آیا آمریکا بالاترین نرخ خانواده‌های تک‌سرپرست را در جهان دارد؟

سعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌گوید: «بالاترین نرخ خانواده‌های تک سرپرست جهان به آمریکا تعلق دارد.» 

آقای عاملی روز ۱۶ فروردین ۱۴۰۱ در نشستی با مدیران و کارکنان این شورا گفته است: 

«آمریکا که بیشترین بودجه تحقیق و توسعه را داراست و در پیشرفت رشد بالایی داشته و بالاترین بودجه اعتبارات مالی جهان را به خود اختصاص داده، بالاترین نرخ خانواده‌های تک سرپرست جهان را به خود اختصاص داده است و مساله ۱۵ میلیون بچه تک‌سرپرست و تعداد زیاد از خانواده‌های طلاق که گرفتار کابوس تنهایی شده‌اند، بخش دیگری از پیامدهای رشد ناقص و پیشرفت‌ناکارامد است.».

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی به «نرخ خانواده‌های تک‌سرپرست» اشاره کرده، اما نگفته است منظور او از این نرخ چیست اما با توجه به اشاره او به وجود ۱۵ میلیون بچه تک سرپرست، می‌توانیم  فرض کنیم منظور او نسبت کودکانی است که در خانواده‌های تک‌سرپرست زندگی می‌کنند. 

چند درصد کودکان آمریکایی در خانواده‌های تک‌سرپرست زندگی می‌کنند؟ 

بر اساس آمارهای دفتر سرشماری ایالات متحده حدود ۱۰/۵ میلیون کودک زیر ۱۸ سال در این کشور در خانواده‌های زندگی می‌کنند که تنها یک سرپرست دارند. از این تعداد ۷/۸ میلیون کودک با مادران خود زندگی می‌کنند. این جمعیت معادل ۲۳ درصد جمعیت کودکان در آمریکا است. 

آیا آمریکا بالاترین آمار کودکان تک‌سرپرست را دارد؟ 

در گزارش سال ۲۰۱۹ موسسه معتبر Pew Research Center، گفته شده آمریکا با نرخ ۲۳ درصد بالاترین نسبت کودکان در خانواده‌های تک‌سرپرست را در جهان دارد. گفته شده منبع این آمار داده‌های سرشماری کشورها در فاصله سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۸ میلادی است. 

در مطلبی که در تاریخ ۲۱ مارس ۲۰۲۲ (اول فروردین ۱۴۰۱) روی وب‌سایت دفتر سرشماری ایالات متحده منتشر شده، به این گزارش استناد شده است. در این مطلب بخش‌هایی از گزارش Pew Research Center داخل گیومه آمده، از جمله نوشته شده «آمریکا بالاترین نرخ کودکان تک‌سرپرست را در دنیا را دارد.» 

ممکن است این گزارش منبع ادعای سعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی باشد. اما این تنها داده‌های موجود درباره خانواده‌های تک‌سرپرست نیست. 

سایر آمارها چه می‌گویند؟ 

تا آنجایی که ما گشتیم مجموعه آماری دیگری پیدا نکردیم که شاخص «کودکان تک‌سرپرست» را بررسی کرده باشد، اما برخی منابع آماری شاخص‌های دیگری را بررسی کرده و آمارهای مقایسه‌ای ارائه کرده‌اند. 

از جمله می‌توان به داده‌های سایت «Our World in Data» اشاره کرد که وضعیت کشورهای جهان بر اساس شاخص «نرخ خانواده‌های تک‌سرپرست» بررسی کرده است. 

منبع داده‌های نقشه و نمودار بالا سازمان ملل متحد است. بر اساس آخرین آمار موجود از کشورها،  آمریکا نه‌تنها بالاترین نرخ خانواده‌های تک‌سرپرست را ندارد، بلکه جزو هفتاد کشور اول نیز نیست. 

یکی دیگر از منابع معتبر، آمارهای اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۰ است. بر اساس گزارشی که سایت یورواستات از آمار خانواده‌های تک سرپرست دارای فرزند در کشورهای اروپایی منتشر کرده، خانواده‌های تک سرپرست در سوئد (۳۴ درصد)، دانمارک (۲۹ درصد)، استونی (۲۸ درصد)، لتونی و لیتوانی (۲۵ درصد) بالاترین آمار خانواده‌های تک‌سرپرست را در اروپا دارند.

موسسه معتبر گالوپ نیز در سال ۲۰۲۰ در گزارشی اعلام کرده که در دنیا به طور متوسط از هر ۸ زن بین سنین ۱۸ تا ۶۰ سال، «یک زن» به تنهایی سرپرستی خانواده را برعهده دارد و با فرزند یا فرزندان خود زندگی می‌کند. براساس این گزارش در دنیا به طور میانگین ۱۳ درصد زنان به تنهایی سرپرستی کودک خود را عهده‌دار هستند. این آمار در جنوب صحرای آفریقا به ۳۲ درصد و در آمریکای لاتین به ۳۰ درصد می‌رسد. بعد این دو منطقه، آمریکا و کانادا با ۱۹ درصد بیشترین خانواده هایی را دارند که زنان به تنهایی سرپرستی کودکان را عهده‌دار هستند.

جدول زیر نشان می‌دهد که درصد مادرانی که به تنهایی سرپرستی خانوار را عهده‌دار هستند در دنیا چه میزان است:

آمار خانواده‌های تک سرپرست در ایران چقدر است؟ 

بر اساس نتایج سرشماری ایران در  ۱۳۹۵ حدود ۷درصد خانواده‌های ایرانی تک سرپرست هستند. 

به گزارش مرکز آمار ایران «٧/٢ درصد از خانوارهای کشور دارای یک سرپرست (تک والد)‌ می‌باشند که ١٧ درصد خانوارهای تک والد کشور، دارای سرپرست مرد  و ٨٣ درصد از این خانوارها دارای سرپرست زن هستند. به عبارتی تعداد خانوار‌های تک والد کشور ١,٧۵٣,٩۶٠ است که سرپرست ١,۴۶٣,۵٣٨ از این خانوارها، زن هستند.

آمار نشان می‌دهد که بین سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ تنها دو دهم درصد به جمعیت خانواده‌های تک سرپرست در ایران اضافه شده اما به لحاظ عددی به دلیل افزایش خانوار ایران در سال ۱۳۹۵، تعداد خانوار تک سرپرست ۱۹ درصد افزایش یافته است.»

مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز در گزارشی به بررسی آماری ویژگی‌های اجتماعی-اقتصادی زنان سرپرست خانوار و خود سرپرست بر اساس نتایج طرح هزینه و درآمد مرکز آمار در سال‌های بین ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸ پرداخته و اطلاعات جدیدتری منتشر کرده که نشان می‌دهد آمار خانواده‌های تک سرپرست در ایران رو به افزایش است. در این گزارش اگر‌چه تنها به وضعیت زنان سرپرست خانوار اعم از مجرد یا متاهل پرداخته شده ولی همین آمار بدون در نظر گرفتن آمار مردان مجرد سرپرست خانوار نشان از رشد تعداد خانوار تک سرپرست در ایران دارد.

براساس این گزارش تعداد خانوار ایرانی که زنان سرپرستی آن را دارند در سال ۱۳۹۸ به ۳,۵۱۷,۴۷۷ خانوار رسیده است. در ادامه این گزارش تاکید شده که تنها ۱۰/۱ درصد زنان سرپرست خانوار دارای همسر هستند به عبارتی خانوار تک سرپرست نیستند ولی زنان سرپرستی آن را عهده‌دار هستند.

سعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی مدعی است: «آمریکا با ۱۵ میلیون کودک تک‌سرپرست بالاترین نرخ خانواده‌های تک سرپرست را در جهان دارد.» 

عدد ۱۵ میلیون درست نیست، بلکه آمار کودکان تک‌سرپرست آمریکا بر اساس سرشماری ۱۰/۵ میلیون کودک است، اما در مورد نرخ به نظر می‌رسد منبع گفته‌های آقای عاملی یافته‌های گزارش یک سایت معتبر آمریکایی است که نتایج آن در دفتر سرشماری آمریکا نیز بازتاب داشته است. این گزارش می‌گوید ۲۳ درصد کودکان آمریکایی در خانواده‌های تک‌سرپرست زندگی می‌کنند و از این نظر آمریکا بالاترین نرخ کودکان تک‌سرپرست را در جهان دارد. 

تا آنجایی که ما گشته‌ایم هیچ گزارش معتبر دیگری پیدا نکردیم که آمار کودکان تک‌سرپرست در کشورهای مختلف را با هم مقایسه کرده باشد، اما مراکز معتبر آماری نسبت خانواده‌های تک‌سرپرست را به نسبت کل خانوار بررسی کرده‌اند که نشان می‌دهد این نسبت در برخی کشورها بیشتر از آمریکا است.

به عنوان بر اساس داده‌های سایت Our world in data نسبت خانواده‌های تک‌سرپرست به کل خانواده‌ها در ۷۰ کشور بیشتر از آمریکا است. آمارهای اتحادیه اروپا نشان می‌دهد نسبت خانواده‌های تک‌سرپرست به کل خانواده‌های دارای فرزند در پنج کشور اروپایی (سوئد، دانمارک، استونی، لتونی و لیتوانی) بیش از ۲۵ درصد است. 

گزارش موسسه معتبر گالوپ نیز نشان می‌دهد نسبت مادران مجرد صاحب فرزند به کل زنان سرپرست خانوار در آمریکای جنوبی و کشورهای جنوب صحرای آفریقا ۱/۵ تا  ۲ برابر بیشتر از آمریکا است. 

بر اساس داده‌های سرشماری سال ۱۳۹۵ حدود ۷ درصد خانوارهای ایرانی تک‌سرپرستند. 

با این اوصاف فکت‌نامه، به اعتبار همخوانی نسبی ادعا با منابع معتبر به این گفته که «آمریکا با ۱۵ میلیون کودک تک‌سرپرست بالاترین نرخ خانواده‌های تک سرپرست را در جهان دارد»، نشان «نیمه‌درست» می‌دهد.