بندی برخی مواد غذایی، مانند روغن در برخی فروشگاه‌های مواد غذایی در اروپا منتشر شده است.

این جیره‌بندی‌ها دستورالعمل دولت‌های ملی یا محلی نبوده و به طور موقت با تصمیم برخی فروشگاه‌ها اجرا شده‌اند. دلیل این تصمیم، نه کمبود عرضه، بلکه مدیریت افزایش تقاضا به دلیل نگرانی از کمبود احتمالی مواد غذایی در آینده به دلیل جنگ اوکراین عنوان شده است.

دوره جیره‌بندی‌‌ها عمدتا مربوط به هفته‌های آغازین جنگ روسیه و اوکراین است. ذکر این نکته ضروری است که در همین زمان مواد غذایی در برخی از فروشگاه‌ها به صورت نامحدود عرضه شده است.

با این اوصاف فکت‌نامه به این گفته وزیر اقتصاد که « هم‌اکنون برخی اقلام در کشورهایی مثل سوئد و انگلیس، به یک معنا، جیره‌بندی شده‌اند.» نشان «گمراه‌کننده» می‌دهد.