آمار نادرست در مقایسه مصرف روغن در ایران و در جهان

همزمان با حذف ارز ترجیحی و افزایش قیمت مواد غذایی، روزنامه دولتی ایران روز سه‌شنبه ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ گزارشی با این عنوان منتشر کرده است: «دنیا نصف ایران روغن مصرف می‌کند.»

در این گزارش گفته شده:

«سرانه مصرف روغن خوراکی در ایران ۲۱ کیلوگرم در سال است در حالی که سرانه جهانی مصرف این ماده خوراکی ۱۲کیلوگرم است و این مسأله می‌تواند عوارض خطرناک برای سلامت افراد و جامعه به دنبال داشته باشد. سالانه در کشور ۱.۵میلیون تن روغن نباتی مصرف می‌شود که باید این مصرف به ۱.۲ میلیون تن کاهش یابد.»

این گزارش در سایر سایت‌های خبری و خبرگزاری هوادار دولت، مانند خبرگزاری فارس نیر بازنشر شده است.

این آمار پیش‌تر نیز در رسانه‌های ایران منتشر شده است. به طور مثال علیرضا مهاجر، مشاور وزیر کشاورزی و مجری طرح کشت دانه‌های روغنی شهریور ۱۳۹۹ گفته بود: «سرانه مصرف روغن خوراکی در ایران ۲۱ کیلوگرم در سال است در حالی که سرانه جهانی مصرف این ماده خوراکی ۱۲کیلوگرم است.»

محمد حسین عزیزی، مدیرکل فرآورده‌های غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو نیز در مهرماه ۱۳۹۸، میزان مصرف «چربی» ایرانیان را «بیش از متوسط جهانی» اعلام کرده و گفته بود: « ایرانی‌ها سالانه ۱۹ کیلوگرم روغن مصرف می‌کنند؛ این آمار در جهان تنها ۱۲ کیلوگرم است.»

آیا سرانه مصرف روغن خوراکی ایرانی‌ها ۲۱ کیلوگرم در سال است؟

برآوردهای مختلفی از میزان مصرف روغن خوراکی در ایران وجود دارد. از جمله مرکز آمار ایران در دی ‌ماه سال ۱۳۹۹، گزارشی از «برآورد مقدار مصرف کالاهای اساسی در کشور در دوره ۱۳۹۰ - ۱۴۰۰» منتشر کرد. در این گزارش برآوردی از میزان مصرف کل و سرانه گروه «روغن‌ها و چربی‌ها» در این دوره زمانی اعلام شده است.

البته در این گروه علاوه بر روغن نباتی میزان مصرف روغن حیوانی نیز لحاظ شده‌است. مصرف سرانه «روغن‌ها و چربی‌ها» برای سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به ترتیب ۱۹ و ۲۱ کیلوگرم در سال برآورد شده است. بالاترین مصرف سرانه «روغن‌ها و چربی‌ها» در این گزارش مربوط به سال ۱۳۹۱ است که هر ایرانی ۲۴ کیلوگرم «روغن و چربی» در سال مصرف کرده بودند.

در منابع بین‌المللی نیز آمارهایی درباره میزان مصرف روغن ارائه شده است.

به طور مشخص سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) با همکاری سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در گزارش مشترکی که سال ۲۰۲۰ منتشر شده میانگین سرانه مصرف روغن نباتی در ایران را طی سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹ میلادی ۱۱/۶ کیلوگرم برآورد کرده است.

این رقم در گزارش مشترک همین دو نهاد در سال ۲۰۱۵ حدود ۲۲/۲ برآورد شده بود. دلیل اختلاف برآورد در این دو گزارش مشخص نیست.

میزان مصرف سرانه روغن در جهان چقدر است؟

بر اساس داده‌های آماری گزارش مشترک سال ۲۰۲۰ سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) و سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) میانگین سرانه مصرف روغن نباتی طی سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹ در سراسر جهان ۱۸/۳ کیلوگرم است. در گزارش سال ۲۰۱۵ سرانه مصرف روغن در جهان در فاصله سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ در کل جهان ۱۹/۱ کیلوگرم در سال محاسبه شده بود.

مقایسه این اعداد و ارقام با سرانه مصرف ایران نشان می‌دهد که میانگین سرانه مصرف روغن در ایران نه‌تنها بیشتر از میانگین جهانی نیست، بلکه در در دوره ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹ میلادی ۶/۷ کیلوگرم کمتر از متوسط جهانی ارزیابی شده است.

البته در گزارش پنج سال پیش آمار مصرف سرانه روغن در ایران کمی بیشتر از میانگین جهانی بوده است.

روزنامه ایران می‌گوید: «دنیا نصف ایران روغن مصرف می کند.»

اولین بار نیست که چنین ادعایی مطرح می‌شود؛ ادعایی که با آمارهای معتبر داخلی و خارجی هم‌خوانی ندارد.

در گزارش روزنامه ایران گفته شده سرانه مصرف روغن خوراکی در ایران ۲۱ کیلوگرم در سال است در حالی که سرانه جهانی مصرف این ماده خوراکی ۱۲کیلوگرم است.

مرکز آمار ایران مصرف سرانه «روغن‌ها و چربی‌ها» را در ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به ترتیب ۱۹ و ۲۱ کیلوگرم در سال برآورد کرده است.

برآوردهای مرکز با آخرین گزارش سازمان همکاری و توسعه اقتصادی و فائو همخوانی ندارد که سرانه مصرف روغن در سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹ را کمتر از ۱۲ کیلوگرم برآورد کرده‌اند. بر اساس این آمار سرانه مصرف جهانی نیز کمی بیش از ۱۸ کیلوگرم محاسبه شده است که نه‌تنها کمتر از ایران نیست، بلکه معکوس ادعایی است که در روزنامه ایران مطرح شده است.

با این اوصاف فکت‌نامه ضمن آمارهای روزنامه ایران در مقایسه مصرف روغن در ایران و جهان را رد می‌کند و به این ادعا که «سرانه مصرف روغن در ایران نزدیک دو برابر سرانه مصرف جهان است» نشان نادرست می‌دهد.