آمار نادرست درباره رتبه ایران در رده‌بندی امنیت غذایی در جهان

خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، روز دوشنبه دوم خردادماه ۱۴۰۱ با انتشار گزارشی به نقل از داده‌های سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی ملل متحد، نوشت: «امنیت غذایی ایران بیشتر از ۱۱۹ کشور جهان است.»

این خبر را خبرگزاری تسنیم و روزنامه کیهان نیز بازنشر کردند.

در این گزارش، شاخصی که برای سنجش «امنیت غذایی» و رتبه‌بندی کشورها از آن استفاده شده، «نسبت ارزش واردات مواد غذایی به کل صادرات» کشورها است.

شاخص امنیت غذایی چه تعریفی دارد و بیانگر چیست؟

شاخص جهانی امنیت غذایی که به اختصار GFSI نامیده می‌شود در قالب گزارشی سالانه از سوی «اکونومیست ایمپکت» Economist impact یکی از واحدهای وابسته به مجموعه اکونومیست و با حمایت «کورتوا اگری ساینس» Cortova Agriscience منتشر می‌شود.

برای محاسبه شاخص جهانی امنیت غذایی، معیارهایی همچون مقرون به صرفه بودن غذا، در دسترس بودن، کیفیت و ایمنی و منابع طبیعی و انعطاف پذیری را در مجموعه ای از ۱۱۳ کشور در نظر می‌گیرد و با بررسی ۵۸ شاخص، این کشورها را از نظر وضعیت امنیت غذایی رتبه‌بندی می‌کند.

ایران جزو ۱۱۳ کشوری نیست که در این گزارش سالانه، معیارهای مربوط به شاخص امنیت غذایی در آنها بررسی می‌شود. از این رو در رتبه‌بندی سالانه شاخص موسسه اکونومیست ایمپکت ایران غایب است.

اما سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی ملل متحد، فائو نیز داده‌هایی آماری از امنیت غذایی کشورها ارایه می‌کند. فائو مجموعه‌ای از شاخص‌های مرتبط با امنیت غذایی را در کشورهای مختلف جهان بررسی کرده و آنها را رتبه بندی می‌کند.

ملاک و معیار سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی ملل متحد، فائو برای شاخص امنیت غذایی چیست؟

فائو ۵۵ مولفه را در پنج مجموعه شاخص‌های ویژه، توانایی، در دسترس بودن، پایداری، مطلوبیت و سایر شاخص‌ها تحت عنوان امنیت غذایی در نظر گرفته‌است.

مولفه‌ای که در گزارش ایرنا مورد توجه قرار گرفته «نسبت ارزش واردات مواد غذایی به کل صادرات کشورها»ست که در مجموعه پایداری دسته‌بندی شده‌است.

در وب سایت فائو میانگین نسبت ارزش واردات مواد غذایی به کل صادرات کشورها در سه سال ۲۰۱۷ ، ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ میلادی جدیدترین داده‌های قابل دسترس برای بررسی این نسبت است.

بر اساس داده‌های آماری قابل دسترس در وب سایت فائو، وضعیت ایران از نظر مولفه نسبت ارزش واردات مواد غذایی به کل صادرات در میان کشورهای جهان چگونه است؟

در این گزارش ۱۹۵ کشور جهان بر اساس میانگین نسبت ارزش واردات مواد غذایی به کل صادرات آنها در بازه زمانی ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹ رتبه‌بندی شده‌اند. بر این اساس در دوره سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹، ایران به طور میانگین معادل ۱۱ درصد از ارزش کل صادرات خود، مواد غذایی وارد کرده است.

از میان ۱۹۵ کشور بررسی شده، پنج کشور از جمله ایران ۱۱ درصد از ارزش کل صادرات خود را به واردات مواد غذایی اختصاص داده‌اند.

۷۴ کشور جهان به میزانی کمتر از ۱۱ درصد از کل ارزش صادرات خود مواد غذایی وارد کرده‌اند و ارزش واردات مواد غذایی ۱۱۶ کشور نیز در دوره زمانی بررسی شده (۱۹-۲۰۱۷) بیش از ۱۱ درصد از کل صادرات آنها بوده است.

اینکه سایر کشورهای با نسبت برابر با ایران را قبل یا بعد از ایران رتبه‌بندی کنیم، می‌تواند نتایجی متفاوت با عنوان خبر ایرنا داشته باشد.

به عبارتی دقیق وضعیت ایران از نظر مولفه نسبت ارزش واردات مواد غذایی به کل صادرات در سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹ میلادی از ۱۱۶ کشور بررسی شده فائو بهتر بوده است.

اما اگر کشورهایی را که نسبت ارزش واردات مواد غذایی از کل صادرات آنها با هم برابر است در یک رتبه قرار دهیم، کل ۱۹۵ کشور بررسی شده از نظر این شاخص در ۸۰ رتبه قرار می‌گیرند و ایران به همراه کشورهایی با نسبت یکسان ۱۱ درصد همچون بریتانیا، بوتسوانا، ونزوئلا و نیجریه در رتبه نهم قرار می‌گیرد.

در این رتبه‌بندی کشور سومالی با نسبت ۳۷۲ درصد و کشورهای تایوان، تایلند، سنگاپور و سوئیس با نسبت ۳ درصدی واردات مواد غذایی به کل صادرات به ترتیب بدترین و بهترین وضعیت را داشتند.

با این حساب مولفه نسبت ارزش واردات مواد غذایی به کل صادرات کشورها فقط یکی از ۵۵ مولفه مورد بررسی فائو در حوزه امنیت غذایی کشورهای جهان به حساب می‌آید و به تنهایی وضعیت عمومی امنیت غذایی کشورها را نشان نمی‌دهد ضمن آنکه رتبه‌بندی ایرنا درباره این مولفه و جایگاه ایران نیز چندان دقیق نیست.

خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) مدعی است بر اساس آمارهای سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو) «امنیت غذایی ایران بیشتر از ۱۱۹ کشور جهان است».

این گزاره درست نیست. آنچه در این گزارش به آن استناد شده نه شاخص «امنیت غذایی» بلکه «نسبت ارزش واردات مواد غذایی به کل صادرات» کشورهاست.

شاخص جهانی امنیت غذایی که به اختصار GFSI نامیده می‌شود در قالب گزارش‌های سالانه «اکونومیست ایمپکت» منتشر می‌شود. ایران جزو کشورهایی نیست که شاخص امنیت غذایی آنها در این گزارش بررسی می‌شود.

سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو) برای سنجش امنیت غذایی کشورها ۵۵ مولفه را در پنج مجموعه شاخص‌های ویژه، «توانایی»، «در دسترس بودن»، «پایداری»، «مطلوبیت» و «سایر شاخص‌ها» بررسی می‌کند. «نسبت ارزش واردات مواد غذایی به کل صادرات کشورها» یکی از این مولفه‌ها است که در مجموعه شاخص‌های مرتبط با پایداری دسته‌بندی می‌شود.

طبق آمار فائو در دوره زمانی ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹ ایران به طور میانگین معادل ۱۱ درصد از ارزش کل صادرات خود، مواد غذایی وارد کرده است. در این دوره زمانی ۷۴ کشور جهانی کمتر از ۱۱ درصد از کل ارزش صادرات خود مواد غذایی وارد کرده‌اند و ارزش واردات مواد غذایی ۱۱۶ کشور نیز بیش از ۱۱ درصد از کل صادرات آنها است.

طبق این آمار نسبت واردات به صادرات مواد غذایی در ایران برابر با کشورهای بریتانیا، بوتسوانا، ونزوئلا و نیجریه است

با این اوصاف فکت‌نامه این عنوان خبری را که «امنیت غذایی ایران بیشتر از ۱۱۹ کشور جهان است» بی‌اساس می‌داند و به آن نشان «نادرست» می‌دهد.