سرانه دسترسی به پزشک در تهران چند برابر سیستان و بلوچستان است؟

علی دباغ، معاون فنی نظام پزشکی تهران و عضو شورای عالی سازمان نظام پزشکی کشور روز ۳۰ فروردین ۱۴۰۱ در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا گفته است: «دسترسی به پزشک در تهران بیش از ده برابر استان سیستان و بلوچستان است.» 

او در این گفت‌گو آمارهای به نقل از «سازمان نظام پزشکی» ارائه کرده و گفته:

«در استان سیستان و بلوچستان که یکی از محروم‌ترین استان‌هاست، تعداد پزشک اعم از پزشک عمومی، متخصص و فوق‌تخصص به طور میانگین حدود شش پزشک به ازای هر ۱۰هزار نفر است. این در حالی است که در استان تهران به طور میانگین حدود ۷۰ پزشک اعم از پزشک عمومی، متخصص و فوق تخصص به ازای هر ۱۰هزار نفر وجود دارد؛ یعنی اختلاف بین غیر برخوردارترین استان ما که استان سیستان و بلوچستان است، با برخوردارترین استان ما یعنی استان تهران، از نظر میزان پزشک، بالای ۱۰ برابر اختلاف است. این آمارها به معنای تبعیض مطلق در سیستم ارجاع ما است.»

این نقل و قول و آمارهای ارائه شده در روزهای گذشته مورد توجه رسانه‌ها در داخل و خارج از ایران قرار گرفته است. چند نفر از مخاطبان فکت‌نامه نیز از ما خواسته‌اند درستی آن را بررسی کنیم. 

پیش از هر چیز تلاش کردیم تا با آقای دباغ تماس بگیریم و از او درباره جزئیات آمار بپرسیم که تلاش‌مان بی‌نتیجه ماند، برای همین دست به کار شدیم تا با استفاده به داده‌های «سامانه آمار نظام پزشکی» صحت این آمار بسنجیم.

سرانه دسترسی به پزشک در تهران و در استان سیستان و بلوچستان چقدر است؟ 

آخرین آمارهای موجود در سامانه آمار نظام پزشکی حکایت از آن دارد که سیستان و بلوچستان و تهران به ترتیب‌ محروم‌ترین و برخوردارترین استان‌های کشور از نظر دسترسی به پزشک‌اند. 

طبق آمار ۱۰۵,۳۶۱ نفر از اعضای سازمان نظام پزشکی در تهران مشغول فعالیت‌اند، در حالی که این آمار در استان سیستان و بلوچستان ۵,۰۴۸ نفر است. به عبارتی تعداد اعضای سازمان در یک استان  ۲۱ برابر استان است. اما جمعیت دو استان نیز با هم اختلاف چشمگیری دارد، چنانکه  بر اساس برآوردهای جمعیتی مرکز آمار جمعیت تهران حدود ۴/۵ برابر سیستان و بلوچستان است. بنابراین برای محاسبه سطح دسترسی باید با احتساب جمعیت سرانه را نیز در مجاسبات در نظر گرفت. با این حساب سرانه دسترسی به اعضای نظام پزشکی در استان تهران ۷۹/۴ و در سیستان و بلوچستان ۱۸/۲ به ازای هر ۱۰ هزار نفر جمعیت است. به‌عبارتی میزان دسترسی به اعضای سازمان نظام پزشکی در برخوردارترین استان حدود ۴ برابر محروم‌ترین استان است. 

اما همه اعضای نظام پزشکی لزوما در گروه «پزشکی» دسته‌بندی نمی‌شوند. در نقشه اینتراکتیوی که در سامانه آمار نظام پزشکی گذاشته شده، اعضای سازمان در ۲۳ گروه دسته‌بندی شده‌اند. اگر فقط گروه «پزشکی» را انتخاب کنیم سرانه دسترسی به پزشک در تهران ۳۹/۳ و در سیستان و بلوچستان ۶/۸ به ازای هر ۱۰ هزار نفر جمعیت است. با این سطح دسترسی به پزشک در تهران تقریبا ۶ برابر سیستان و بلوچستان است. 

اگر آمار اعضای «دندان‌پزشک» و «فیزیوتراپ» را نیز به گروه «پزشکی» اضافه کنیم سرانه دسترسی در تهران ۵۹/۶ و در سیستان و بلوچستان به ۹/۱ افزایش پیدا می‌کند. در این صورت تغییری در نسبت تهران و سیستان و بلوچستان ایجاد نمی‌شود. 

برای اطمینان دایره جست‌وجو را بزرگ‌تر کردیم و مجموع جمعیت اعضای سازمان که در گروه‌های‌ «پزشکی، مامایی، دندان‌پزشکی، داروسازی، تغذیه، فیزیوتراپی و آزمایشگاهی بالینی» را با هم در نظر گرفتیم. در این صورت سرانه دسترسی در تهران ۷۵/۸ و در سیستان و بلوچستان ۱۷/۴ خواهد شد. به این ترتیب میزان دسترسی در تهران کمی بیش از ۴ برابر سیستان و بلوچستان است. 

وضعیت دسترسی به بیمارستان در سیستان و بلوچستان و تهران چگونه است؟ 

بر اساس آمار درج شده در سالنامه آماری سال ۱۳۹۹ مرکز آمار استان تهران با ۱۸۰ بیمارستان (شامل ۷۳ بیمارستان خصوصی و ۱۱ بیمارستان خیریه) بیشترین تعداد بیمارستان را در سراسر کشور دارد. استان سیستان و بلوچستان نیز در مجموع ۲۲ بیمارستان (شامل ۱۹ بیمارستان دولتی، یک بیمارستان تامین اجتماعی و ۲ بیمارستان متعلق به نهادهای عمومی) دارد.

تعداد تحت‌های مصوب استان تهران ۳۷,۸۱۴ تخت و تعداد تحت‌های مصوب سیستان و بلوچستان ۳۲۳۵ تخت است. 

آمار تخت‌های فعال نیز در تهران ۲۸,۵۰۶ تخت و در سیستان و بلوچستان ۳۰۶۵ تخت است. 

با این حساب تعداد بیمارستان‌های تهران ۸ برابر، تعداد تخت‌های مصوب حدود ۱۲ برابر و تعداد تخت‌های فعال بیمارستانی حدود ۹ برابر است. این در حالی است که طبق پیش‌بینی‌های جمعیتی مرکز آمار جمعیت تهران حدود ۴/۵ برابر استان سیستان و بلوچستان است. 

علی دباغ، معاون فنی نظام پزشکی تهران می‌گوید: «دسترسی به پزشک در تهران بیش از ده برابر استان سیستان و بلوچستان است.» بر اساس گفته‌های او نرخ دسترسی به پزشک (اعم از پزشک عمومی، متخصص و فوق‌تخصص) در سیستان و بلوچستان ۶ و در تهران ۷۰ پزشک به ازای هر ۱۰ هزار نفر است. 

تردیدی در اختلاف سطح برخورداری دو استان از نظر دسترسی به پزشک و بیمارستان نیست، اما این آمار نادرست است.
بر اساس آخرین آمار موجود در سامانه آمار نظام پزشکی، نرخ دسترسی به پزشک در سیستان و بلوچستان حدود ۷ و در تهران حدود ۳۹ پزشک به ازای هر ۱۰ هزار نفر است. با این حساب سطح دسترسی به پزشک در تهران حدود ۶ برابر سیستان و بلوچستان است. 

از نظر دسترسی به بیمارستان نیز، طبق آمارهای سال ۱۳۹۹ تعداد بیمارستان‌های تهران ۸ برابر، تعداد تخت‌های مصوب حدود ۱۲ برابر و تعداد تخت‌های فعال بیمارستانی حدود ۹ برابر است، این اختلاف در حالی است که جمعیت تهران حدود ۴/۵ برابر استان سیستان و بلوچستان است. 

با این حساب فکت‌نامه به دلیل اشتباه آماری به گفته معاون فنی نظام پزشکی تهران نشان «نادرست» می‌دهد.